Wyrok z dnia 7 września 2005 r.
II PK 290/04

Przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodo-
wych (Dz.U. Nr 96, poz. 590 ze zm.) nie przewidują możliwości wprowadzenia w
statucie uczelni powołania jako podstawy nawiązania stosunku pracy (art. 68 §
1 k.p.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 września 2005 r.
sprawy z powództwa Eleonory G.-S., Henryka S. przeciwko D. Wyższej Szkole Służb
Publicznych A. w W. z udziałem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodo-
wego o ustalenie, dopuszczenie do pracy i zapłatę, na skutek kasacji powodów i
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 27 maja 2004 r.
[...]

o d d a l i ł kasację i zasądził od każdego z powodów po 120 zł na rzecz po-
zwanego tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, po roz-
poznaniu sprawy z powództwa Eleonory G.-S. i Henryka S. przeciwko D. Wyższej
Szkole Służb Publicznych ,,A." w W., wyrokiem z dnia 27 maja 2004 r. [...] zmienił
zaskarżony przez powodów i Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy z siedzi-
bą w Warszawie wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 października 2003 r. [...] w ten sposób, że zasą-
dził od powodów na rzecz strony pozwanej kwoty po 240 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu. W pozostałym zakresie apelację oddalił. Ponadto zasądził od powodów na
rzecz strony pozwanej kwotę po 120 zł tytułem kosztów procesu w postępowaniu
apelacyjnym.

Powódka domagała się ustalenia, że pomiędzy nią a stroną pozwaną istnieje
stosunek pracy, powstały na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia
1 października 2001 r., na stanowisku nauczyciela akademickiego - wykładowcy z
wynagrodzeniem 4.000 zł brutto miesięcznie, ponadto nakazania stronie pozwanej
dopuszczenia jej do pracy na tym stanowisku oraz na stanowisku Kanclerza Uczelni
oraz zasądzenia wynagrodzenia począwszy od dnia 1 października 2001 r. Ponadto
domagała się zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Z
podobnym żądaniem wystąpił powód, z tym że domagał się wynagrodzenia w kwocie
2.500 zł miesięcznie i zatrudnienia - poza stanowiskiem nauczyciela akademickiego -
na stanowisku prorektora do spraw rozwoju.

Z dniem 1 października 2001 r. pomiędzy powodami a pozwaną uczelnią nie
doszło do nawiązania umów o pracę na czas nieokreślony ani w formie ustnej, ani w
sposób dorozumiany. Z materiału dowodowego sprawy wynika, że Ludmiła D.-B.,
powołana na stanowisko rektora pozwanej uczelni w dniu 10 sierpnia 2000 r., za-
warła z powódką umowę o pracę na czas określony do dnia 30 września 2000 r. na
stanowisku kanclerza za wynagrodzeniem 1.000 zł miesięcznie, powierzając jej jed-
nocześnie - pismem z tego samego dnia - obowiązki wynikające z powyższego sta-
nowiska na czas nieokreślony. Po rozwiązaniu tej umowy, strony zawarły kolejną
umowę terminową do dnia 30 września 2001 r. Powódka została zatrudniona na sta-
nowisku wykładowcy. Jednocześnie powierzono jej funkcję kanclerza z dodatkiem
funkcyjnym w wysokości 1.600 zł. Podobna umowa została zawarta tego samego
dnia z powodem. Jemu powierzono funkcję Prorektora do spraw Rozwoju.

