Wyrok z dnia 16 czerwca 2005 r.
I UK 335/04

Rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, będący jednocześnie wspólni-
kiem spółki jawnej, nie ma po dniu 1 stycznia 2003 r. prawa wyboru ubezpiecze-
nia społecznego na podstawie art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.) i podlega ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 czerwca 2005 r.
sprawy z odwołania Jerzego D. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddziałowi Regionalnemu w A. o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 7 września 2004 r. [...]

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację wniosko-
dawcy Jerzego D. od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych z dnia 4 maja 2004 r. [...].

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach wyrokiem
z 4 maja 2004 r. [...] oddalił odwołanie Jerzego D. od decyzji organu rentowego -
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w A. z 3 lute-
go 2004 r., stwierdzającej ustanie od 1 kwietnia 2004 r. rolniczego ubezpieczenia
społecznego w stosunku do Jerzego D. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy
stwierdził, że wnioskodawca od 28 lipca 2003 r. prowadzi działalność gospodarczą w
formie spółki jawnej. Ponieważ takiej działalności nie można uznać za pozarolniczą
działalność gospodarczą w rozumieniu art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, organ rentowy uznał, że wnioskodawca podlega
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w
związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony od 1 grudnia 1991 r. do 31 grudnia
1996 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności go-
spodarczej. W dniu 27 marca 1997 r. złożył oświadczenie, że od 1 stycznia 1997 r.
chce podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z uwagi na fakt prowadzenia
gospodarstwa rolnego o powierzchni 4,91 ha. Decyzją z 14 kwietnia 1997 r. KRUS
stwierdziła fakt podlegania przez wnioskodawcę ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków od 1 stycznia 1997 r. Na podstawie odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego Sąd
ustalił, że 28 lipca 2003 r. została zarejestrowana spółka jawna pod firmą ,,M." D. Za-
kład Przetwórstwa Zbożowego w M.
W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż przepis art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wszedł w
życie 1 lipca 1997 r. i na jego podstawie Jerzy D. nie miał prawa wyboru rolniczego
ubezpieczenia społecznego, albowiem opłacał składki tylko przez dwa kwartały, a
wcześniej też prowadził działalność gospodarczą. Ponadto, zdaniem Sądu, w oparciu
o przepis art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych odwołujący się powinien podlegać obowiązkowym ubezpiecze-
niom emerytalno-rentowym dla osób prowadzących pozarolniczą działalność wraz z
osobami z nimi współpracującymi. Z przepisu art. 8 ust. 6 pkt 4 powołanej ustawy
wynika, że między innymi wspólnicy spółki jawnej są osobami prowadzącymi działal-
ność pozarolniczą. W ocenie Sądu pierwszej instancji pojęcie ,,prowadzenia działal-
ności pozarolniczej" jest szersze od pojęcia pozarolniczej działalności gospodarczej
na podstawie przepisów o działalności gospodarczej i innych przepisów szczegól-
nych. Przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie zawiera poję-
cia ,,prowadzenie działalności pozarolniczej", lecz operuje pojęciem ,,pozarolniczej
działalności gospodarczej", które znaczeniowo pokrywa się z brzmieniem określenia
art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. W określeniu tym nie miesz-
czą się osoby będące wspólnikami spółek wymienionych w art. 8 ust. 6 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, wyodrębnione jako grupa prowadząca działal-
ność pozarolniczą. W konkluzji Sąd Okręgowy uznał, że skoro Jerzy D. jest wspólni-
kiem spółki jawnej, to z tego tytułu podlega ubezpieczeniom określonym ustawą z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, mimo prowadze-
nia gospodarstwa rolnego o powierzchni większej niż 1 ha przeliczeniowy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł Jerzy D., domagając się uznania, że
podlega rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. W uzasadnieniu apelacji skarżący
podniósł, że Sąd błędnie uznał, iż art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników zaczął obowiązywać 1 lipca 1997 r., podczas gdy
faktycznie miało to miejsce 1 stycznia 1997 r. Nadto skarżący wskazał, że od 1991 r.
