Wyrok z dnia 16 lutego 2007 r.
II PK 199/06

Przepis art. 51 § 1 zdanie drugie k.p. zapobiega utracie uprawnień naby-
tych przed bezprawnym rozwiązaniem stosunku pracy, nie stwarza natomiast
podstawy do uzyskania w okresie pozostawania bez pracy nowych uprawnień,
jak np. prawa do nabycia akcji pracowniczych prywatyzowanego przedsiębior-
stwa.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 lutego
2007 r. sprawy z powództwa Aldony M. przeciwko Bankowi H. w W., Skarbowi Pań-
stwa reprezentowanego przez Ministra Skarbu Państwa zastępowanego przez Pro-
kuratorię Generalną Skarbu Państwa o odszkodowanie lub nakazanie wydania akcji,
na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z
dnia 30 listopada 2005 r. [...]

1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz pozwa-
nych.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny: (I) zmienił wyrok Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy w Warszawie z 14 kwietnia 2005 r. w pkt II w ten sposób, że powództwo
o odszkodowanie oddalił; (II) odrzucił apelację powódki w zakresie roszczenia o dy-
widendę; (III) oddalił apelację powódki w pozostałej części; (IV) zasądził od powódki
na rzecz Banku H. w W. SA 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowe-
go za obie instancje.
Wymienionym wyżej wyrokiem Sąd Okręgowy: (I) oddalił powództwo przeciw-
ko Skarbowi Państwa; (II) zasądził od pozwanego Banku H. na rzecz powódki
32.302,00 zł z odsetkami ustawowymi od 14 grudnia 2000 r. do dnia zapłaty; (III) w
pozostałej części powództwo oddalił.
W pozwie z 5 października 2000 r. powódka wniosła o nakazanie wydania jej
przez Skarb Państwa - Ministra Skarbu Państwa lub Bank H. w W. SA (powoływany
dalej, jako ,,Bank") akcji Banku albo o zasądzenie odszkodowania. Na rozprawie 27
listopada 2001 r. powódka określiła kwotę odszkodowania na 67.200 zł, co spowo-
dowało przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu. W piśmie z 14 stycznia 2003 r.
pełnomocnik powódki sprecyzował wysokość ewentualnego odszkodowania na
85.200 zł i zażądał zaległej dywidendy w wysokości 7.980 zł. Powódka przede
wszystkim domagała się jednak nakazania pozwanym wydania 1.200 akcji Banku na
podstawie art. 363 § 1 k.c. W piśmie z 3 września 2003 r. pozwany Bank podniósł
zarzut przedawnienia roszczenia.
Z ustaleń przyjętych przez Sąd Apelacyjny w podstawie faktycznej zaskarżo-
nego wyroku wynika, że powódka była pracownikiem pozwanego Banku od 1983 r.
Jej umowa o pracę uległa rozwiązaniu 31 grudnia 1995 r. Dnia 13 listopada 1997 r.
powódka została przywrócona do pracy wyrokiem Sądu Najwyższego, ale wbrew
wymaganiu art. 48 § 1 k.p., nie zgłosiła w ciągu siedmiu dni gotowości podjęcia
pracy. Dnia 2 kwietnia 1998 r. powódka zwróciła się do pracodawcy o przedłużenie
jej urlopu wychowawczego i usprawiedliwiła przekroczenie siedmiodniowego terminu
z art. 48 § 1 k.p. W piśmie z 14 maja 1998 r. Bank uznał zwłokę powódki w zgłosze-
niu gotowości niezwłocznego podjęcia pracy za usprawiedliwioną i przywrócił ją do
pracy, przedłużając jej urlop wychowawczy. Dnia 7 maja 1997 r. rozpoczęło się udo-
stępnianie, tj. dopuszczenie do publicznego obrotu akcji Banku H. w W. Warunkiem
uzyskania uprawnienia do nabycia akcji pracowniczych było to, aby dana osoba była
pracownikiem Banku 1 stycznia 1997 r. i aby pozostawała w stosunku pracy z Ban-
kiem w dniu dopuszczenia akcji do publicznego obrotu, tj. 7 maja 1997 r. Roszczenie
o przyznanie uprawnienia do nabycia akcji pracowniczych powódka zgłosiła pozwa-
nemu Bankowi najpierw ustnie, a następnie w piśmie z 16 lutego 2000 r. Pismem z 3
kwietnia 2000 r. Bank odmówił zaspokojenia żądań powódki, wskazując, że nie speł-
niła ona warunków uzyskania uprawnienia do nabycia akcji z transzy pracowniczej,
określonych w Regulaminie nabywania akcji przez pracowników Banku H. w W. w
ramach oferty publicznej (powoływanego dalej jako ,,regulamin"). Pismem z 16 maja
2000 r. powódka zwróciła się z roszczeniem także do Ministra Skarbu Państwa.