Gdy zbliżał się termin rozwiązania wskazanych umów o pracę, pomiędzy Lud-
miłą D.-B. i jej mężem Maciejem B. a powodami zrodził się konflikt, którego źródłem
była propozycja Ludmiły D.-B., aby zarabiała ona o 1.000 zł więcej od powódki. Kon-
flikt ten przybrał na sile dnia 26 września 2001 r., kiedy to Henryk S., poproszony o
przedstawienie swojej propozycji rozwiązania powstałego konfliktu, odtworzył Lud-
mile D.-B. oświadczenie nagrane przez siebie na magnetofonowej taśmie, które za-
wierało żądanie opuszczenia przez nią oraz jej męża uczelni pod groźbą zawiado-
mienia organów ścigania i mediów, a także inne groźby. Następnego dnia Henryk S.
wręczył Ludmile D.-B. oświadczenie o dyscyplinarnym rozwiązaniu z nią umowy o
pracę, które i tak nie miało żadnej prawnej doniosłości, gdyż umowę z rektorem pod-
pisywał założyciel. Wobec takiego zachowania Rektor uczelni poinformowała, że dal-
sza współpraca z powodami nie jest możliwa i przedstawiła im swoją propozycję za-
kończenia z nimi współpracy. Jednocześnie odwołała w banku upoważnienie udzie-
lone powódce do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku Szkoły.

Sąd Rejonowy nie dał wiary, że podczas spotkania rady współzałożycieli w
dniu 27 września 2001 r. strony niniejszego sporu ustaliły wysokość wynagrodzenia
powodów. Stoi to w sprzeczności z przesłuchaniem samych powodów. Jeśli chodzi
zaś o uczestnictwo powodów w inauguracji nowego roku akademickiego, to trzeba
stwierdzić, że wprawdzie byli oni obecni, lecz nie oznacza to jeszcze, że przebywali
tam jako pracownicy. Również zdarzenia, jakie miały miejsce po tej dacie (zakup
przez powoda tablic oraz markera) nie mają znaczenia, gdyż nie wynika z nich
choćby dorozumiana wola zawarcia umowy o pracę. Co więcej, trudno się nie oprzeć
wrażeniu, że działania te służyły wyłącznie pozyskaniu dowodów na okoliczność
ewentualnego procesu. W dniu 16 października 2001 r. powodowie zostali wezwani
do zwrotu wszelkich dokumentów, pieczątek oraz telefonu komórkowego. Sąd pierw-
szej instancji uznał, że z dniem 1 października 2001 r. pomiędzy powodami a pozwa-
ną nie doszło do zawarcia umowy o pracę.

Apelacje od wyroku Sądu pierwszej instancji wnieśli powodowie, zaskarżając
również orzeczenie o kosztach procesu. Apelację złożył też będący uczestnikiem
postępowania Ogólnopolski Związek Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie,
zarzucając naruszenie art. 70 ust. 3 Konstytucji w związku z jej art. 8 oraz art. 11 ust.
1 ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych (Dz.U. Nr 96,
poz. 590 ze zm.), przez wykładnię a contrario art. 11 ust. 1 tej ustawy niezgodnie z
treścią art. 70 ust. 3 Konstytucji, polegającą na przyjęciu, że założycielem szkoły
wyższej może być tylko osoba fizyczna, a nie kilka osób, naruszenie zasady racjo-
nalności poprzez przyjęcie tożsamości osoby ,,założyciela" i ,,rektora", co czyni ab-
surdalnymi np. regulacje statutu § 9 ust. 2, § 12 ust. 3, § 13 pkt 4, § 14, § 16 ust. 2, §
21, § 23 ust. 1,2,5, § 25, § 26, § 33, § 40 ust. 2-4, § 41 ust. 2, § 47 i dalsze. Ponadto
wskazał na naruszenie art. 56 k.c., wyrażające się w przyjęciu, że czynność prawna
powołania Eleonory G.-S. na kanclerza nie wywołuje skutku prawnego powołania na
czas nieokreślony oraz § 24 pkt 6 w związku z § 23 ust. 3 statutu poprzez przyję-
ciem, że z dniem 1 października 2002 r. Henryk S. przestał być prorektorem.

