Wyrok z dnia 26 stycznia 2005 r.
II PK 186/04

Obowiązek pracodawcy zapłaty odszkodowania z tytułu powstrzymywa-
nia się od działalności konkurencyjnej powstaje w terminach określonych w
klauzuli konkurencyjnej, a jeżeli strony nie określiły terminu wypłaty odszkodo-
wania - w okresach miesięcznych (art. 1012 § 3 k.p.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Roberta A. przeciwko ,,D." Spółce z o.o. w S. o odszkodowanie,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 28 listopada 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Pozwem z dnia 25 kwietnia 2001 r. powód Robert A. domagał się zasądzenia
na jego rzecz od strony pozwanej ,,D." Spółce z o.o. w S. odszkodowania z tytułu
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy: 1) za okres obowiązywania
umowy, 2) za czas od ustania stosunku pracy do chwili wniesienia pozwu, 3) odsetek
od niewypłaconego w terminie odszkodowania.
W zakresie pierwszego żądania powód cofnął powództwo i postępowanie zo-
stało umorzone.
Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2003 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda
kwotę 17.424 zł z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym począwszy od dnia
rozwiązania stosunku pracy. Rozstrzygnięcie zostało oparte na ustaleniach, że po-
wód zawarł z pozwaną umowę o pracę na okres próbny trzech miesięcy na stanowi-
sku kierownika sklepu. W dniu 1 czerwca zawarto z powodem dodatkową umowę o
zakazie konkurencji, w której powód zobowiązywał się, że w okresie zatrudnienia i
trzech lat po jego ustaniu nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej w stosun-
ku do pracodawcy. Za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej powód
miał otrzymywać odszkodowanie w wysokości 25% wynagrodzenia uzyskiwanego
przed ustaniem stosunku pracy. Po okresie próbnym umowa o pracę nie została
przedłużona. Powód pozostawał przez dłuższy czas bez pracy, podejmowane póź-
niej zatrudnienia powód dobierał z uwzględnieniem zakazu konkurencji. Ponieważ
pracodawca nie płacił należnego odszkodowania, powód zwrócił się pisemnie o jego
wypłatę. Pracodawca odmawiał wypłaty umówionego odszkodowania z uzasadnie-
niem, że z dniem doręczenia odpowiedzi na pozew został zwolniony z zakazu konku-
rencji, ponieważ umowa o zakazie konkurencji została z powodem zawarta omyłko-
wo, a przesłanki do zawarcia umowy nie zaistniały, gdyż powód nie miał dostępu do
informacji mających szczególne znaczenie dla strony pozwanej. Zdaniem Sądu, w
sprawie nie zaistniały przesłanki pozwalające stronie pozwanej uchylić się od skut-
ków prawnych zawartej umowy w postaci wady oświadczenia woli strony pozwanej.
Powód miał dostęp do informacji istotnych z punktu widzenia funkcjonowania pozwa-
nej Spółki. Z kolei umowa o zakazie konkurencji nie przewidywała okoliczności, które
umożliwiałyby stronie pozwanej jej wcześniejsze jednostronne rozwiązanie, a powo-
ływanie się po zawarciu umowy na to, że pracownik nie miał dostępu do szczególnie
ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
zgodnie ze stanowiskiem judykatury, nie może wywołać skutku prawnego.
Strony nie określiły w umowie o zakazie konkurencji terminu wypłaty odszko-
dowania. Zdaniem Sądu, skoro umowa o zakazie konkurencji ma charakter umowy
wzajemnej, a strony nie określiły w umowie terminów wypłaty odszkodowania, to
obowiązek wypłaty odszkodowania ciążący na stronie pozwanej i obowiązek powoda
powstrzymania się od działalności konkurencyjnej powinny być spełnione w jednym
czasie (art. 488 § 1 k.c.). Jednoczesność oznacza przy tym aktualizację obowiązku
pozwanej od początku okresu obowiązywania umowy. Z uwagi na możliwość wypłaty
przez pracodawcę odszkodowania w ratach, może on - o ile takie postanowienie w
umowie zostało zawarte - w każdym czasie, gdy tylko spostrzeże, że pracownik nie
przestrzega zakazu, wstrzymać się z wypłatą dalszych rat odszkodowania. Skoro w
rozpoznawanej sprawie pracodawca z takiej możliwości umownej regulacji nie sko-
rzystał, konsekwencje takiego braku wyłącznie jego obciążają. W konsekwencji Sąd
Rejonowy zasądził odsetki ustawowe z tytułu opóźnienia wypłaty odszkodowania od
dnia następnego po ustaniu stosunku pracy, przyjmując, że zapłata odszkodowania
stała się wymagalna z momentem rozpoczęcia obowiązywania zakazu konkurencji.
W apelacji od powyższego wyroku strona pozwana kwestionowała ważność
umowy o zakazie konkurencji z argumentacją, że powód nie został dopuszczony do
żadnych ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na
szkodę oraz podważała przyjętą przez Sąd Rejonowy zasadę w zakresie ustalania
odsetek.
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Szczecinie
umorzył postępowanie co do kwoty 17.224 zł i oddalił apelację w pozostałej części.
