Wyrok z dnia 14 grudnia 2004 r.
II PK 107/04

Niedopuszczalne jest równoczesne dokonywanie zwolnień grupowych i
indywidualnych z przyczyn określonych w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112,
poz. 980 ze zm.).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 grudnia 2004 r.
sprawy z powództwa Henryka S. przeciwko ,,P." SA w W. o przywrócenie do pracy,
na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 27 listopada 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Henryk S. domagał się przywrócenia do pracy u pozwanego ,,P." SA w
W. Wyrokiem z dnia 13 maja 2003 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo. Podstawy tego wyroku przed-
stawiają się jak następuje.
Powód był zatrudniony u strony pozwanej od dnia 11 grudnia 1976 r., ostatnio
na stanowisku specjalisty konstruktora, w pełnym wymiarze czasu pracy w Dziale
Technologiczno - Konstrukcyjnym. Zarządzeniem z dnia 15 grudnia 2000 r. zostały
wprowadzone zmiany w strukturze organizacyjnej ,,P." SA w W. w celu poprawy eko-
nomiki funkcjonowania spółki. Polegały one między innymi na zlikwidowaniu działu,
w którym zatrudniony był powód (także działu technologicznego), z przesunięciem
pracowników do nowego Działu Rozwoju TR. Kierownikiem powstałego działu został
Władysław B. i to on podejmował decyzje o doborze kadry, gdyż w komórce organi-
zacyjnej TR 11, w której zatrudniony był powód zmniejszono etaty - z 8 do 7. Wyty-
powanie powoda do zwolnienia wynikało z jego oceny jako pracownika niemającego
odpowiedniej samodzielności i nieposiadającego kwalifikacji zawodowych wymaga-
nych w pracy konstruktora sprzętu chłodniczego. W dniu 5 września 2001 r. strona
pozwana wystąpiła do NSZZ Solidarność z zawiadomieniem, iż zamierza powodowi
wypowiedzieć umowę o pracę. Jako przyczynę podała zmiany organizacyjne w pio-
nie technicznym i zmniejszenie liczby stanowisk. W dniu 10 września 2001 r. NSZZ
Solidarność zgłosił zastrzeżenia do zamiaru wypowiedzenia między innymi w sto-
sunku do powoda, dlatego iż został przekroczony limit pracowników przewidzianych
do zwolnień określony w porozumieniu ze związkami zawodowymi oraz iż osoby, z
którymi pozwany zamierza rozwiązać umowy o pracę, nie zostały zaakceptowane
przez związek, przy ustalaniu listy końcowej do zwolnienia w 2001 r. W związku z
przedstawionymi zastrzeżeniami strona pozwana wystąpiła do zarządu Regionu
NSZZ "Solidarność", który poparł i podtrzymał zastrzeżenia komisji zakładowej. W
dniu 24 września 2001 r. powód otrzymał pismo wypowiadające umowę o pracę.
Wypowiedzenia dokonano na podstawie art. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy i uzasadniono potrzebą dostosowania stanu zatrudnienia
do obowiązującej w komórce organizacyjnej etatyzacji. Umowa o pracę uległa roz-
wiązaniu w dniu 31 października 2001 r. Powód otrzymał odprawę w wysokości 11 -
krotnego wynagrodzenia związaną ze zwolnieniem go z przyczyn dotyczących pra-
codawcy oraz odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia o 2 miesiące.
Liczba zatrudnionych działu TR na koniec 2001 r. wynosiła 115 osób. W okresie od
31 maja 2001 r. do 31 grudnia 2001 r. z pionu TR zostało zwolnionych 25 osób. Po
tej dacie także następowały zwolnienia. Po dniu 1 marca 2002 r. w dziale rozwoju
pomniejszono zatrudnienie o kolejne 2 osoby z przyczyn dotyczących pracodawcy.
W październiku 2002 r. liczba zatrudnionych w tym dziale wyniosła już 94 osoby.
Łącznie zwolnienia w pozwanej spółce w okresie od maja 2001 r. do października
2002 r. sięgnęły około 1711 osób. Jednomiesięczne wynagrodzenie powoda liczone
jak ekwiwalent za urlop wynosiło 2.022,55 zł 59 gr. Na podstawie dokonanych usta-
leń faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że rzeczywistą przyczyną rozwiązania z po-
wodem umowy o pracę była potrzeba dostosowania stanu zatrudnienia w komórce
powoda do obowiązującej etatyzacji na skutek zmniejszenia zatrudnienia. Wskazana
przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę była prawdziwa. Na
skutek reorganizacji doszło do połączenia działów, w konsekwencji czego w dziale
powoda konieczne było zwolnienie jednej osoby. Osobę tę wskazał przełożony po-
woda, który doboru pracowników dokonywał na podstawie oceny wykształcenia pra-
cowników, oraz tego, czy dany pracownik spełniał jego oczekiwania. Zdaniem Sądu
pierwszej instancji, strona pozwana nie naruszyła art. 45 § 1 k.p. Pomimo błędnego
wskazania podstawy prawnej wypowiedzenia, strona pozwana opisowo wskazała
prawdziwą przyczynę wypowiedzenia, która znajduje oparcie w art. 10 ustawy o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy.
