Wyrok z dnia 5 czerwca 2007 r.
I UK 43/07

Prawo do emerytury w obniżonym wieku na podstawie art. 29 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie przysługuje
ubezpieczonemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Romualda Spyt (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 czerwca 2007 r. sprawy z
odwołania Bogumiły Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w C. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z dnia 14 września 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 14 września 2006 r. oddalił apelację ubezpieczonej Bogumiły Z. od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z
dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie z jej odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w C. odmawiającej prawa do emerytury. W uzasadnieniu wy-
roku Sąd Apelacyjny ustalił, że ubezpieczona legitymuje się okresem składkowym i
nieskładkowym wynoszącym 22 lata 4 miesiące i 29 dni, lecz nie osiągnęła wieku
emerytalnego wskazanego w przepisie art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). W dalszych zaś wywodach podzielił stanowisko
Sądu Okręgowego, iż brak podstaw do przyznania emerytury w niższym wieku eme-
rytalnym, na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2004 r., z tego
względu, że w okresie poprzedzającym złożenie wniosku o świadczenie ubezpie-
czona nie pozostawała w stosunku pracy, lecz świadczyła pracę nakładczą, a także z
uwagi na niespełnienie pozostałych przesłanek wynikających z tego przepisu. Po
zmianie powyższego przepisu ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 121, poz.
1264) ubezpieczona z tych samych względów nie spełnia przesłanek do wcześniej-
szej emerytury ( w niższym wieku emerytalnym).

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona, zarzucając
naruszenie prawa materialnego poprzez bezzasadną odmowę przyznania prawa do
emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych oraz nieuzasadnione niezastosowanie art. 56 tejże ustawy; a
także naruszenie prawa procesowego - art. 321 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie żą-
dania ubezpieczonej zawartego w ,, pozwie" i powtórzonego w apelacji. Wskazując
na powyższe skarżąca wniosła ,,o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego oraz przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania".

Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżąca uzasadniła
istnieniem zagadnienia prawnego, polegającego na konieczności wyjaśnienia wza-
jemnej relacji przepisów art. 29 i 27a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, a zwłaszcza sformułowań w postaci ,, całkowitej niezdol-
ności do pracy" i ,,niezdolności do pracy", użytych w przywołanych przepisach, a
także tym, iż skarga jest oczywiście uzasadniona z powodu nieuwzględnienia przez
Sąd Apelacyjny treści art. 56 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych.

W uzasadnieniu skargi skarżąca wskazała, że Sąd Apelacyjny niewłaściwie
zastosował przepisy art. 29 i art. 27a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Podkreśliła, że ten drugi przepis wszedł w życie w dniu 1
stycznia 2006 r., na mocy ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych (Dz.U. Nr 169, poz.1412) i na jego podstawie Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych przyznał ubezpieczonej z urzędu prawo do emerytury, potwier-
dzając tym samym, że spełnia ona wymagania wynikające z tego przepisu. Obecnie
na mocy tego przepisu wystarczy jedynie spełnić wymóg wieku, posiadać prawo do
renty oraz podlegać ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniu emerytalnemu i
rentowemu. Zdaniem skarżącej, obie regulacje, zawarte w przepisach art. 29 i 27a,
nie pozostawiają wątpliwości co do intencji ustawodawcy, a mianowicie chodziło mu
w nich o szczególną regulację dotyczącą prawa do wcześniejszej emerytury dla osób
niezdolnych do pracy, a więc osób, którym stan zdrowia uniemożliwił normalne za-
trudnienie. Wcześniej, przed wprowadzeniem nowego przepisu art. 27a, osoby czę-
ściowo niezdolne do pracy nie były objęte tą szczególną regulacją, co było dla nich
niezwykle krzywdzące, gdyż pozbawione były one możliwości pracy w normalnych
warunkach i jednocześnie nie mogły korzystać z dobrodziejstwa przejścia na wcze-
śniejszą emeryturę. Z tego względu, zdaniem skarżącej, uznać należy, że przed 1
stycznia 2006 r. istniała luka prawna dotycząca warunków przechodzenia na emery-
turę osób uznanych za częściowo niezdolne do pracy. Dodatkowo skarżąca poparła
tę tezę stwierdzeniem, że osobom częściowo niezdolnym do pracy ustawa przyznaje
szereg uprawnień, natomiast nie regulowała tak ważnego problemu jak przejście z
emerytury na rentę.