W ocenie Sądu Okręgowego apelacja powodów zasługuje na uwzględnienie
jedynie w części dotyczącej zasądzonych przez Sąd pierwszej instancji kosztów za-
stępstwa procesowego. W pozostałym zakresie podlega oddaleniu. Nie doszło ani do
naruszenia przepisów postępowania, mających wpływ na wynik sprawy, ani do błęd-
nej prawnej kwalifikacji ustalonego stanu faktycznego. Nawiązanie stosunku pracy na
podstawie powołania możliwe jest tylko wtedy, gdy przepis odrębny w rozumieniu art.
68 § 1 k.p. wyraźnie odnosi się do podstawy nawiązania stosunku pracy. Tymcza-
sem powodowie byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, a przepisy regulujące
ich prawny status nie posiadają odrębnego charakteru w świetle powołanej wyżej
regulacji. Uczestnictwo powodów zarówno w inauguracji roku akademickiego, jak i na
posiedzeniu rady założycieli nie prowadzi jeszcze do powstania stosunku pracy. Sto-
sownie do art. 22 § 1 k.p. i art. 29 k.p. należało wykazać bowiem nie tylko, że strony
chciały pozostawać ze sobą w stosunku pracy, ale również że zgadzały się co do
istotnych elementów składających się na treść tego stosunku pracy. Według art. 11
k.p. nawiązanie stosunku pracy bez względu na jego podstawę prawną wymaga
zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Wola osoby może być wyra-
żona w sposób wyraźny lub dorozumiany, to jest przez takie zachowanie, które nie
pozostawia wątpliwości co do rzeczywistych intencji tej osoby. Konieczne było zatem
ustalenie, że strona pozwana miała zamiar, chciała i mogła zatrudnić powodów,
czego jednak nie można było potwierdzić. Błędny jest również pogląd uczestnika, że
powodowie byli zatrudnieni na podstawie powołania, albowiem z art. 54 ust. 1 ustawy
z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych wynika, że nauczyciele
akademiccy państwowej uczelni zawodowej zatrudniani są na podstawie umowy o
pracę.

Sąd Okręgowy nie dopatruje się również naruszenia art. 70 ust. 3 Konstytucji
w związku z jej art. 8. Ponieważ materialnoprawną podstawą sporu było ustalenie,
czy po dniu 30 września 2001 r. strony łączył stosunek pracy, to nie było potrzeby
dokonywania wykładni wskazanych przepisów w kwestii wskazanej przez uczestnika,
czy szkołę niepubliczną może założyć osoba fizyczna czy też grupa osób fizycznych.
Podobnie należy odnieść się do zarzutów w zakresie ,,tożsamości osoby rektora i
założyciela".

Kasację od powyższego wyroku złożyli powodowie i uczestnik postępowania.
Zaskarżając go w całości zarzucili naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 54 § 1 i 2 ustawy o wyższych szkołach
zawodowych, polegające na przyjęciu, że nawiązanie stosunku pracy z prorektorem
następuje na podstawie umowy o pracę; 2) art. 68 § 1 i 11 k.p., przez jego niezasto-
sowanie do przypadku zatrudnienia prorektora w związku z przepisami odrębnymi, to
jest § 24 pkt 6 i § 23 pkt 3 oraz § 35 ust. 1 i 2 statutu uczelni i art. 48 w zw. z art. 38
ust. 5 ustawy o wyższych szkołach zawodowych; 3) art. 54 ustawy o wyższych
szkołach zawodowych, przez przyjęcie, że ma on zastosowanie przy zatrudnianiu
prorektora i kanclerza niepublicznej wyższej szkoły zawodowej; 4) art. 682 § 1 i 2
k.p., przez niezastosowanie tego przepisu do oceny pism pozwanej, powołujących
powodów na stanowisko kanclerza i prorektora. Ponadto skarżący wskazali na naru-
szenie przepisów postępowania: art. 227 w związku z art. 391 § 1, art. 378 § 1 i art.
381 k.p.c.

Zdaniem skarżących w sprawie pojawia się istotne zagadnienie prawne, spro-
wadzające się do konieczności rozważenia ,,czy nawiązanie stosunku pracy przez
niepubliczną wyższą szkołę zawodową z prorektorem lub kanclerzem następuje na
podstawie powołania w rozumieniu art. 68 § 1 i 11 k.p.c., czy też na podstawie kon-
wencjonalnej umowy o pracę (art. 25 k.p.)".

Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
oraz o orzeczenie o kosztach postępowania według norm przepisanych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest nieuzasadniona. Trafny jest jedynie zarzut naruszenia art. 54
ustawy o wyższych szkołach zawodowych. Przepis ten był powołany przez Sąd jako
podstawa prawna do zawarcia z powodami umów o pracę. Nie odnosi się on jednak-
że do pozwanej, gdyż dotyczy państwowych uczelni zawodowych. Naruszenie to nie
ma jednakże wpływu na prawidłowość zaskarżonego wyroku. Analogiczne unormo-
wanie, także przewidujące zatrudnianie nauczycieli akademickich na podstawie
umowy o pracę, dotyczące uczelni niepaństwowych, zawiera art. 70 tej ustawy.
Roczne umowy o pracę powodów ustały z końcem września 2001 r., a wykonywanie
przez nich drobnych czynności związanych z zakończonym już zatrudnieniem nie
spowodowało nawiązania następnej umowy o pracę w sposób dorozumiany. Brak
bowiem jakichkolwiek okoliczności faktycznych, z których można by wnosić o istnie-
niu po stronie Szkoły zamiaru dalszego zatrudniania powodów. To ustalenie zostało
dokonane bez naruszenia powołanych w kasacji przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego. Fakt, że powodowie chcieli nadal pracować w pozwanej Szkole i swoim
postępowaniem uzewnętrzniali ten zamiar, nie może doprowadzić do powstania
nowego stosunku pracy, gdyż do zawarcia umowy potrzebne są oświadczenia woli
obu stron, choćby domniemane.

Nie są natomiast uzasadnione podstawowe zarzuty i twierdzenia kasacji doty-
czące charakteru stosunków pracy powodów. Nie są to stosunki z powołania w ro-
zumieniu art. 68 k.p. W czasie, którego dotyczy spór, przepis ten stanowił, że stosu-
nek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w od-
rębnych przepisach albo w przepisach wydanych na podstawie art. 298 k.p. W kasa-
cji jako odrębne przepisy uzasadniające zatrudnienie powodów na podstawie powo-
łania zostały powołane przepisy statutu uczelni. Szczegółowa ich analiza jest
zbędna, jako że statut nie może wprowadzać powołania jako podstawy nawiązania
stosunku pracy. Status prawny pracownika powołanego jest bowiem mniej korzystny
dla niego niż pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, a taka regula-
cja statutowa jest zakazana przez art. 9 § 2 k.p. W tym kierunku wyraźnie wypowie-
dział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 21
lutego 2003 r., III PZP 19/02 (OSNP 2003 nr 14, poz. 329), w którym stwierdził, że
nie można przyjąć, iż ,,źródłem nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania
może być akt niższego rzędu, jak np. statut lub regulamin". Statut mógłby wprowa-
dzić powołanie jako podstawę powstania stosunku pracy tylko wtedy, gdyby ustawa
zawierała wyraźne upoważnienie do tego, to jest stanowiła, że w statucie można
przewidzieć zatrudnienie określonych pracowników na podstawie powołania. Ustawa
o wyższych szkołach zawodowych nie zawiera jednak takiego upoważnienia.

Ustawa ta używa co prawda określeń ,,powołanie" i ,,odwołanie" (art. 40 i art.
42 w związku z art. 48), lecz czyni to tylko dla oznaczenia sposobu zajmowania sta-
nowiska. Wyraźnie widać to w odniesieniu do rektora, który jest ,,wybierany" (art. 38
ust. 4) oraz może być ,,odwołany" (art. 49). W rozumieniu art. 68 k.p. tego rodzaju
akty powołania są powołaniami pozornymi, czyli nie wywołującymi skutku w postaci
powstania stosunku pracy. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwiet-
nia 2003 r., I PK 92/02 (OSNP 2004 nr 15, poz. 261), według którego stosunek pracy
rektora niepaństwowej wyższej szkoły zawodowej nie nawiązuje się na podstawie
powołania.

Z tych względów na podstawie art. 39312 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================