Wyrok z dnia 13 kwietnia 2005 r.
II PK 253/04

Strażnik łowiecki może być zatrudniony na podstawie umowy zlecenia.

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 kwietnia 2005 r.
sprawy z powództwa Henryka S. przeciwko Kołu Łowieckiemu ,,S." w S. o ustalenie,
wynagrodzenie za pracę, ekwiwalent za urlop, odszkodowanie i zapłatę, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Szczecinie z dnia 15 kwietnia 2004 r. [...]

I. o d d a l i ł kasację,
II. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwoty 120 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem częściowym z dnia 18 grudnia 2002 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Myśliborzu ustalił, iż łączący stosunek pracy na mocy umowy o pracę z dnia 12 paź-
dziernika 1984 r. powoda Henryka S. i pozwane Koło Łowieckie ,,S." w S. ustał z
dniem 18 czerwca 1999 r. oraz oddalił powództwo co do wynagrodzenia za pracę.

Sąd Rejonowy ustalił, iż powód Henryk S. został przyjęty do pozwanego Koła
Łowieckiego ,,S." w 1973 r. jako jego członek. W dniu 14 sierpnia 1977 r. w S. Henryk
S. zawarł z pozwanym umowę o pracę. Było to jego dodatkowe zatrudnienie. Pod-
stawowym źródłem dochodów powoda była praca w Kombinacie Rolnym w M. Zgod-
nie z treścią umowy powód przyjął na siebie obowiązki gospodarza łowiska w obwo-
dzie łowieckim [...] o pow. 6000 ha. W dniu 12 października 1984 r. w S. pozwane
Koło Łowieckie zawarło z powodem kolejną umowę o pracę, zgodnie z którą powie-
rzono mu wykonywanie pracy strażnika łowieckiego w obwodzie łowieckim [...] o
pow. 5745 ha, położonym na terenie powiatu B. Umowa zawarta została na czas
nieokreślony z możliwością jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Zgodnie z umową powód miał wykonywać pracę w wymiarze 4 godzin dziennie i 93
godzin miesięcznie, za które ustalono wynagrodzenie w wysokości 1.500 zł. Wyna-
grodzenie to ulegało stosownym zmianom. Zgodnie z § 4 umowy prawa i obowiązki
pracownika zostały zawarte w instrukcji strażnika łowieckiego, która stanowiła inte-
gralną część umowy. Zgodnie z umowami powód wykonywał prace na terenie obec-
nej gminy B.
W roku 1995 strony zawarły umowy zlecenia. Pierwszą taką umowę zawarto
od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 30 września 1995 r., następną od dnia 1 października
1995 r. na IV kwartał 1995 r. W późniejszym okresie, tj. od dnia 1 stycznia 1996 r. do
dnia 31 grudnia 1997 r., strony zawarły jeszcze 5 takich umów. Zgodnie z § 2 umowy
zlecenia zleceniodawca zlecił, a zleceniobiorca przyjął funkcję strażnika łowieckiego
w obwodzie łowieckim nr 20, a czas pracy wynosił 90 godzin w stosunku miesięcz-
nym. Według § 4 do obowiązków strażnika łowieckiego należała piecza nad łowi-
skiem. Powód odbierał wynagrodzenie albo osobiście będąc w S. albo drogą przeka-
zu pocztowego. Zasadą była wypłata wynagrodzenia do 10 dnia następnego miesią-
ca. Od 1995 r. wynagrodzenie powoda figurowało na listach płac jako należność z
tytułu umowy zlecenia bądź umowy o dzieło. Ostatnio wynagrodzenie wynosiło 320 zł
miesięcznie brutto. Bezpośrednim przełożonym strażnika łowieckiego był łowczy,
który kontrolował pracę powoda. Umowy zlecenia zawierane były także z innymi
strażnikami. Zawierano z nimi również umowy o dzieło. Początkowo nie było zastrze-
żeń do pracy powoda. Powód do 1998 r. pełnił dodatkowo funkcję przewodniczącego
komisji rewizyjnej Koła. W 1991 r. miał rentę III grupy, a dodatkowo jeszcze praco-