Skarżąca wskazała także na niezwykle istotne uchybienie Sądu Apelacyjnego,
polegające na nierozpatrzeniu żądania, opartego na przepisie art. 56 ustawy o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Konstrukcja zarzutów kasacyjnych
(wskazujących na naruszenie prawa materialnego) opiera się w zasadzie na koncep-
cji luki prawnej, która zdaniem skarżącej istniała przed dniem 1 stycznia 2006 r. i
polegała na nieuregulowaniu w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych możliwości przejścia na emeryturę osób częściowo niezdol-
nych do pracy. Pogląd o luce prawnej w tym zakresie skarżąca uzasadniła noweliza-
cją przepisów ustawy i wprowadzeniem do niej (od 1 stycznia 2006 r.) art. 27a, który
jej zdaniem spełnia podobna rolę jak przepis art. 29 ustawy w stosunku do osób
całkowicie niezdolnych do pracy. Już samo założenie, że celem przepisu art. 29 jest
łagodzenie rygorów przechodzenia na emeryturę osób całkowicie niezdolnych do
pracy, jest założeniem fałszywym. Gdyby w istocie tak było, to obejmowałby on
swoim zakresem podmiotowym wszystkie osoby całkowicie niezdolne do pracy,
niezależnie od tytułu ubezpieczenia, a tak nie jest. Zgodnie z aktualnym brzmieniem
art. 29 ust. 1 ustawy, wprowadzonym przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), zmieniającej ustawę o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dniem 1 lipca 2004 r., ubezpieczeni urodzeni
przed dniem 1 stycznia 1949 r., będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku
emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1, mogą przejść na emeryturę: (1) kobieta -
po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nie-
składkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz
została uznana za całkowicie niezdolną do pracy; (2) mężczyzna - po osiągnięciu
wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz zo-
stał uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. W myśl ust. 2 emerytura, o której
mowa w ust. 1, przysługuje ubezpieczonym, którzy: (1) ostatnio, przed zgłoszeniem
wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz (2) w okresie ostatnich 24 miesięcy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rento-
wym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu
zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Z ust. 3 tego artykułu wynika, że spełnienia warunków, o których mowa w ust.
2, nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o którym
mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Według poprzed-
niego brzmienia omawianego przepisu ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycz-
nia 1949 r., będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określo-
nego w art. 27 pkt 1, mogli przejść na emeryturę: (1) kobieta - po osiągnięciu wieku
55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma
co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowi-
cie niezdolną do pracy; (2) mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co
najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie
niezdolnego do pracy. Przepis art. 29 w obecnym jak i poprzednim brzmieniu dotyczy
jednej grupy ubezpieczonych, a mianowicie pracowników, którym umożliwia nabycie
prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, po spełnieniu innych warunków
wynikających z tego przepisu. Te inne warunki to wymóg wydłużonego stażu - wy-
łącznie w stosunku do kobiety - bądź wymóg całkowitej niezdolności do pracy, przy
,,podstawowym" stażu emerytalnym, tak w stosunku do kobiety, jak i mężczyzny.
Tylko zatem jedna grupa ubezpieczonych, legitymująca się całkowitą niezdolnością
do pracy, bo ograniczona do pracowników, objęta została dyspozycją art. 29. Tylko
oni mogą przechodzić na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, legitymując
się wyłącznie,,podstawowym" okresem składkowym i nieskładkowym, wynikającym z
art. 27 ustawy. Nie było zatem zamysłem ustawodawcy, stanowiącego przepis art.
29, wprowadzenie złagodzonych wymogów przechodzenia na emeryturę osób cał-
kowicie niezdolnych do pracy w ogólności, lecz przepis ten skierowany jest wyłącznie
do pracowników. Nie jest zatem prawdziwe twierdzenie, że przed dniem 1 stycznia
2006 r. istniało systemowe, generalne złagodzenie wymogów przechodzenia na
emeryturę osób całkowicie niezdolnych do pracy.
Wreszcie zwrócić należy uwagę, że w nowym przepisie art. 27a operuje się
pojęciem ,,renty pobieranej z tytułu niezdolności do pracy", a nie pojęciem ,,niezdol-
ności do pracy". W myśl tego przepisu przyznaje się z urzędu emeryturę zamiast po-
bieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek 60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubez-
pieczeniom emerytalnemu i rentowym. Prawo do przeliczenia świadczenia nie przy-
sługuje z samego faktu bycia niezdolnym do pracy - całkowicie czy częściowo - lecz
z faktu pobierania świadczenia rentowego, jako konsekwencji podlegania
ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu oraz
wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego - niezdolności do pracy. Natomiast w przepi-
sie art. 29 występuje wyłącznie niezdolność do pracy i nie jest wymagane pobieranie
z tego tytułu renty. Przepis art. 27a dotyczy wszystkich ubezpieczonych pobierają-
cych renty z tytułu niezdolności do pracy, niezależnie od tytułu ubezpieczenia, a
przepis art. 29, jak podkreślono wyżej, obejmuje zakresem swojego działania wy-
łącznie pracowników. Wszystkie te argumenty świadczą o tym, iż przepisy art. 27a i
art. 29 mają inny zakres podmiotowy, funkcjonują one w odniesieniu do różnych grup
ubezpieczonych, charakteryzujących się odmiennymi cechami. Wśród nich jest jedy-
nie jedna wspólna cecha - niezdolność do pracy, która sama w sobie nie decydowała
i nie decyduje o żadnych uprawnieniach wynikających z tych przepisów.