W apelacji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 45 k.p. oraz naruszenie prawa procesowego przez po-
minięcie dowodu z zeznań świadka Andrzeja P., a także sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez przyjęcie,
że mimo wskazania przez pozwanego błędnej podstawy wypowiedzenia, to opisowo
została wskazana faktyczna przyczyna rozwiązania z powodem umowy o pracę.
Wyrokiem z dnia 27 listopada 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu apelację powoda oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd
drugiej instancji podzielił ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji. Rozpa-
trując zarzuty apelacji powoda Sąd Okręgowy brał pod uwagę to, że przyczyna roz-
wiązania umowy o pracę z powodem pozostaje w związku ze zmniejszeniem zatrud-
nienia u pozwanego pracodawcy, wynikającym z przeprowadzonej restrukturyzacji,
która spowodowała zwolnienia grupowe. Strona pozwana wraz ze związkami zawo-
dowymi ustaliła liczbę osób przewidzianych do zwolnień w 2001 r. Powód jednakże
nie znalazł się na liście osób przewidzianych do zwolnienia i dlatego zdaniem Sądu,
nie miały do niego zastosowania kryteria zwolnień ustalone w porozumieniu zawar-
tym na podstawie art. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych, ale mimo to mógł być
zwolniony na podstawie art. 10 tej ustawy w trybie zwolnienia indywidualnego. Pra-
codawca wybierając powoda do zwolnienia zrealizował przysługujące mu prawo do-
boru pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonanie realizowanych za-
dań. Zdaniem Sądu drugiej instancji fakt wskazania w piśmie wypowiadającym po-
wodowi umowę o pracę błędnej podstawy prawnej nie czyni tego wypowiedzenia
bezprawnym, gdyż ustawodawca w art. 30 § 4 k.p. zobowiązał pracodawcę do wska-
zania w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę lub o rozwiązaniu umowy o
pracę przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy, a nie jego
podstawy prawnej. Za bezzasadny uznał Sąd Okręgowy zarzut dotyczący uchybień
proceduralnych. Sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi stron. Na podstawie
art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy
istotne znaczenie, a wskazany w apelacji dowód ,,ze świadka" dotyczył okoliczności,
które zostały już dostatecznie wyjaśnione przy pomocy innych dowodów.
Kasację od powyższego wyroku powód oparł na obu podstawach z art. 3931
k.p.c. i wniósł o jego uchylenie w całości oraz o uchylenie w całości wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ra-
mach podstawy materialnoprawnej (art. 3931 pkt 1 k.p.c.) skarżący wskazał na naru-
szenia art. 2, art. 3, art. 4, art. 10, art. 12 oraz art. 13 ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach oraz naruszenie art. 45 § 1 k.p., przez przyjęcie, że za-
stosowanie dwóch trybów zwolnień przewidzianych we wskazanej ustawie może na-
stępować równocześnie zamiennie i dowolnie na podstawie wyboru pracodawcy, a
także przez uznanie za zgodne z prawem wadliwego oświadczenia pracodawcy o
wypowiedzeniu pracownikowi umowy o pracę. W ramach zaś podstawy procesowej
(art. 3931 pkt 2 k.p.c.) kasacja zarzuciła naruszenie art. 227 k.p.c., przez pominięcie
wnioskowanego przez powoda dowodu z przesłuchaniaze świadka, a jednocześnie
dopuszczenie dowodu wnioskowanego przez stronę pozwaną.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Stosownie do art. 45 § 1 k.p. w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o
pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wy-
powiedzeniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka
między innymi o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach.
Rozstrzygnięcie - według zasady z art. 45 § 1 k.p., -sporu sprawy odnosiło się do
oceny, czy wypowiedzenie powodowi umowy o pracę nie naruszało ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112,
poz. 980 ze zm.). Było to na tle stanu faktycznego sprawy oczywiste i nie kwestiono-
wane w kasacji założenie wyjściowe oceny prawnej zaskarżonego wyroku. Mając na
uwadze przedstawioną wcześniej podstawę faktyczną wyroku i niebudzące zastrze-
żeń założenie, że rozstrzygnięcie o powództwie zależało od oceny zgodności wypo-
wiedzenia powodowi umowy o pracę z ustawą z 28 grudnia 1989 r., zasadniczym -
wynikającym z podstaw kasacji - problemem była kwestia zastosowania art. 10 tej
ustawy.