wał. W 1998 r. powód oprócz pracy u strony pozwanej pracował jeszcze w zakładzie
PPHU ,,H.". W styczniu 1999 r. powód zaczął chorować i korzystał ze zwolnienia
chorobowego. Na zwolnieniach przebywał od dnia 11 stycznia 1999 r. do dnia 14
stycznia 2000 r. i następnie od dnia 17 kwietnia 2000 r. do dnia 21 sierpnia 2000 r.
Oryginały zaświadczeń składał u swojego głównego pracodawcy (PPHU ,,H."). Od
stycznia 1999 r. powód przestał wykonywać pracę dla pozwanego. Pozwany wypła-
cał mu wynagrodzenie na poprzednich zasadach aż do czerwca 1999 r. W lipcu 1999
r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił powodowi prawa do renty uznając go
za zdolnego do pracy. Powód odwołał się od tej decyzji do Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim. Wyrokiem z dnia 23 maja 2000 r. Sąd
zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i przyznał powodowi prawo do
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na stałe, począwszy od 1 sierpnia
1999 r.
W 1998 r. powód popadł w konflikt z kilkoma członkami Koła Łowieckiego ,,S.".
Zarząd Koła Łowieckiego na posiedzeniu w dniu 29 października 1998 r., podjął de-
cyzję o ukaraniu powoda przez zawieszenie go w prawach do polowania na okres 3
miesięcy. Walne Zgromadzenie Członków, które odbyło się dnia 16 maja 1999 r.,
zdecydowało o pozbawieniu powoda funkcji strażnika łowieckiego. Na miejsce powo-
da wybrano Karola S. Powód nie był obecny na Walnym Zgromadzeniu z powodu
choroby. O swojej nieobecności poinformował zarząd pisemnie. O decyzjach podję-
tych przez Walne Zgromadzenie w dniu 16 maja 1999 r. powód został poinformowa-
ny pismem z dnia 31 maja 1999 r. Pismo wysłano zwykłą przesyłką pocztową, bez
potwierdzenia odbioru. Pozwany wypłacił wynagrodzenie powodowi do końca maja
1999 r. Pismem z 18 czerwca 1999 r. powód wystąpił do Zarządu Koła Łowieckiego
,,S." z prośbą o przesłanie mu uzasadnienia uchwały zapadłej w dniu 16 maja 1999 r.
dotyczącej odwołania go ze stanowiska strażnika łowieckiego. Następnie powód (w
kolejnych pismach) domagał się od pozwanego wydania mu świadectwa pracy.
Chciał podjąć inną pracę. W piśmie z dnia 5 kwietnia 2001 r. pozwany obiecał mu
wydanie świadectwa pracy, ale przyrzeczenia tego nie wykonał. W piśmie z dnia 5
października 2001 r. powód wypowiedział pozwanemu umowę o pracę ze skutkiem
na dzień 31 grudnia 2001 r.
Zdaniem Sądu Rejonowego główną kwestią niniejszej sprawy o decydującym
znaczeniu dla roszczeń powoda było ustalenie istnienia stosunku pracy między stro-
nami. Pismo, oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę, zostało
doręczone powodowi z całą pewnością, ale nie ma potwierdzenia, kiedy to nastąpiło.
Sąd Rejonowy przyjął zatem - na użytek sprawy - założenie, że powód o piśmie wie-
dział w dniu 18 czerwca 1999 r., w tym bowiem dniu zwrócił się on do pozwanego z
wnioskiem o doręczenie mu uzasadnienia owego odwołania ze stanowiska strażnika
łowieckiego. Z treści tegoż pisma wynika w sposób jednoznaczny, że powód wiedział
już o piśmie z dnia 31 maja 1999 r., dlatego też Sąd przyjął tę datę jako datę ustania
stosunku pracy. Sąd Rejonowy wskazał, że forma tego oświadczenia jest oczywiście
błędna, ale wywarło ono skutek w postaci rozwiązania umowy o pracę. Nie mogło
tego zmienić późniejsze oświadczenie woli powoda, zgodnie z którym wypowiedział
on umowę ze skutkiem na dzień 31 grudnia 2001 r.

