Wyrok z dnia 3 sierpnia 2005 r.
I UK 358/04

Prawo do emerytury nabytej na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz.
1112 ze zm.) podlega zawieszeniu z mocy art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) także wówczas, gdy kontynu-
owanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy stosunku
pracy, który nie stanowił podstawy nabycia tego prawa.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński (sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 sierpnia 2005 r. sprawy
z odwołania Marka G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
T.M. o zwrot nienależnie pobranej emerytury, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 sierpnia 2004 r. [...]

1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację Marka G. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim z
dnia 12 sierpnia 2003 r. [...],
2. nie obciążył wnioskodawcy kosztami postępowania.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 9 maja 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w T.M. zo-
bowiązał ubezpieczonego Marka G. do zwrotu emerytury za okres od 1 września
2002 r. do 30 kwietnia 2003 r., jako nienależnie pobranego świadczenia w kwocie
10.255,18 zł wraz z odsetkami za okres od 10 września 2002 r., z powodu kontynu-
acji zatrudnienia u pracodawcy, na rzecz którego ubezpieczony świadczył pracę
przed dniem nabycia prawa do emerytury, którą organ rentowy przyznał od 1 wrze-
śnia 2002 r.
Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim oddalił odwołanie ubezpieczonego od po-
wyższej decyzji. Podstawą takiego rozstrzygnięcia była okoliczność, że Marek G. nie
ujawnił pozostawania w zatrudnieniu od 1 września 2000 r. w firmie PPHU ,,J.", w
wymiarze 1/2 etatu na stanowisku diagnosty, na podstawie umowy o pracę zawartej
na czas określony. Umowę zawarto na okres 5 lat. Stosowne zaświadczenie w tym
przedmiocie złożył w organie rentowym dopiero w dniu 26 marca 2003 r. Po przy-
znaniu emerytury wnioskodawca kontynuował nieprzerwanie zatrudnienie w tej fir-
mie. Sąd pierwszej instancji uznał, że zachodziły podstawy do zawieszenia emerytu-
ry na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), wobec kontynuowania zatrudnienia,
bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego ubez-
pieczony świadczył pracę bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury. Zda-
niem Sądu Okręgowego skutki wskazane w powołanym przepisie powstają gdy nie
zostanie zakończona działalność zawodowa, niezależnie od tego w jakim rozmiarze i
na rzecz ilu pracodawców była świadczona. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji
uznał, że zachodziły przesłanki określone w art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, a odwołanie ubezpieczonego od decyzji z 9 maja 2003 r., jako nieza-
sadne podlega oddaleniu.
Wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony apelacją ubezpieczonego.
Apelacja zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego - art. 103
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, przez błędne zastosowanie.
Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał, że apelacja zasługuje na uwzględnienie, bo-
wiem skarżący przeszedł na emeryturę na podstawie przepisu art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem nauczyciele mający trzydziestoletni okres
zatrudnienia i spełniający inne przesłanki, między innymi wykonywania pracy w
szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój
wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Dlatego też przyznanie skarżącemu
prawa do emerytury wiąże się tylko i wyłącznie z pracą nauczycielską. W świetle
tego przepisu warunkiem przyznania prawa jest rozwiązanie stosunku pracy, to jest
pracy na stanowisku nauczyciela. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi szczególny
charakter prawa do emerytury, wynikający z Karty Nauczyciela, nie daje podstaw do
zawieszania prawa do świadczenia, na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy o emerytu-
rach i rentach, w sytuacji, gdy kontynuowanie zatrudnienia nie wiąże się bezpośred-
nio z zatrudnieniem, będącym podstawą do przyznania prawa i jest dodatkowym za-
trudnieniem w niepełnym wymiarze czasu pracy. Mając na uwadze powyższe Sąd
Apelacyjny w Łodzi doszedł do przekonania, że do skarżącego w tym przypadku
przepis ten nie ma zastosowania.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok kasacją wskazując naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegającą
na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że wnioskodawca jako przechodzący na
emeryturę na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nie miał obowiązku