Minister odmówił przyznania powódce uprawnienia do nabycia akcji Banku H. w W.
SA (po cenach odpowiadających ich wartości nominalnej) z powodu zakończenia
procesu przydzielania akcji uprawnionym pracownikom Banku, wskazując, że w
związku z powyższym uprawnienie pracowników Banku wygasło z dniem 21 listopa-
da 1997 r. Zgodnie z § 5 regulaminu osobami uprawnionymi do nabycia akcji były,
między innymi, osoby będące pracownikami Banku 1 stycznia 1997 r., o ile pozosta-
wały w stosunku pracy w dniu dopuszczenia akcji Banku do publicznego obrotu, tj. 7
maja 1997 r. Z kolei stosownie do § 3 ust. 1 i 2 regulaminu uprawnienia pracowników
do nabywania akcji Banku wygasły 21 listopada 1997 r. ponieważ udostępnienie akcji
nastąpiło 21 sierpnia 1997 r.
Sąd Okręgowy uznał, że brak było podstaw do uwzględnienia żądania naka-
zania pozwanym wydania akcji Banku H. w W. SA. Pracownicy uzyskali uprawnienie
do nabycia po cenie nominalnej akcji Banku należących do Skarbu Państwa w ra-
mach oferty publicznej na podstawie § 3 ust. 1 uchwały nr 18 Rady Ministrów z dnia
25 marca 1997 r. (M.P. Nr 18, poz. 172). Na podstawie § 3 ust. 2 tej uchwały oraz
art. 385 § 2 k.c. pozwany Bank ustanowił wymieniony wyżej regulamin. Zgodnie z § 3
ust. 1 regulaminu udostępnianie pracownikom Banku akcji nastąpi nie później niż w
ciągu 2 miesięcy od dnia rozpoczęcia zbywania akcji przez Skarb Państwa w pierw-
szej ofercie publicznej, a w myśl § 3 ust. 2 tego aktu, uprawnienia pracowników do
nabywania akcji wygasają z upływem 3 miesięcy od dnia ich udostępnienia. Termin
wskazany w § 3 ust. 2 regulaminu upłynął 21 listopada 1997 r. W tym więc terminie
wygasło roszczenie powódki o wydanie akcji Banku. W związku z tym roszczenie to
nie może być uwzględnione. Nieuzasadnione - zdaniem Sądu - było również żądanie
powódki zapłaty odszkodowania przez Skarb Państwa. Niespełnione zostały bowiem
przesłanki z art. 417 k.c., tj. wyrządzenie szkody przez niezgodne z prawem działa-
nie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Szkoda wynikła z bez-
prawnego działania Banku, a Skarb Państwa tylko zbył posiadane akcje pracowni-
kom wskazanym przez Bank. Uzasadnione okazało się natomiast roszczenie powód-
ki o odszkodowanie od Banku. Spełnione zostały bowiem przesłanki odpowiedzial-
ności z art. 415 k.c. Szkoda powstała wskutek zawinionego działania Banku, który
bezprawnie rozwiązał z powódką stosunek pracy. Pozwany uznał przekroczenie
przez powódkę 7-dniowego terminu z art. 48 § 1 k.p. za usprawiedliwione i przywrócił
ją do pracy. Wobec tego nastąpiła restytucja stosunku pracy i powódka była pracow-
nikiem Banku 1 stycznia oraz 7 maja 1997 r., co było warunkiem do uzyskania
uprawnienia do nabycia akcji. Zdaniem Sądu nie miał znaczenia brak aktywności
powódki, to znaczy to, że nie złożyła zlecenia na akcje i nie dokonała zapłaty za nie.
W okresie zbywania akcji nie została ona jeszcze przywrócona do pracy i nie mogła
wykazać takiej aktywności. Mogła to natomiast zrobić po przywróceniu.
W apelacji powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej
powództwo i zarzuciła mu naruszenie art. 415 i 361 § 1 i 2 k.c., przez odmowę zasą-
dzenia na jej rzecz należnego odszkodowania w pełnej wysokości; art. 417 i 441 § 1
k.c., przez oddalenie powództwa przeciwko Skarbowi Państwa, odpowiedzialnemu
solidarnie za wyrządzenie szkody powódce oraz naruszenie art. 363 § 1 k.c., przez
odmowę zasądzenia wydania akcji na jej rzecz od pozwanych. Z kolei pozwany Bank
podniósł w apelacji zarzut naruszenia art. 233 w związku z art. 328 § 2 k.p.c., a także
art. 48 § 1, 51 § 1 k.p. i art. 6, 415 i 442 k.c., a także art. 65 k.c. w związku z § 3 ust.