prowadzi taką samą działalność gospodarczą, a jedynie z racji wielkości obrotów zo-
stał zmuszony do zarejestrowania spółki jawnej, co nastąpiło 23 stycznia 2002 r.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń w Białymstoku wyrokiem z 7 wrze-
śnia 2004 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i poprzedzającą go
decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w A. z
3 lutego 2004 r. i ustalił, że Jerzy D. nadal podlega rolniczemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu od 1 kwietnia 2004 r.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego narusza
art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że możliwość wyboru przez rolnika prowadzą-
cego równocześnie działalność gospodarczą jednego z dwóch systemów ubezpie-
czenia wprowadzono dopiero ustawą z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585 ze zm.), poprzez doda-
nie art. 5a. Przepis ten obowiązuje od 1 stycznia 1997 r. Jerzy D. od 14 grudnia 1992
r. prowadzi działalność rolniczą (jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o po-
wierzchni 3,91 ha przeliczeniowego). Od 10 grudnia 1991 r. odwołujący się podlegał
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W dniu
27 marca 1997 r. złożył oświadczenie, że chce podlegać rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny stwierdził, że
od 1 stycznia 1997 r. odwołującemu się jako rolnikowi prowadzącemu jednocześnie
pozarolniczą działalność gospodarczą przysługiwało prawo wyboru systemu ubezpie-
czenia społecznego. Zgodnie z decyzją KRUS z 14 kwietnia 1997 r. wnioskodawca
podlegał rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu od 1 stycznia 1997 r.
W dniu 23 stycznia 2002 r. została wpisana do rejestru przedsiębiorców w
Krajowym Rejestrze Sądowym Sądu Rejonowego w Białymstoku spółka jawna ,,M."
D. Zakład Przetwórstwa Zbożowego w M., której wspólnikiem jest Jerzy D. Z odpisu z
rejestru przedsiębiorców dotyczącego wskazanej spółki wynika, że przedmiotem jej
działalności jest między innymi wytwarzanie produktów przemiału zbóż, działalność
usługowa związana z uprawami rolnymi, sprzedaż hurtowa wyrobów chemicznych,
towarowy transport drogowy pojazdami specjalizowanymi i uniwersalnymi. Przed-
miotem działalności spółki jawnej, której wspólnikiem jest wnioskodawca, jest prowa-
dzenie działalności gospodarczej w celu zarobkowym. Zgodnie z definicją spółki
jawnej zawartą w art. 22 § 1 Kodeksu spółek handlowych, spółką jawną jest spółka
osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką
handlową. Spółka jawna jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 19
listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze
zm.).
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że wnio-
skodawca nie ma prawa wyboru rolniczego ubezpieczenia społecznego na podsta-
wie art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,
ponieważ nie prowadzi ,,pozarolniczej działalności gospodarczej", a ,,działalność po-
zarolniczą" wymienioną w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji, według którego pojęcie ,,pozarolniczej działalności" użyte w art. 8 ust. 6
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest szersze od pojęcia ,,osoby prowa-
dzącej pozarolniczą działalność gospodarczą", o której stanowi art. 8 ust. 6 pkt 1
ustawy, ponieważ to drugie pojęcie wchodzi w zakres pierwszego. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego przepis art. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych należy interpretować nie w jego literalnym brzmieniu, ale w od-
niesieniu do regulacji całego systemu prawa. W związku z tym uwagi wymaga, że
spółka jawna, której wspólnikiem jest odwołujący się, jest przedsiębiorcą, który za-
wodowo we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą (art. 2
ust. 1 i 2 Prawa o działalności gospodarczej).
