Wyrok z dnia 26 stycznia 2005 r.
II PK 188/04

Wyrażenie przez pracodawcę zgody na ofertę pracownika, nieobjętego
zamiarem zwolnienia z pracy, dotyczącą rozwiązania umowy o pracę za porozu-
mieniem stron w sytuacji, gdy pracownikowi z przyczyn osobistych zależy na
rozwiązaniu umowy w określonym terminie, nie oznacza zawarcia porozumie-
nia, o którym mowa w art. 11 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.)
nawet wówczas, gdy równocześnie następują zmiany organizacyjne połączone
ze zmniejszeniem zatrudnienia.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk (sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Artura S. przeciwko Bankowi [...] SA w K. o odprawę i odszko-
dowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 marca 2004 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację,
2. nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz pozwa-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 19 marca 2002 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu zasądził od pozwanego Banku [...] SA w K. na rzecz
powoda Artura S. kwotę 26.587,50 zł. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony w p. od-
dziale pozwanego, ostatnio na stanowisku naczelnika wydziału. Stosunek pracy roz-
wiązał się 30 czerwca 2001 r. za porozumieniem stron. Z uwagi na planowaną re-
strukturyzację pozwanego w dniu 26 marca 2001 r. pomiędzy zarządem pozwanego
a związkami zawodowymi zostało zawarte porozumienie określające zasady postę-
powania w sprawach grupowego zwolnienia pracowników. Zgodnie z § 4 pkt 9 tego
porozumienia pracownicy nieobjęci restrukturyzacją, którzy wyrażą wolę rozwiązania
stosunku pracy na mocy porozumienia stron, otrzymają świadczenia określone w § 4
pkt 1 i 2 pod warunkiem uzyskania zgody pracodawcy na rozwiązanie stosunku
pracy w tym trybie. Zdaniem Sądu Rejonowego, ,,wykładnia tej regulacji" jest jasna i
czytelna. W razie wyrażenia zgody przez pozwanego na rozwiązanie umowy o pracę
na mocy porozumienia stron pracownikowi nieobjętemu restrukturyzacją przysługuje
prawo do świadczeń określonych w porozumieniu - odszkodowania i odprawy pie-
niężnej.
Apelacja pozwanego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 maja 2002 r. Sąd Okrę-
gowy uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i podzielił
jego pogląd prawny.
Wyrok ten na skutek kasacji pozwanego został uchylony wyrokiem Sądu Naj-
wyższego z dnia 10 października 2003 r., I PK 409/02 i sprawa została przekazana
Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania. Dokonując interpre-
tacji § 4 pkt 9 porozumienia Sąd Najwyższy stwierdził, że dotyczy on jedynie takich
pracowników, z którymi rozwiązanie umów o pracę za porozumieniem stron nastę-
puje w ramach przekształcenia zakładu pracy. W związku z tym okolicznością istotną
dla rozstrzygnięcia sprawy jest ustalenie, czy stanowisko pracy zajmowane przez
powoda było objęte procesem restrukturyzacji.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z
dnia 19 marca 2004 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd Okrę-
gowy poczynił (zgodnie ze wskazaniami Sądu Najwyższego) dodatkowe ustalenia i
stwierdził, że do daty rozwiązania umowy o pracę powód zajmował stanowisko Na-
czelnika Wydziału Analiz i Monitoringu Kredytowego. Pracownicy tego wydziału nie