1 i 2 regulaminu oraz, z ostrożności procesowej, art. 362 k.c.
Odnośnie do apelacji pozwanego Banku Sąd Apelacyjny uznał za trafne za-
rzuty naruszenia art. 233 w związku z art. 328 § 2 k.p.c., przez brak wszechstronne-
go rozważenia wszystkich zgromadzonych w sprawie dowodów, a w szczególności
pominięcia faktu, że powódka po raz pierwszy zgłosiła alternatywnie roszczenie o
odszkodowanie (wynikające z utraty prawa do akcji) na rozprawie 27 listopada 2001
r., a co za tym idzie po upływie 3 lat licząc od 21 listopada 1997 r., jak i naruszenia
art. 442 k.c., przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że roszczenie o
odszkodowanie (pomimo podniesionego przez pozwany Bank zarzutu przedawnie-
nia) nie uległo przedawnieniu. Sąd wskazał, że mającej decydujące znaczenie dla
oceny zasadności roszczeń powódki kwestii przedawnienia, należy podnieść, że w
świetle § 3 ust. 1 i 2 uchwały nr 18 Rady Ministrów i ustanowionego na podstawie jej
przepisów regulaminu powódka mogła nabyć akcje, gdyby w terminie do 21 listopada
1997 r. złożyła stosowne oświadczenie. Wyrok Sądu Najwyższego przywracający
powódkę do pracy zapadł 13 listopada 1997 r., a zatem uwzględniając okres 7 dni na
zgłoszenie przez powódkę gotowości do pracy, wynikający z art. 48 § 1 k.p., najpóź-
niej jeszcze 21 listopada 1997 r. mogła ona złożyć stosowne oświadczenie o nabyciu
akcji. Powódka jednak nie zgłosiła do tego czasu ani gotowości podjęcia pracy, ani
oświadczenia co do nabycia akcji. Nie można dać jej wiary, że 14 listopada 1997 r.
złożyła za pośrednictwem męża pismo do pozwanego Banku o gotowości do pracy
oraz deklarację nabycia akcji. W tej sytuacji roszczenie powódki w zakresie wydania
akcji wygasło, ponieważ wyżej wskazany termin jest terminem prawa materialnego i
nie podlega zawieszeniu lub przerwaniu. Ponieważ po wygaśnięciu prawa do naby-
cia akcji, nie może ono ulec przekształceniu w prawo do równowartości utraconych
akcji (wyrok Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 1998 r., III ZP 24/98, OSNAPiUS 1999
nr 17, poz. 545), przeto wchodzi w rachubę tylko odszkodowanie za szkodę spowo-
dowaną utratą tego prawa na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Tego rodzaju
roszczenie o odszkodowanie pełnomocnik powódki zgłosił po raz pierwszy na roz-
prawie 27 listopada 2001 r., podnosząc, że podstawę prawną tego roszczenia sta-
nowi art. 471 k.c., ale bez wykazania, czy ta regulacja odnosi się do obu pozwanych,
czy też nie. Należycie w sposób jasny sprecyzowane powództwo w tej mierze peł-
nomocnik powódki zgłosił dopiero w piśmie z 14 stycznia 2003 r. Niemniej jednak,
biorąc pod uwagę najkorzystniejszy stan sprawy dla powódki, a zatem przyjęcie, że
alternatywnie zgłoszone roszczenie o odszkodowanie (obok żądania wydania akcji)
nastąpiło 27 listopada 2001 r. na rozprawie, to i tak w tym przypadku należy uznać,
że roszczenie o naprawienie szkody uległo przedawnieniu. Okres trzech lat bowiem
upłynął 21 listopada 2000 r., licząc od 21 listopada 1997 r., w którym powódka mogła
jeszcze zgłosić uprawnienie do akcji (ponieważ była już przywrócona do pracy) i z
upływem którego prawo do nabycia akcji wygasło.
Niezasadna w ocenie Sądu Apelacyjnego okazała się natomiast apelacja po-
wódki. Wszystkie zarzuty apelującej, zarówno co do naruszenie prawa materialnego
jak i procesowego są bezzasadne w świetle powyższych ustaleń w zakresie
przedawnienia roszczenia powódki o odszkodowanie przewidzianego w art. 442 k.c.