W ocenie Sądu Apelacyjnego, analiza treści art. 22 k.s.h. prowadzi do wnio-
sku, że wspólnicy spółki jawnej nie są osobami prowadzącymi pozarolniczą działal-
ność. Pod rządami Kodeksu handlowego, obowiązującego do 31 grudnia 2000 r.,
istniała podstawa do przeciwnego poglądu. Oparty on był na fakcie prowadzenia
przez spółkę jawną (i komandytową) przedsiębiorstwa we wspólnym imieniu wspólni-
ków i pod wspólną firmą. W obecnym stanie prawnym, pod rządami Kodeksu spółek
handlowych, spółka jawna nie posiada wyżej wskazanych cech - jest ona handlową
spółką osobową, prowadzącą przedsiębiorstwo we własnym imieniu i pod własną
firmą. Ustawodawca w art. 8 ust. 6 pkt 4, dodanym przez art. 1 pkt 2 lit. b ustawy z
dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 241, poz. 2074), zmieniającej ustawę z dnia 3 października 1998 r. z dniem
1 stycznia 2003 r., wbrew treści art. 22 k.s.h. uznał wspólnika spółki jawnej za osobę
prowadzącą pozarolniczą działalność.
Sąd Apelacyjny, odwołując się do poglądów doktryny (komentarza do art. 2
ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej autorstwa Ma-
riana Zdyba: ,,Prawo działalności gospodarczej", Kraków, 2000 r.) stwierdził, że
wskazane w tej ustawie właściwości działalności gospodarczej można dookreślić
wskazując inne istotne jej elementy. Sąd Apelacyjny powołał się także na orzecz-
nictwo Sądu Najwyższego, który sformułował specyficzne cechy działalności gospo-
darczej, mianowicie: a) zawodowy (a więc stały) jej charakter, b) związana z nią po-
wtarzalność podejmowanych działań, c) podporządkowanie zasadzie racjonalnego
gospodarowania, d) uczestnictwo obrocie gospodarczym. Według Sądu Apelacyj-
nego za rozszerzającą wykładnią pojęcia ,,działalności gospodarczej" przemawia
potrzeba zachowania przejrzystości konstrukcji prawnej. ,,Jest ona najszersza wtedy,
kiedy przyjmuje się klauzulę, że wszelkie wątpliwości tłumaczyć należy na rzecz
zasady, iż jest to działalność gospodarcza."
Sąd uznał, że skoro przepis art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października
1998 r. wskazuje wspólnika spółki jawnej jako osobę prowadzącą pozarolniczą dzia-
łalność, to w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że wnioskodawca prowadził
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Kon-
sekwentnie należało uznać, że odwołujący się jest osobą prowadzącą pozarolniczą
działalność gospodarczą w rozumieniu art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r., a to
oznacza, że miał on prawo wyboru systemu ubezpieczenia społecznego.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł organ rentowy, zaskarżając
powyższy wyrok w całości. Kasację oparto na podstawie naruszenia przepisów
prawa materialnego, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.) w wyniku uznania, że odwołujący się Jerzy D., będący wspólnikiem
spółki jawnej, ma prawo wyboru ubezpieczenia na podstawie art. 5a ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji, skarżący wskazał
istotne zagadnienie prawne dotyczące ustalenia, czy wspólnik spółki jawnej jest
osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą. W ocenie skarżącego roz-
strzygnięcie tego zagadnienia prawnego jest istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy, a także innych podobnych spraw, albowiem art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników (w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2004 r.) daje
prawo wyboru ubezpieczenia rolnikowi lub domownikowi rolnika, który podlegając
ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie przez co najmniej 1
rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie
pozostając w stosunku służbowym.
Treść art. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodar-
czej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), obowiązującego w dacie wydawania decyzji
przez organ rentowy, wskazuje jednoznacznie, że przedsiębiorcą, a więc osobą pro-
wadzącą działalność gospodarczą, jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemają-
ca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym
imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą. Wspólnik spółki jawnej nie
jest więc, w ocenie organu rentowego, osobą prowadzącą pozarolniczą działalność
gospodarczą, gdyż przedsiębiorcą jest spółka. Tym samym do wspólnika spółki jaw-
nej nie może mieć zastosowania art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków i powinien on podlegać ubezpieczeniu społecznemu w ZUS na mocy art. 8 ust. 6
pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie od-
wołania wnioskodawcy od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Od-
działu Regionalnego w Augustowie z dnia 3 lutego 2004 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Spór dotyczył interpretacji art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-
czeniu społecznym rolników w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w brzmieniu obowiązującym
w czasie ocenianych zdarzeń i w dacie podjęcia przez organ rentowy zaskarżonej do
sądu decyzji.