podlegali zwolnieniom w ramach restrukturyzacji, zatrudnienie w nim zostało nawet
zwiększone. Składając pracodawcy oświadczenie o woli rozwiązania stosunku pra-
cowniczego powód kierował się trzema motywami - chęcią otrzymania świadczeń,
propozycją otrzymania innego zatrudnienia oraz obawą późniejszego rozwiązania
stosunku pracy przez pozwanego. Zgodnie z otrzymanym poleceniem służbowym
powód wprowadził w pełnione przez siebie obowiązki innego pracownika, który na-
stępnie objął stanowisko zwolnione przez powoda. Stosunek pracy z powodem zo-
stał rozwiązany 30 czerwca 2001 r. na mocy porozumienia stron. Pracodawca nie
wyraził zgody na zastosowanie wobec powoda szczególnego trybu określonego w §
4 pkt 9 porozumienia. W p. oddziale pozwanego w okresie od kwietnia 2001 r. do
lutego 2002 r. stosunki pracy rozwiązano z 111 pracownikami, zatrudnionymi w wy-
działach Skarbników, Sortowni, Usługowym, Sekcji Kasjerów i Dysponentów oraz
Zespole do Spraw Kontroli Wewnętrznej. Porozumienie z dnia 26 marca 2001 r. sta-
nowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. jako porozumienie zbiorowe
oparte na art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Porozumienie takie
może dotyczyć wyłącznie pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy, albo-
wiem tylko w tym zakresie ma ono oparcie w ustawie. Pracowników pozwanego ob-
jętych zamiarem zwolnienia w trybie porozumienia należy podzielić na dwie katego-
rie. Do pierwszej należą wytypowani przez pracodawcę pracownicy zajmujący sta-
nowiska objęte restrukturyzacją. Do drugiej grupy należą natomiast ci, którzy nie zo-
stali wskazani przez pozwanego, ale wyrazili wolę rozwiązania stosunku pracy na
mocy porozumienia stron, a zajmowane przez nich stanowiska pracy mogą zostać
obsadzone pracownikami należącymi do pierwszej grupy. Przepis § 4 pkt 9 porozu-
mienia stanowi, że ,,pracownicy Banku nie objęci procesem restrukturyzacji, którzy
wyrażą wolę rozwiązania umowy o pracę z Bankiem na mocy porozumienia stron,
otrzymają świadczenia na zasadach i w wysokości określonej w § 4 ust. 1 i 2. Wa-
runkiem rozwiązania umowy o pracę i otrzymania dodatkowych świadczeń jest zgoda
pracodawcy na rozwiązanie umowy w tym trybie". Cytowany przepis dotyczy wyłącz-
nie pracowników należących do drugiej z powyższych grup, przy czym warunkiem
jego zastosowania pozostawało również wyrażenie zgody przez pracodawcę zarów-
no na rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron (co wynika z samej istoty
tego sposobu ustania zatrudnienia), jak i na objęcie opróżnionego stanowiska proce-
sem restrukturyzacji. Poza powyższymi kategoriami umieścić należy pozostałych
pracowników pozwanego, z którymi stosunki pracy mogły zostać przekształcone lub
rozwiązane bez powiązania z procesem restrukturyzacji. Do grupy tej zaliczyć należy
również powoda. Powód nie zwracał się bowiem do pozwanego o objęcie jego sta-
nowiska procesem restrukturyzacji, woli takiej nie wyrażał również pracodawca. Po-
wód nie wskazał żadnego dowodu, że na jego miejsce został zatrudniony inny pra-
cownik bezpośrednio objęty procesem restrukturyzacji. Ustalenie, że stanowisko po-
woda nie było przedmiotem restrukturyzacji, gdyż ani powód nie był pracownikiem
wytypowanym do zwolnienia, ani też jego stanowisko nie zostało obsadzone pracow-
nikiem przewidzianym do zwolnienia, musi zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego
wyrażonym w uzasadnieniu wyroku kasacyjnego - pociągać za sobą oddalenie po-
wództwa.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód i opierając ją na obu podstawach wymie-
nionych w art. 3931 k.p.c. podniósł następujące zarzuty: ,,naruszenie prawa material-
nego w rozumieniu art. 9 kodeksu pracy w postaci § 1 ust. 2 Porozumienia z dnia 26
marca 2001 r. zawartego pomiędzy zarządem Banku [...] SA oraz przedstawicielami
związków zawodowych (zwanym dalej Porozumieniem), w szczególności błędne
przyjęcie, że restrukturyzacja oznacza likwidację stanowiska pracy, co miało decy-
dujący wpływ na wynik sprawy, skutkując w konsekwencji wydaniem zaskarżonego
wyroku; naruszenie prawa materialnego tj. § 4 ust. 9 Porozumienia poprzez błędne
uznanie, że powód nie podlega uregulowaniom zawartym w tym przepisie; narusze-
nie prawa procesowego - przepisu art. 227 w związku z art. 233 § 1 oraz 316 k.p.c. in
fine poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego; narusze-
nie prawa procesowego - przepisu art. 217 § 1 k.p.c. poprzez nie dopuszczenie
wniosku dowodowego zgłoszonego przez powoda na rozprawie przed Sądem Okrę-
gowym w Poznaniu z dnia 19 marca 2004 r., a dotyczącego przekazania sprawy Są-
dowi I instancji w celu przeprowadzenia postępowania dowodowego dotyczącego
okoliczności, czy stanowisko powoda było objęte postępowaniem restrukturyzacyj-
nym". W związku z tymi zarzutami wniósł ,,o uchylenie zaskarżonego wyroku w cało-
ści i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji". W
uzasadnieniu zarzutów naruszenia prawa materialnego powód powołał się na stwier-
dzenie we wstępie do porozumienia w ust. 2 podpunkt 4, w którym pojęcie restruktu-
ryzacji zostało określone jako ,,zmiany w strukturze organizacyjnej wynikające z pro-
wadzonego procesu regionalizacji, dywizjonalizacji oraz innych projektów zmierzają-
cych do usprawnienia procedur w Banku". Podniósł, że ,,stanowisko pracy powoda
było objęte restrukturyzacją, co prawda nie bezpośrednio ale pośrednio, gdyż wydział
podlegał głębokim zmianom organizacyjnym i strukturalnym. Należy również podkre-
ślić, iż zwolnienie miejsca pracy przez powoda powodowało, że nie trzeba było zwal-
niać aż tylu pracowników z innych wydziałów, gdyż można było przenieść pracowni-
ka, którego stanowisko pracy ulegało likwidacji na miejsce pracy zajmowane przez
powoda. Bardzo istotne dla sprawy jest również rozumienie terminu restrukturyzacji
zgodnie z ogólnie przyjętą definicją restrukturyzacji: Restrukturyzacja - przebudowa
systemowa lub rekonstrukcja struktury. Proces zmian zasadniczych, gruntownych,
wywołanych głównie czynnikami zewnętrznymi - sytuacjami krytycznymi w rozwoju
struktur (Multimedialna Encyklopedia Powszechna - Edycja 2001 PWN, podobnie
Słownik Języka Polskiego wydawnictwa PWN). Zgodnie z definicją przedstawioną
wyżej każda zmiana organizacyjna prowadząca do choćby częściowej przebudowy
systemu bądź rekonstrukcji struktur - jest restrukturyzacją. Intencjom stron zawiera-
jących Porozumienie przyświecało takie rozumienie pojęcia restrukturyzacja, które
powodowało, iż nastąpiła gruntowna przebudowa struktury organizacyjnej pozwa-
nego banku a spowodowane było głównie zarzutem w postaci krytyki nadmiernego
przerostu stanowisk pracy, co spowodowało sytuację krytyczną w rozwoju struktur.