Apelację od powyższego wyroku złożyły obie strony. Powód zarzucił sprzecz-
ność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,
przez przyjęcie, że pismo pozwanego z dnia 31 maja 1999 r. o odwołaniu powoda z
funkcji strażnika łowieckiego było wypowiedzeniem łączącej strony umowy o pracę z
dnia 12 października 1984 r. oraz przyjęcie, że stosunek pracy na podstawie tej
umowy ustał z dniem 18 czerwca 1999 r., co narusza treść art. 30 § 1 pkt 2 i § 4 k.p.
Zarzucił także pominięcie okoliczności, że powód nie wykonywał pracy strażnika ło-
wieckiego ponieważ nie został do niej dopuszczony przez pozwanego, co narusza
art. 81 k.p. oraz pominięcie przy rozstrzygnięciu sprawy zasad współżycia społecz-
nego, ponieważ ustalenie, iż pismo pozwanego z dnia 31 maja 1999 r. o odwołaniu
powoda z funkcji strażnika łowieckiego, niespełniające żadnych wymogów dotyczą-
cych pism wypowiadających umowę o pracę, było wypowiedzeniem łączącej strony
umowy o pracę, pozbawiło powoda możliwości obrony jego interesów, co naruszyło
treść art. 8 k.p.
Strona pozwana zarzuciła orzeczeniu sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z
treścią zebranego w sprawie materiału, polegającą na przyjęciu, że strony łączyła
umowa o pracę do dnia 18 czerwca 1999 r., podczas gdy z ustaleń dowodowych wy-
nika, że umowa ta w dniu 1 lipca 1995 r. została zastąpiona umową zlecenia.

Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Szczecinie
zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 w ten sposób, że ustalił, iż strony łączyła umowa o
pracę do dnia 30 czerwca 1995 r. oraz oddalił apelację powoda. Sąd Okręgowy
wskazał, iż Sąd Rejonowy zebrał niezbędny materiał dowodowy, jednak wywiódł z
niego nieprawidłowe wnioski. Po uzupełnieniu materiału dowodowego Sąd Okręgowy
doszedł do przekonania, iż strony z dniem 1 lipca 1995 r. zmieniły łączący je stosu-
nek pracy na podstawie umowy o pracę w stosunek cywilnoprawny oparty na umo-
wie zlecenia. Sąd zwrócił uwagę, iż obowiązki strażnika łowieckiego z racji swojego
charakteru, braku podporządkowania, możliwości zdyscyplinowania, informowania
tylko o dłuższych nieobecnościach, wykonania określonych zadań w dowolnym cza-
sie, możliwości powierzenia zadań osobom trzecim, mogły być wykonywane w zasa-
dzie tylko w oparciu o umowy cywilnoprawne. W sprawie przeważały cechy charakte-
rystyczne dla tych właśnie umów. Uznanie, że strony łączył stosunek prawny oparty
na umowie zlecenia od dnia 1 lipca 1995 r. nie stoi w sprzeczności z art. 36 ust. 3
ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie, ustawa ta bowiem nie defi-
niuje pojęcia ,,zatrudnienie". O faktycznej podstawie zatrudnienia decyduj - według
art. 65 § 2 k.c. - zgodny zamiar stron i cel umowy. Zawarcie przez strony umowy zle-
cenia w miejsce wcześniej łączącej je umowy o pracę nie powoduje nieważności tej
czynności prawnej.

Kasacja powoda została oparta na zarzucie naruszenia art. 22 § 1 Kodeksu
pracy oraz art. 65 § 2 Kodeksu cywilnego przez niewłaściwe ich zastosowanie, pole-
gające na ustaleniu, że powoda z pozwanym łączyła umowa zlecenia w sytuacji, gdy
stosunek łączący strony przejawiał cechy charakterystyczne dla stosunku pracy
określone w art. 22 § 1 k.p., a także cel zawartej umowy potwierdzał, że była to
umowa o pracę; art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez niewłaściwe ich za-
stosowanie, polegające na uznaniu, że strony łączyła umowa cywilnoprawna w oko-
licznościach, w których zawarcie takiej umowy stanowiłoby czynność prawną mającą
na celu obejście ustawy, a mianowicie art. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o or-
ganizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr
25, poz.137 ze zm.), określającego obowiązek podlegania powoda ubezpieczeniu
społecznemu, dokonane w celu poddania łączącego strony stosunku prawnego rygo-
rom określonym w ustawie z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym
osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz.333 ze zm.), zgodnie z którą powód jako ren-
cista nie podlegałby obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu; art. 36 ust. 2
ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz.713 ze
zm.), poprzez przyjęcie, iż zatrudnienie strażnika łowieckiego jest możliwe na pod-
stawie umowy cywilnoprawnej. Zarzucił także naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 328
§ 2 k.p.c. i art. 382 k.p.c., poprzez istotne przekroczenie granic swobodnej oceny
dowodów, polegające na zupełnym pominięciu w uzasadnieniu wyroku części dowo-
dów, w tym dowodów z zeznań świadków oraz dokumentów przedłożonych w postę-
powaniu na poparcie twierdzeń, iż strony łączyła umowa o pracę do dnia 31 grudnia
2001 r., wskazujące na wydanie orzeczenia bez wszechstronnego rozważenia oko-
liczności sprawy, mimo iż przedmiotowe dowody miały znaczenie dla ustalenia, czy
powoda z pozwanym do dnia 31 grudnia 2001 r. łączyła umowa o pracę, a dowody
te, jako przeczące ustaleniom stanowiącym podstawę orzeczenia, winny być szcze-
gółowo rozważone w uzasadnieniu.