Natomiast w zakresie roszczenia o dywidendę apelacja powódki została odrzucona z
uwagi na to, że Sąd Okręgowy w tym zakresie nie rozstrzygnął sprawy, zaś apelacja
od orzeczenia nieistniejącego podlega odrzuceniu na mocy art. 370 k.p.c.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w cało-
ści, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, a mianowicie: art. 442 i 118 k.c.,
przez błędną ich wykładnię polegającą na przyjęciu, że jej roszczenie uległo
przedawnieniu; art. 415, 471, 443 i 361 § 1 i 2, 474, 361, 363 k.c. i art. 118 k.c. w
związku z art. 2a ust. 2, 23 ust. 2 i 45b ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) w związku z § 3
uchwały nr 18 Rady Ministrów z 25 marca 1997 r. w sprawie udzielenia zgody na
prywatyzację i zezwolenie na szczególny tryb zbycia części akcji Banku H. w W. SA
oraz § 8 i § 3 regulaminu nabywania akcji przez pracowników Banku H. w W. SA w
ramach oferty publicznej, przez odmowę zasądzenia na jej rzecz należnego odszko-
dowania w pełnej wysokości obejmującego wartość przysługujących jej 1200 akcji
Banku H. SA w W. wraz z zaległą dywidendą oraz art. 363 § 2 k.c., przez nieprzyję-
cie wysokości odszkodowania z daty wyrokowania; art. 417 k.c. na zasadach art. 5
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz.1692) i art. 441 § 1 k.c., przez oddalenie powództwa
przeciwko Skarbowi Państwa odpowiedzialnemu solidarnie za wyrządzoną jej
szkodę; art. 363 § 1 k.c., przez odmowę zasądzenia wydania akcji na jej rzecz od
solidarnie pozwanych Banku H. SA i Skarbu Państwa. Ponadto skarżąca zarzuciła
naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a
mianowicie art. 370 k.p.c., przez błędne odrzucenie jej apelacji w zakresie roszczenia
o dywidendę i przyjęcie, że apelacja od orzeczenia nieistniejącego podlega odrzuce-
niu, pomimo jego oddalenia przez Sąd pierwszej instancji, co skutkowało nierozpo-
znaniem istoty sprawy przez zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania
pozwu i pominięcie merytorycznych zarzutów apelacji w zakresie roszczenia o wy-
płatę należnej dywidendy. W związku z tymi zarzutami powódka wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie o kosztach pro-
cesu za wszystkie instancje, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w części
oddalającej powództwo i orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z żądaniem pozwu
oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
W odpowiedziach na skargę kasacyjną powódki pozwani wnieśli o jej oddale-
nie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna podlega oddaleniu ponieważ nie ma uzasadnionych pod-
staw. Zarzut naruszenia art. 370 k.p.c. jest trafny tylko w tym zakresie, że przepis ten
dotyczy kontroli formalnej apelacji, sprawowanej w postępowaniu międzyinstancyj-
nym przez sąd pierwszej instancji. Zgodnie z nim, sąd pierwszej instancji odrzuci na
posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nie-
opłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków
strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie. Pełnomocnik skarżącej nie wziął jed-
nak pod uwagę art. 373 zdanie pierwsze k.p.c., według którego, sąd drugiej instancji
odrzuca na posiedzeniu niejawnym apelację, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd
pierwszej instancji. Nie ulega przy tym wątpliwości, że nieodrzucenie apelacji na po-
siedzeniu niejawnym nie wyłącza późniejszego jej odrzucenia na rozprawie przez
skład orzekający. Skarżąca rozszerzyła żądanie pozwu o 14.364 zł z tytułu dywiden-
dy z akcji za rok 2004 r. wraz z odsetkami i odsetkami skapitalizowanymi dopiero w
piśmie procesowym z 16 września 2005 r. w postępowaniu przed Sądem drugiej in-
stancji. W tej sytuacji zaskarżenie w apelacji oddalenia przez Sąd Okręgowy rosz-
czenia o dywidendę za ten okres dotyczyło istotnie orzeczenia nieistniejącego i w
tym zakresie apelacja nie była dopuszczalna. Należy również zauważyć, że wska-
zane rozszerzenie powództwa nie było dopuszczalne w świetle art. 383 k.p.c., po-
nieważ dywidenda nie ma charakteru świadczenia powtarzającego się w rozumieniu
tego przepisu. Wobec tego powołanie przez Sąd Apelacyjny art. 370 k.p.c. (z pomi-
nięciem 373 k.p.c.) w uzasadnieniu podstawy rozstrzygnięcia dotyczącego dywiden-
dy (pkt II wyroku) nie miało istotnego wpływu na wynik sprawy (art. 3983 § 1 pkt 2
k.p.c.).