Stanowisko stron wyrażające intencję co do objęcia Porozumieniem całości zagad-
nień zmian restrukturyzacyjnych jest wyrażone w cytowanym wyżej ust. 2 podpunkt 4
wstępie do Porozumienia, jak również w § 1 ust. 2 Porozumienia." Zarzuty narusze-
nia przepisów postępowania zostały uzasadnione następująco: ,,nie można zgodzić
się z tezą zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, iż strona powodowa
nie zaofiarowała Sądowi żadnego dowodu pozwalającego na ustalenie, iż na miejsce
powoda zatrudniony został pracownik bezpośrednio objęty restrukturyzacją. Potwier-
dzenie okoliczności, że na miejsce powoda zatrudniony został pracownik bezpośred-
nio objęty restrukturyzacją, było przedstawiane w postępowaniu przed Sądem I in-
stancji. Jednakże okoliczność ta nie miała wpływu na wyrokowanie przez Sądy obu
instancji do czasu wyroku Sądu Najwyższego. Tym samym okoliczność ta była
znana Sądowi. Trudno wymagać, aby powód wnosił wnioski dowodowe na potwier-
dzenie stanu faktycznego znanego już Sądowi. Należy podkreślić, iż strona powodo-
wa złożyła stosowny wniosek na rozprawie w dniu 19 marca 2004 r. o przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji w celu przeprowadzenia
postępowania dowodowego na okoliczność, iż stanowisko powoda podlegało re-
strukturyzacji - wniosek powoda nie został uwzględniony, tym samym została za-
mknięta droga umożliwiająca przeprowadzenie dowodu na w/w okoliczność. Stąd nie
rozpoznając wniosku dowodowego co do okoliczności bardzo istotnych dla sprawy,
naruszył tym samym przepisy prawa procesowego tj. art. 217 § 1 k.p.c."

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty naruszenia przepisów postępowania są bezzasadne. Przepis art. 227
k.p.c. zawiera definicję przedmiotu dowodu jako faktów mających dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie. W uzasadnieniu kasacji nie ma wskazania, w jaki sposób
przepis ten mógł zostać naruszony. Jedynie przy przytoczeniu podstaw kasacyjnych
stwierdza się, że naruszenie pozostaje w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 in
fine k.p.c. Pierwszy z tych przepisów reguluje zasady oceny dowodów i w tym zakre-
sie w kasacji nie zawiera żadnego uzasadnienia uchybienia tym regułom. Drugi z
przepisów - art. 316 k.p.c. - zawiera dwa paragrafy i z określenia in fine nie wynika, o
którą część przepisu chodzi. Zarzut ten jest niezrozumiały niezależnie od tego, czy
dotyczy on § 2 tego przepisu, który określa okoliczności, w jakich można otworzyć na
nowo zamkniętą rozprawę, czy też ostatniego zdania § 1, w którym jest mowa o tym,
że zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wy-
magalne w toku sprawy. Żadna z regulowanych tymi przepisami okoliczności nie
wystąpiła w niniejszej sprawie. Kolejny wskazany w kasacji przepis - art. 217 § 1
k.p.c. stanowi, że strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności i
dowody na uzasadnienie swoich wniosków. W uzasadnieniu jego naruszenia wno-
szący kasację powołuje się na nieuwzględnienie jego wniosku o przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Tego rodzaju wniosek nie
jest wnioskiem dowodowym w rozumieniu powołanego przepisu, gdyż nie wskazuje
się w nim dowodów, jakie mają być przeprowadzone. Powód ustosunkowuje się w
nim jedynie do apelacji pozwanego, przy czym nie wnosi o jej oddalenie, lecz o
uwzględnienie jednego z jej wniosków.
Bezzasadny jest także zarzut naruszenia prawa materialnego. Wnoszący ka-
sację upatruje błędnej wykładni zacytowanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
postanowienia § 4 ust. 9 porozumienia z dnia 26 marca 2001 r. w niewłaściwym ro-
zumieniu pojęcia ,,restrukturyzacja". Tymczasem nie chodzi o rozumienie tego poję-
cia w znaczeniu encyklopedycznym czy słownikowym (jako każdą zmianę struktur),
lecz w znaczeniu wynikającym z określeń użytych w ustawie z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy. W wyroku z dnia 10 października 2003 r. Sąd Naj-
wyższy wyraził pogląd - z mocy art. 39317 k.p.c. wiążący w niniejszej sprawie - że § 4
ust. 9 porozumienia stanowi źródło praw pracowniczych, pod warunkiem, że odnosi
się on do pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy w rozumieniu art. 4
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Zgodnie z art. 9 § 1 k.p. postanowienia porozumie-
nia zbiorowego mają walor normy prawnej w takim zakresie, w jakim mają oparcie w
ustawie. Chodzi tu więc o pracowników, których zwolnienie następuje z przyczyn
określonych w art. 1 powołanej ustawy, czyli z powodu zmniejszenia zatrudnienia w
związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi. Re-
strukturyzacja w tym rozumieniu oznacza zmiany organizacyjne powodujące zmniej-
szenie zatrudnienia. Stwierdzając w końcowej części uzasadnienia powołanego wy-
żej wyroku, że ,,okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie, czy
powód (jego stanowisko) było objęte procesem restrukturyzacji", Sąd Najwyższy użył
tego pojęcia w opisanym wyżej znaczeniu. Chodziło o to, czy zmiany organizacyjne
wymuszające zmniejszenie zatrudnienia dotknęły stanowiska pracy powoda. Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że w przypadku rozwiązania z pracownikiem umowy z innych
przyczyn, niż określone w art. 1 powołanej ustawy, porozumienie zbiorowe nie ma do
tego pracownika zastosowania i nie może on wywodzić z postanowień tego porozu-
mienia żadnych roszczeń.