Rozważając sprawę w tym zakresie, należało w pierwszym rzędzie zwrócić
uwagę na to, że - stosownie do uzasadnienia wyroku - zastosowanie art. 10 ustawy z
28 grudnia 1989 r. zostało przedstawione jako konsekwencja stwierdzenia, iż nie
mogły być zasadnie zastosowane przepisy tej ustawy dotyczące zwolnienia grupo-
wego - zwłaszcza art. 2 - dlatego, że zwolnienie powoda pozostawałoby w sprzecz-
ności z obowiązującym pracodawcę porozumieniem ze związkami zawodowymi, po-
rozumieniem stanowiącym element zwolnień grupowych. Trafnie w kasacji zauważo-
no, że Sąd Okręgowy w ślad za oceną Sądu pierwszej instancji dokonał w ten spo-
sób swoistej sanacji wypowiedzenia umowy o pracę, które ze względu na bezpod-
stawne powołanie się na uprawnienie do zwolnienia grupowego, uzyskało uprawnia-
jącą podstawę w zwolnieniu indywidualnym.

W tak prowadzonej analizie zastosowania ustawy z 28 grudnia 1989 r. do
stanu faktycznego sprawy można znaleźć podstawę do zarzutu, iż Sąd drugiej in-
stancji uważa, iż oba uregulowane w tej ustawie tryby zwolnień - grupowych i indywi-
dualnych - mają tak samo ukształtowane przesłanki prawne, a w każdym razie, że
mogą odbywać się na zasadzie zamienności w tym samym czasie. Tymczasem, taka
interpretacja nie jest odpowiednia, bo zakresy zwolnienia z pracy grupowego i indy-
widualnego są odrębne i - jeżeli chodzi o czas - nie mogą się ze sobą pokrywać. W
zaskarżonym wyroku dopuszczalności zastosowania art. 10 ustawy z 28 grudnia
1989 r. zamiast art. 2 tej ustawy dopatrzył się Sąd w tym, że w obu przypadkach
chodziło o te same przyczyny zwolnienia z pracy związane z restrukturyzacją za-
kładu pracy. W związku z tym trzeba zwrócić uwagę na to, że zgodnie z brzmieniem
art. 10 ust. 1 ustawy, przepisy ustawy, z wyjątkiem art. 2 - 4, mają odpowiednie za-
stosowanie do indywidualnych zwolnień z przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 1,
jeżeli ,,zwolnienia w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące obejmują mniejszą liczbę
pracowników niż określone w art. 1 ust. 2 ust. 1". Nie może więc budzić wątpliwości,
że do zwolnienia indywidualnego może dojść tylko wtedy gdy nie zachodzą warunki
rozwiązania stosunków pracy z grupą pracowników - jednorazowo lub w okresie do 3
miesięcy. Wykluczona jest równoczesność obu trybów rozwiązania stosunków pracy.
Poza powołanym wyżej brzmieniem art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w
kontekście stanowiska wyrażonego w zaskarżonym wyroku warto zwrócić uwagę na
niemożliwe do zaakceptowania konsekwencje równoczesności (w zakresie, o jakim
mowa w art. 1 ust. 1 ustawy) rozwiązań stosunków pracy - grupowych i indywidual-
nych. Otóż rozwiązania grupowe mają swój tryb, którego bardzo ważnym elementem
jest uzgadnianie z zakładowymi organizacjami związkowymi zasad postępowania w
tych sprawach, a w szczególności kryteriów doboru pracowników do zwolnienia, ko-
lejności i terminów dokonywania wypowiedze, także obowiązków zakładu pracy w
zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia innych spraw pracowniczych związanych z
zamierzonymi zwolnieniami. Rezultatem tego procesu staje się porozumienie kie-
rownika zakładu pracy z zakładowymi organizacjami związkowymi (por. art. 2 i art., 4
ustawy). Porozumienie takie w zakresie w jakim oparte jest na ustawowym upoważ-
nieniu (art. 4 ustawy) staje się częścią prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Nie
jest dopuszczalne naruszenie zakładowego prawa pracy i także z tego względu budzi
istotne zastrzeżenia powoływanie się na niezgodność z zawartym przez pracodawcę
ze związkami zawodowymi porozumieniem jako na przesłankę zastosowania trybu
indywidualnego rozwiązania stosunku pracy.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że kasacja ma usprawiedli-
wioną podstawę, o której mowa w art. 3931 pkt 1 k.p.c. Przyjęcie błędnych założeń co
do podstawy materialnoprawnej wyroku miało swe konsekwencje w zakresie niewy-
jaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych, niezbędnych dla zastosowania art. 10
ustawy z 28 grudnia 1989 r. Prowadzi to do konieczności uchylenia zaskarżonego
wyroku w celu ponownego rozpoznania sprawy. W ramach tego postępowania Sąd
Okręgowy będzie miał okazję rozważenia również stanowiska procesowego powoda
w kwestii przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, o którym mowa w ,,proceso-
wej" podstawie kasacji. Skarżący twierdzi, że celem tego dowodu jest zakwestiono-
wanie istnienia przyczyn wyboru powoda do zwolnienia z pracy, jednakże taka teza
dowodowa we wniosku dowodowym nie była przedstawiona [...], co nie pozwala na
uznanie zasadności zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39313 §
1 k.p.c.
========================================