Nieuzasadnione okazały się również zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego. W sprawie nie ulega wątpliwości i nie było kwestionowane przez żadną
ze stron, w tym zwłaszcza przez powódkę w skardze kasacyjnej, że uprawnione do
nabycia akcji były osoby będące pracownikami Banku 1 stycznia 1997 r., o ile pozo-
stawały w stosunku pracy w dniu dopuszczenia akcji Banku do publicznego obrotu, tj.
7 maja 1997 r. (§ 5 pkt 1 regulaminu). Powódka w tych terminach nie była pracowni-
cą Banku. Stosunek pracy z nią uległ bowiem rozwiązaniu 31 grudnia 1995 r. Po-
wódka została wprawdzie przywrócona do pracy wyrokiem Sądu Najwyższego z 13
listopada 1997 r., jednakże, wbrew wymaganiu zawartemu w art. 48 § 1 k.p., nie
zgłosiła w ciągu siedmiu dni gotowości podjęcia pracy. Dopiero 2 kwietnia 1998 r.
zwróciła się do pracodawcy o przedłużenie jej urlopu wychowawczego i usprawiedli-
wiła przekroczenie siedmiodniowego terminu z art. 48 § 1 k.p. W piśmie z 14 maja
1998 r. Bank uznał zwłokę powódki w zgłoszeniu gotowości niezwłocznego podjęcia
pracy za usprawiedliwioną, co spowodowało przywrócenie jej do pracy (przedłużenie
urlopu wychowawczego). W ocenie Sądu Okręgowego, podzielonej w tym zakresie
przez Sąd Apelacyjny, skoro nastąpiła restytucja stosunku pracy, to powódka była
pracownikiem Banku 1 stycznia i 7 maja 1997 r., co było warunkiem do uzyskania
uprawnienia do nabycia akcji. Pogląd ten jest nietrafny. Zgodnie z ustalonym stano-
wiskiem orzecznictwa i doktryny prawa, orzeczenie o przywróceniu do pracy restytu-
uje stosunek pracy na przyszłość, tj. doprowadza ono do powstania stosunku pracy,
jaki istniał przed zakwestionowanym rozwiązaniem umowy o pracę (por. uzasadnie-
nie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28 maja 1976 r., V PZP 12/75,
OSNCP 1976 nr 9, poz. 187). Wynika stąd, że orzeczenie to nie działa wstecz i nie
unieważnia oświadczenia pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę od dnia, w któ-
rym zostało ono złożone. Nie można zatem twierdzić, że powódka była pracownicą
Banku 1 stycznia i 7 maja 1997 r. Dalsze skutki przywrócenia do pracy normuje art.
51 § 1 k.p., którego zdanie drugie stanowi, że okresu pozostawania bez pracy, za
który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w zatrudnieniu, pocią-
gającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia.
Przepis ten nie znajduje jednak zastosowania do sytuacji powódki z dwóch wzglę-
dów. Po pierwsze, jak wynika z jego brzmienia, zapobiega on utracie uprawnień, a
zatem odnosi się do uprawnień już nabytych przed bezprawnym rozwiązaniem sto-
sunku pracy, z czego wynika, że nie stwarza podstawy do uzyskania w okresie pozo-
stawania bez pracy nowych uprawnień, jak np. prawa do nabycia akcji pracowni-
czych prywatyzowanego przedsiębiorstwa. Po drugie, zgodnie z wyżej powołanym §
5 pkt 1 regulaminu, prawo do nabywania akcji nie zostało uzależnione od nieprze-
rwanego zatrudnienia, lecz od posiadania statusu pracownika Banku 1 stycznia 1997
r. i pozostawania w stosunku pracy z tym Bankiem 7 maja 1997 r.
Z powyższych uwag wynika, że powódka nie spełniła podstawowego warunku
uzyskania prawa do nabywania akcji pozwanego Banku, jakim było posiadanie sta-
tusu pracownika Banku 1 stycznia 1997 r. i pozostawania w stosunku pracy z tym
Bankiem 7 maja 1997 r. W tym stanie rzeczy rozważanie zarzutów skargi kasacyjnej,
opartych na założeniu spełnienia przez skarżącą tego warunku, jest bezprzedmio-
towe. Wobec tego, zaskarżony przez powódkę wyrok Sądu Apelacyjnego, pomimo
częściowo wadliwego uzasadnienia, odpowiada prawu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.
========================================