Pierwszy z tych przepisów - art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r. włącznie) - stanowił, że rol-
nik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy,
nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą
nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu
ubezpieczeniu; przy czym rolnik lub domownik może podlegać innemu ubezpieczeniu
społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi (Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych)
lub Kasie (Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) oświadczenie, że chce
podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności go-
spodarczej, o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach.
Z kolei drugi z tych przepisów - art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r.) - przewiduje, że za
osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 1) osobę prowadzącą poza-
rolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodar-
czej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórcę i artystę, 3) osobę prowadzącą
działalność w zakresie wolnego zawodu, 4) wspólnika jednoosobowej spółki z ogra-
niczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub part-
nerskiej. Przepis art. 8 ust. 6 ma przy tym związek z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypo-
spolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z
nimi współpracującymi.
Przytoczona treść relewantnych przepisów pozwala na stwierdzenie, że pierw-
szy z nich posługuje się pojęciem osoby (będącej rolnikiem) ,,podejmującej pozarolni-
czą działalność gospodarczą", drugi natomiast pojęciem ,,osoby prowadzącej poza-
rolniczą działalność", przy czym to ostatnie pojęcie obejmuje także ,,osobę prowa-
dzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności
gospodarczej lub innych przepisów szczególnych" (art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych) oraz ,,wspólników spółki jawnej" (art. 8 ust. 6 pkt 4
tej ustawy) jako kategorię odrębną od kategorii ,,osób prowadzących pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub
innych przepisów szczególnych", skoro ustawodawca dokonuje wyraźnej dystynkcji
między ,,osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie
przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych" (art. 8
ust. 6 pkt 1) oraz ,,wspólnikami spółki jawnej" (art. 8 ust. 6 pkt 4).
W przedstawionym stanie normatywnym oceny wymagało, czy wnioskodawca
(ubezpieczony) będący jednocześnie rolnikiem (posiadającym i prowadzącym go-
spodarstwo rolne) z chwilą uzyskania statusu prawnego wspólnika spółki jawnej mógł
nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników (na podstawie art. 5a zdanie
pierwsze ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), czy też z mocy prawa - jako
osoba podejmująca pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych (a ściślej: jako osoba podejmująca działalność
pozarolniczą, która jednocześnie nie była pozarolniczą działalnością gospodarczą
prowadzoną na podstawie przepisów o działalności gospodarczej) - podlegał obo-
wiązkowo powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu (zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Słusznie zwrócił Sąd Apelacyjny uwagę na to, że kluczowe znaczenie miało
rozstrzygnięcie zagadnienia, jaki jest zakres znaczeniowy użytych w powołanych na
wstępie przepisach (art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 8
ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych)
pojęć ,,osoby podejmującej pozarolniczą działalność gospodarczą" oraz ,,osoby pro-
wadzącej pozarolniczą działalność" (która nie jest przy tym jednocześnie pozarolni-
czą działalnością gospodarczą).
Wspólnik spółki jawnej jest uważany za osobę prowadzącą pozarolniczą
działalność na mocy art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
jednak nie jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podsta-
wie przepisów o działalności gospodarczej (w odniesieniu do podlegającego ocenie
prawnej stanu faktycznego - na podstawie art. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. -
Prawo działalności gospodarczej), gdyż taką osobą jest spółka jawna, a nie jej
wspólnik. Zgodnie z art. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej działalność go-
spodarczą w rozumieniu tej ustawy prowadzi przedsiębiorca, a przedsiębiorcą w ro-
zumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości
prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo we własnym imieniu podejmuje i
wykonuje działalność gospodarczą; za przedsiębiorców uznaje się także wspólników
spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Przy-
toczona definicja przedsiębiorcy w konfrontacji z pojęciem ,,osoby prowadzącej poza-
rolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodar-
czej" (w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych)
albo ,,osoby podejmującej pozarolniczą działalność gospodarczą" (według art. 5a
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) wyklucza z kręgu osób podejmujących
lub prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą wspólnika spółki jawnej,
ponieważ to nie on, lecz spółka jawna, której jest wspólnikiem, prowadzi zawodowo
we własnym imieniu działalność gospodarczą.