Wprowadzanie przepisu art. 27a do rozdziału dotyczącego osób ubezpieczo-
nych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. jest następstwem zmiany systemo-
wej. Analogiczne uregulowanie znajduje się w przepisie art. 24a i wprowadzone zo-
stało tą samą ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. do rozdziału dotyczącego osób urodzo-
nych po dniu 31 grudnia 1948 r. Takie samo unormowanie wprowadzono od dnia 2
maja 2004 r. do ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), na podstawie art. 1 pkt 20
ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników (Dz.U. Nr 91 poz. 873). Zgodnie z art. 22 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników osobom pobierającym renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy,
które osiągnęły wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, przyznaje się z urzędu
emeryturę rolniczą w wysokości nie niższej od dotychczas pobieranej renty z tytułu
niezdolności do pracy, jeżeli osoba podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
Uregulowania powyższe, stanowiące nowość w dotychczasowym systemie ubezpie-
czeń społecznych, wprowadziły do tego systemu mechanizm przyznawania z urzędu
emerytur osobom, które wcześniej spełniły przesłanki prawa do renty i rentę tę pobie-
rają, w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego. Ta z urzędu przyznawana emerytura -
co wymaga także podkreślenia - obwarowana jest wymogiem osiągnięcia ,,podsta-
wowego" wieku emerytalnego, podczas gdy emerytura z art. 29 jest emeryturą przy-
sługującą w obniżonym wieku emerytalnym. Zatem, wbrew stwierdzeniom skargi,
przepis art. 27a obowiązujący od dnia 1 stycznia 2006 r., nie stanowi szczególnej
regulacji ,,dotyczącej prawa do wcześniejszej emerytury osób, wobec których orze-
czono niezdolność do pracy." Z tych wszystkich względów nie sposób dopatrzyć się
analogii w zamyśle ustawodawcy konstruującym te obydwie normy prawne, jak to
wywodzi skarżąca.
Abstrahując od powyższych argumentów i podążając za tokiem rozumowania
skargi, która zarzuca nieuzasadnione uprzywilejowanie osób całkowicie niezdolnych
do pracy w stosunku do osób częściowo niezdolnych do pracy, to stwierdzić należy,
że uprzywilejowanie to ma swoje uzasadnienie. Nie ma bowiem podstaw do zrówny-
wania sytuacji prawnej tych dwóch grup osób. Zgodnie z ustawową definicją całko-
witej niezdolności do pracy, zawartą w art. 12 ust. 2 ustawy, występuje ona przy utra-
cie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Całkowita niezdolność do pracy
oznacza brak możliwości jakiegokolwiek zarobkowania, poza taką, jaką mają osoby
zdolne do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (art. 13 ust. pkt 4 ustawy).
Natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wy-
konywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji ( art. 12 ust. 3
ustawy), a więc jej stan zdrowia ogranicza wprawdzie zdolność zarobkowania, jed-
nakże nie pozbawia jej całkowicie. Ustawodawca wielokrotnie różnicuje sytuację
prawną tych dwóch grup osób, właśnie ze względu na ich odmienną sytuację fak-
tyczną. Jest to widoczne w samej ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, gdzie po pierwsze, wysokość renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy jest wyższa niż renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
(art. 62). Po drugie, osobom całkowicie niezdolnym do pracy przyznaje się większe
przywileje w zakresie renty rodzinnej ( art. 68 ust. 1 pkt 3), bowiem taka renta przy-
sługuje dzieciom zmarłego bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne
do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okre-
sie do 16 roku życia lub do ukończenia nauki, nie dłużej niż do 25 roku. Osobom cał-
kowicie niezdolnym do pracy przyznawane są także inne świadczenia poza syste-
mem ubezpieczeń społecznych, przykładowo: renta socjalna na podstawie przepisów
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze
zm.), zasiłek stały na postawie ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej
(Dz.U. Nr 64, poz. 593 ze zm.). Niewątpliwie uprzywilejowanie osób całkowicie nie-
zdolnych do pracy ma swoje uzasadnienie w ich sytuacji faktycznej, znacznie gorszej
po względem możliwości zarobkowania, a co za tym idzie ,,wypracowania" okresów
składkowych i nieskładkowych, od osób częściowo niezdolnych do pracy.