Postanowienie zawarte w § 4 ust. 9 porozumienia odnoszące się do pracowni-
ków nie objętych restrukturyzacją, ma na celu modyfikację listy zakwalifikowanych do
zwolnienia. Pracownicy, którzy nie figurują na takiej liście, po wyrażeniu woli rozwią-
zania stosunku pracy za porozumieniem stron, są pod określonymi warunkami
uprawnieni do odszkodowania. Użycie niefortunnego sformułowania ,,nie objęci pro-
cesem restrukturyzacji" mogłoby sugerować, że prawo do odszkodowania przysłu-
guje wszystkim pracownikom, z którymi umowa o pracę zostanie rozwiązana za po-
rozumieniem stron. Jednakże umieszczenie w końcowej części przepisu warunku
zgody pracodawcy na rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie, oznacza, że oma-
wiana regulacja nie dotyczy wszystkich pracowników. Dotyczy ona pracowników
zajmujących takie stanowiska pracy, których w wyniku zmian organizacyjnych ma
pozostać mniej. Część pracowników zajmujących te stanowiska zakwalifikowano do
zwolnienia a pozostała część miała pozostać w zatrudnieniu. W sytuacji, gdy pra-
cownik nie objęty zamiarem zwolnienia wyrazi wolę rozwiązania umowy, tylko praco-
dawca ma wiedzę o tym, czy w jego planach zmian organizacyjnych stanowisko zaj-
mowane przez tego pracownika znajdowało się w grupie stanowisk, które obejmo-
wało zmniejszenie zatrudnienia, czy też nie. Stąd wymóg zgody pracodawcy na roz-
wiązanie umowy o pracę z pracownikiem ,,nie objętym procesem restrukturyzacji",
przy czym to ostatnie sformułowanie rozumie się w wąskim znaczeniu, jako pracow-
nika nieprzewidzianego poprzednio do zwolnienia. Warunek wyrażenia zgody ,,w tym
trybie" nie oznacza zgody na porozumienie, gdyż samo pojęcie ,,porozumienie" za-
wiera w sobie wymóg zgody obu stron. Chodzi tu o tryb regulowany porozumieniem z
dnia 26 marca 2001 r. Skoro porozumienie to dotyczy przedmiotu objętego regulacją
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia
stron musi nastąpić w warunkach określonych w art. 11 tej ustawy. Ten z kolei prze-
pis pozwala na zastosowanie przepisów ustawy w przypadku istnienia przyczyn, o
których mowa w art. 1. W związku z tym wyrażenie przez pracodawcę zgody na
wniosek nieobjętego zamiarem zwolnienia z pracy pracownika rozwiązania z nim
umowę o pracę za porozumieniem stron w sytuacji, gdy pracownikowi z przyczyn
osobistych zależy na rozwiązaniu umowy w określonym terminie, nie doprowadza do
porozumienia, o którym mowa w art. 11 ustawy, nawet wówczas, gdy u tego praco-
dawcy następują zmiany organizacyjne połączone ze zmniejszeniem zatrudnienia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw. O kosztach postępowania
orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.
========================================