rozwiązania umowy o pracę z drugim pracodawcą, bowiem warunkiem przyznania
prawa do emerytury nauczycielskiej jest rozwiązanie stosunku pracy na stanowisku
nauczyciela, a pozostawanie w innych dodatkowych stosunkach pracy nie ma
wpływu na prawo do emerytury nauczycielskiej, i tym samym wnioskodawca nie jest
zobowiązany do zwrotu emerytury pobranej we wskazanym okresie.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja organu rentowego okazała się uzasadniona. Zawieszenie prawa do
emerytury w przypadku pozostawania w stosunku pracy jest funkcjonalnie uzasad-
nione. Przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej wyraża zasadę, że pracownikowi,
który nabył prawo do emerytury przysługuje jedno świadczenie - albo emerytura z
ubezpieczenia społecznego albo wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia. Zasada ta ma
podstawę konstytucyjną. Przepis art. 67 ust. 1 Konstytucji wiąże z osiągnięciem
wieku emerytalnego powstanie prawa do zabezpieczenia społecznego, którego za-
kres i formy określa ustawa. Pracownik, który osiągnął wiek emerytalny może wybrać
status emeryta lub zachować, pomimo nabycia prawa do emerytury, status pracow-
niczy. Nie może jednak łączyć bez ograniczeń statusu emeryta i pracownika, a co za
tym idzie otrzymywać równocześnie świadczenia z tytułu utraty zdolności do dotych-
czasowej pracy (wiek emerytalny jest konwencjonalnym wiekiem utraty zdolności do
zarobkowania własną pracą) i z tytułu nieprzerwanego kontynuowania zatrudnienia,
do wykonywania którego utracił zdolność.
Z art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej nie wynika obowiązek rozwiązania sto-
sunku pracy przez pracownika, który nabył prawo do emerytury. Istotą regulacji za-
wartej w tym przepisie jest wyeliminowanie (ograniczenie) równoczesnego pobiera-
nia w pełnej wysokości dwóch świadczeń - emerytury i wynagrodzenia za pracę. Jej
celem nie jest dokuczenie pracownikom uprawnionym do emerytury, czy emerytom
kontynuującym zatrudnienie. Ponadto na władzach publicznych spoczywa nie tylko
wynikający z art. 67 ust. 1 Konstytucji obowiązek zapewnienia zabezpieczenia spo-
łecznego obywatelom, którzy osiągnęli wiek emerytalny, ale także przewidziany w
ustępie 2 tego przepisu obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego niema-
jącym środków utrzymania obywatelom pozostającym bez pracy nie z własnej woli.
Regulacja zawarta w art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej nie narusza także praw na-
bytych. Nie pozbawia ona bowiem ubezpieczonych prawa do emerytury. Z konty-
nuowaniem zatrudnienia bez rozwiązania stosunku pracy łączy konsekwencje w po-
staci zawieszenia prawa do świadczenia i w efekcie wstrzymanie jego wypłaty (art.
134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Ustanie przyczyny zawieszenia prawa do eme-
rytury (rozwiązanie stosunku pracy) powoduje wznowienie wypłaty świadczenia.
Zgodnie z powyższym, przyjąć należy, że emerytura nauczycielska nie jest
świadczeniem wyłączonym z reżimu wynikającego z ustawy o emeryturach i rentach
z FUS. Przepis art. 88 ustawy Karta Nauczyciela łagodzi tylko niektóre warunki jakie
spełniać muszą inni ubezpieczeni objęci ustawą o emeryturach i rentach z FUS, w
pozostałych kwestiach odsyła do przepisów tej ustawy.

W wyroku z dnia 19 lutego 2004 r., II UK 274/03 (OSNP 2004 nr 21, poz. 376),
Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż przepis art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS dotyczy także mianowanych nauczycieli akademic-
kich zatrudnionych na stanowisku profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego, brak
zatem podstaw aby z zastosowania tego przepisu wyłączyć nauczycieli objętych
przepisami Karty Nauczyciela. Z kolei w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Naj-
wyższego z dnia 10 listopada 2004 r., II UZP 9/04 (Monitor Prawniczy 2005 nr 5, poz.
262), Sąd ten stwierdził, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu, jeżeli emeryt nie
rozwiąże wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed
dniem nabycia prawa do emerytury. Skoro bowiem dla realizacji prawa do emerytury
(jej wypłaty) konieczne jest rozwiązanie umowy o pracę u pracodawcy, na rzecz któ-
rego wykonywana była ona bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury
(zalecane jest kontynuowanie pracy) ustalonym w decyzji organu rentowego, to tym
bardziej konieczne jest rozwiązanie innych (pozostałych) stosunków pracy łączących
zainteresowanego.

Z powyższych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
========================================