Jedynie dodatkowo, w związku z zarzutem naruszenia art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Najwyższy
stwierdził, że Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował ten przepis. Aczkolwiek skar-
żąca, godząc się ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Apelacyjny, nie wywodziła,
że przepis ten ma zastosowanie także do wykonawcy pracy nadkładczej, dla porząd-
ku wskazać należy, że kwestia dopuszczalności stosowania powyższego przepisu do
ubezpieczonego, zatrudnionego na podstawie umowy o pracę nakładczą była już
przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 8 lutego 2006 r.,
III UZP 3/05 (OSNP 2007 nr 5-6, poz. 84), Sąd Najwyższy stwierdził, że prawo do
wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przysługuje ubez-
pieczonemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą. Sąd Naj-
wyższy, rozpoznający niniejszą sprawę, podziela powyższy pogląd wraz z obszerną i
wyczerpującą argumentacją przytoczoną na jego uzasadnienie.
Na koniec wskazać należy, że całkowicie chybiony jest zarzut naruszenia art.
56 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z tego
względu, że zaskarżona decyzja, wyznaczająca zakres kognicji sądu, dotyczy prawa
do emerytury, a nie jej wysokości. Kwestie związane z wysokością emerytury, a tego
właśnie dotyczy ten przepis, mogą być roztrząsane dopiero po przyznaniu prawa do
emerytury.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814 k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================