Umorzenie postępowania w wymienionym zakresie było konsekwencją cofnięcia
apelacji w zakresie roszczenia głównego. Odnośnie do apelacji strony pozwanej do-
tyczącej odsetek Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu Pracy oraz ich ocenę
prawną. Sąd podkreślił charakter umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy jako umowy wzajemnej, co - zdaniem tego Sądu - rodzi konieczność stosowa-
nia do umów o zakazie konkurencji przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących wy-
konywania zobowiązań z umów wzajemnych, zwłaszcza w zakresie terminów wyma-
galności roszczeń wynikłych z takich umów.
Kasacja strony pozwanej została oparta na zarzucie naruszenia art. 488 § 1
k.c. oraz art. 1012 § 1 k.p. Zdaniem skarżącego, skoro w umowie z dnia 1 czerwca
2000 r. powód zobowiązał się do powstrzymania od działalności konkurencyjnej
przez okres trzech lat od daty wygaśnięcia stosunku pracy, to odszkodowanie należy
się za powstrzymanie od tej działalności za cały ten czas. Pracodawca nie ma więc
obowiązku (chyba że zobowiązał się do tego w umowie), wypłaty odszkodowania
przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, to jest przed 1 września
2003 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Regulacja prawna umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy w
Kodeksie pracy nie jest pełna, w związku z tym, na podstawie art. 300 k.p., w spra-
wach nieunormowanych znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu cy-
wilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. W judykaturze oraz w
piśmiennictwie prawa pracy stwierdzano już występowanie luki w regulacji prawnej
zakazu konkurencji, np. w kwestii możliwości rozwiązania umowy o zakazie konku-
rencji po ustaniu stosunku pracy przed upływem terminu, na jaki umowa została za-
warta. Przesłanką zastosowania przepisów Kodeksu cywilnego jest występowanie
luki w regulacji prawnej określonej instytucji prawnej, w tym przypadku klauzuli kon-
kurencyjnej. Lukę tę należy pojmować jako lukę rzeczywistą, a nie jako lukę aksjolo-
giczną, tzn. brak pożądanej, w aspekcie określonych wartości, regulacji prawnej.
Co się tyczy obowiązku pracodawcy wypłaty odszkodowania z tytułu po-
wstrzymywania się przez pracownika od podejmowania działalności konkurencyjnej,
Kodeks pracy określił minimalną wysokość tego odszkodowania, stwierdzając, że nie
może ono być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed
ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania za-
kazu konkurencji. W kwestii natomiast terminu jego wypłaty ustawodawca ograniczył
się do stwierdzenia, że ,,odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ra-
tach" (art. 1012 § 3 zdanie drugie). Na gruncie przytoczonej regulacji powstaje wąt-
pliwość co do jej treści, a także odnośnie do kompletności regulacji prawnej istotnej
kwestii sposobu (terminu, względnie terminów) wypłaty odszkodowania pracownikowi
powstrzymującemu się od działalności konkurencyjnej.
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest wprowadzany do treści sto-
sunku pracy wolą stron. Zasadniczo również wola stron określa jego kształt. Podkre-
ślenie tej okoliczności wydaje się ważne z punktu widzenia rozumienia przytoczo-
nego sformułowania art. 1012 § 3 k.p. Wynika z niego, że sprawa terminu (ów) wy-
płaty odszkodowania została pozostawiona do uzgodnienia między stronami umowy.
Dopiero w razie braku odpowiednich uzgodnień ustawodawca przewidział, że od-
szkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. Unormowanie to ma cha-
rakter regulacji dyspozytywnej w tym sensie, że znajdzie ono zastosowanie, po
pierwsze, w przypadkach, kiedy strony umowy o zakazie konkurencji nie określiły
zasad (terminów) wypłaty odszkodowania, i po drugie, odnosi się ono do praco-
dawcy, który może skorzystać z ustawowego przyzwolenia wypłaty w takiej sytuacji
odszkodowania w miesięcznych ratach. To ostatnie odpowiada naturze zobowiąza-
nia z umowy o zakazie konkurencji, w której odpowiednikiem (świadczeniem wzajem-
nym) powstrzymania się pracownika od działalności konkurencyjnej jest obowiązek
pracodawcy wypłaty odszkodowania. Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym, wy-
raża pogląd, że w przedmiocie terminu wypłaty odszkodowania przez pracodawcę
nie występuje luka w unormowaniu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy,
która wymagałaby odpowiedniego zastosowania przepisów Kodeksu cywilnego.
Obowiązek pracodawcy wypłaty odszkodowania z tytułu powstrzymywania się pra-
cownika od działalności konkurencyjnej aktualizuje się w terminach określonych w
umowie, a jeżeli strony nie określiły terminu wypłaty odszkodowania - w okresach
miesięcznych. Należy przyjąć, że okresy te powinny być zgodne z terminami wypłaty
wynagrodzenia, co odpowiada charakterowi zakazu konkurencji.
Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., jeżeli dłużnik opóźnia się
ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas
opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następ-
stwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W spornej spra-
wie terminy wypłaty odszkodowania przez pozwanego przypadały w dniach określo-
nych jako terminy wypłaty wynagrodzenia i od upływu tych terminów powinny zostać
naliczane odsetki. Uzasadnia to uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
========================================