Zdaniem skarżącego Sąd drugiej instancji pominął w znacznej części zezna-
nia świadków, które potwierdzają, iż powód wykonywał swoje obowiązki jedynie w
ramach umowy o pracę: podległość łowczemu koła, obowiązek osobistego świad-
czenia pracy, periodyczność i stałość wynagrodzenia bez względu na efekt pracy,
wyznaczenie czasu pracy. Wskazał on ponadto, iż zadania wykonywane przez straż-
nika łowieckiego nie mogły być podzlecane innym osobom. Funkcja strażnika łowiec-
kiego jest bardzo szczegółowo określona, co do wymagań stawianych osobie ją wy-
konującej, jak i praw oraz obowiązków jej przysługujących (art. 38 ust. 1, art. 39 ust 2
w związku z art. 40 Prawa łowieckiego). Samo powierzenie funkcji strażnika łowiec-
kiego jest zaś bardzo sformalizowane, wymaga zgłoszenia do gminy, wyposażenia w
odznakę i legitymację, które są zarejestrowane i posiadają nadany numer (§ 4 rozpo-
rządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23
lipca 1997 r. w sprawie szczegółowych wymogów kwalifikacji zawodowych, wzorów
legitymacji oraz umundurowania strażników państwowej straży łowieckiej, a także
szczegółowych kwalifikacji zawodowych, wzorów odznaki i legitymacji strażnika ło-
wieckiego, Dz.U. Nr 119, poz. 755). Skarżący podniósł także, że Sąd drugiej instancji
pominął okoliczność określoną w art. 36 ust. 2 Prawa łowieckiego, iż dzierżawca ob-
wodów łowieckich powinien zatrudnić co najmniej jednego strażnika łowieckiego.
Powód w okresie od dnia 1 lipca 1995 r. do dnia 31 maja 1999 r. wykonywał obo-
wiązki strażnika również w okresach, które nie pokrywały się z okresami, na jakie
były zawarte umowy zlecenia, co świadczy także o tym, iż strony łączyła umowa o
pracę. Skarżący zwrócił uwagę, iż postępowanie dowodowe przed Sądami obu in-
stancji wykazało, iż zawarcie umowy zlecenia miało na celu jedynie uniknięcie opła-
cania składek ZUS, a zatem zmierzało do obejścia przepisów ustawy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W rozpoznawanej sprawie wymaga w pierwszym rzędzie rozważenia kwestia,
czy ustawodawca - jak twierdzi skarżący w kasacji - przesądził charakter prawny za-
trudnienia strażnika łowieckiego. W myśl przepisów rozporządzenia Ministra Leśnic-
twa i Przemysłu Drzewnego z dnia 12 sierpnia 1977 r. (Dz.U. Nr 28, poz. 121), wy-
danego na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w ustawie z dnia 17
czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim (jednolity
tekst: Dz.U. z 1973 r. Nr 33, poz. 197 ze zm.) dzierżawca albo zarządca obwodu ło-
wieckiego lub terenu niewchodzącego w skład obwodu obowiązany jest zatrudniać w
obwodzie lub terenie co najmniej jednego strażnika łowieckiego, na podstawie za-
wartej z nim umowy o pracę (§ 1). Wymieniona ustawa z dnia 17 czerwca 1959 r.
została zastąpiona przez ustawę z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie,
która, w art. 36 ust. 3 stanowi, że Państwowa Straż Łowiecka oraz strażnicy łowieccy
zatrudnieni przez dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich. Państwowa Straż
Łowiecka jest umundurowaną i uzbrojoną formacją podległą wojewodzie (art. 31 ust.
1). Przepis art. 38 ustawy określa wymagania, jakie musi spełnić osoba, która zamie-
rza zostać strażnikiem Państwowej Straży Łowieckiej oraz strażnikiem łowieckim.
Powołany przepis stwierdza następnie, że Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej
są pracownikami urzędów wojewódzkich (art. 38 ust. 2). Dalsze przepisy ustawy
określają uprawnienia Państwowej Straży Łowieckiej, łącznie z uprawnieniem do za-
stosowania przymusu osobistego i użycia broni.

W odróżnieniu od strażników Państwowej Straży Łowieckiej ustawa nie kwalifi-
kuje strażników łowieckich jako pracowników. W myśl art. 36 ust. 3 pkt 2 Prawa ło-
wieckiego strażnicy łowieccy są zatrudniani przez dzierżawców i zarządców obwo-
dów łowieckich. Sformułowanie to nie przesądza o charakterze prawnym zatrudnie-
nia strażników łowieckich. Określenie ,,zatrudnić" w znaczeniu powszechnie używa-
nym oznacza bowiem nie tylko wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy, ale
również w innych formach prawnych, np. w ramach zlecenia, umowy agencyjnej, a
nawet w ramach umowy o dzieło. Wynikający z przytoczonej regulacji prawnej wnio-
sek o swobodzie kształtowania stosunku zatrudnienia znajduje potwierdzenie w art.
63 Prawa łowieckiego, według którego przepisy wydane na podstawie ustawy z dnia
17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt, zachowują swoją moc, o ile nie są
sprzeczne z tym Prawem, nie dłużej jednak niż w okresie 1 roku od dnia jego wejścia
w życie.

Skoro ustawa Prawo łowieckie nie przesądza formy prawnej zatrudniania
strażników łowieckich, kwalifikacja prawna tego zatrudnienia, w razie wątpliwości,
musi być dokonywana z uwzględnieniem konkretnych okoliczności tego zatrudnienia
i badania, czy zatrudnienie to miało cechy zatrudnienia w ramach stosunku pracy
(zatrudnienia pracowniczego), czy też występowały w nim cechy charakterystyczne
dla zatrudnienia w ramach stosunku cywilnoprawnego. Sąd Okręgowy trafnie przyjął
przy tym, że nie ma jednej cechy prawnej, która przesądza o charakterze prawnym
zatrudnienia jako zatrudnienia w ramach stosunku pracy, czy też w ramach stosunku
cywilnoprawnego, lecz w razie wątpliwości odnośnie do charakteru prawnego za-
trudnienia należy badać, które cechy w nim przeważają. Trafnie również przywiązał
istotne znaczenie do cechy podporządkowania oraz osobistego świadczenia pracy.
Brak podporządkowania w rozumieniu wyznaczania wykonawcy co, gdzie i jak ma
zostać zrobione oraz możliwość zastąpienia się w wykonaniu zadań osobą trzecia w
sposób zdecydowany przemawiają przeciwko charakterowi danego zatrudnienia jako
zatrudnienia pracowniczego. Równocześnie Sąd Okręgowy nie stwierdził występo-
wania innych okoliczności przemawiających za zatrudnieniem pracowniczym powo-
da. Sąd Okręgowy, po uzupełnieniu postępowania dowodowego, dokonując oceny
stwierdzonych okoliczności świadczenia pracy przez powoda doszedł do prawidło-
wego wniosku, iż zatrudnienie to po 30 czerwca 1999 r. nie miało charakteru zatrud-
nienia w ramach stosunku pracy.

Nie są usprawiedliwione zarzuty kasacji naruszenia przepisów postępowania:
art. 233, 328 § 2 i 382 k.p.c. Przepis art. 233 k.p.c. może stanowić uzasadnioną pod-
stawę kasacji tylko wtedy, gdy przekroczenie przez sąd granic swobodnej oceny do-
wodów jest wyraźne, gdy ocena dowodów jest rażąco wadliwa lub w sposób oczywi-
sty błędna (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN
22/96, OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 240; z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96,
OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 427). Nie obejmuje to sytuacji, gdy skarżący odmiennie
ocenia określone okoliczności i nadaje im inne znaczenie, wyprowadzając z nich
wniosek o istnieniu w zatrudnieniu powoda cech stosunku pracy. Zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. nie został należycie uzasadniony, bowiem nie wskazano, na czym
polegają uchybienia i w jaki sposób mogły wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Podob-
nie nie został uzasadniony zarzut naruszenia art. 382 k.p.c.

Skoro kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw podlegała oddaleniu
(art. 39312 k.p.c.).
========================================