Z powyższych rozważań wynika, że wnioskodawca Jerzy D. mógł być uznany
za przedsiębiorcę dopóty, dopóki był wspólnikiem spółki cywilnej (pozwalał na to art.
2 ust. 3 Prawa działalności gospodarczej). Z chwilą przekształcenia prowadzonej
przez niego spółki cywilnej w spółkę jawną i zarejestrowania spółki jawnej w Krajo-
wym Rejestrze Sądowym wnioskodawca utracił jako osoba fizyczna status przedsię-
biorcy (osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą we własnym imie-
niu), ponieważ przedsiębiorcą (osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospo-
darczą we własnym imieniu) stała się spółka jawna. Z tą chwilą wnioskodawca prze-
stał podlegać wynikającemu z art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
dobrodziejstwu kontynuowania ubezpieczenia w systemie ubezpieczenia społeczne-
go rolników (ze względu na jednoczesny status prawny rolnika posiadającego i pro-
wadzącego gospodarstwo rolne) i zaczął podlegać powszechnemu systemowi ubez-
pieczenia społecznego. Wspólnicy spółki jawnej, jako osoby prowadzące pozarolni-
czą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, od 1 stycznia 2003 r. podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i nie przysługuje im prawo wyboru
ubezpieczenia, jakie przysługuje rolnikom podejmującym prowadzenie pozarolniczej
działalności gospodarczej.
Organ rentowy (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regio-
nalny w A.) prawidłowo stwierdził w stosunku do ubezpieczonego (Jerzego D.) usta-
nie ubezpieczenia społecznego rolników z mocy ustawy, powołując jako podstawę
prawną decyzji art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art.
8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i argumentując swoje sta-
nowisko tym, że prawo wyboru ubezpieczenia na podstawie art. 5a ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników mają jedynie osoby (rolnicy) prowadzące pozarolni-
czą działalność gospodarczą, a taką osobą nie jest ubezpieczony jako wspólnik
spółki jawnej. Działalność gospodarczą prowadzi bowiem spółka jawna a nie jej
wspólnik.
Wymagający rozstrzygnięcia problem prawny, sprowadzający się do udziele-
nia odpowiedzi na pytanie, czy rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, który podlegał
ubezpieczeniu społecznemu rolników, mógł z chwilą uzyskania statusu wspólnika
spółki jawnej, prowadzącej działalność gospodarczą, podlegać nadal ubezpieczeniu
społecznemu rolników, czy też uprawnienie to tracił z mocy prawa na rzecz podlega-
nia powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego, a nawet szerzej - czy
rolnik prowadzący gospodarstwo rolne i będący jednocześnie wspólnikiem spółki
jawnej miał przed 1 maja 2004 r. prawo dokonania wyboru systemu ubezpieczenia
społecznego (wyboru między powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych i
systemem ubezpieczenia społecznego rolników) na podstawie art. 5a ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, został prawidłowo rozwią-
zany w zaskarżonej do Sądu Okręgowego decyzji organu rentowego. Wnioskodawca
jest rolnikiem (posiada i prowadzi gospodarstwo rolne), ale jednocześnie jest wspól-
nikiem spółki jawnej. Podleganie określonemu systemowi ubezpieczenia społecz-
nego (w tym przypadku systemowi powszechnemu, a nie systemowi ubezpieczenia
rolników) jest w jego sytuacji prawnej zdeterminowane faktem pozostawania wspól-
nikiem spółki jawnej. Do takiego wniosku prowadzi nie tylko językowa wykładnia
wchodzących w grę przepisów obydwu ustaw o ubezpieczeniu społecznym (art. 5a
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych), lecz także wykładnia systemowa, jednak rozumiana ina-
czej niż przyjął to Sąd Apelacyjny.
Sąd Apelacyjny odwołał się do poglądów doktryny prawa gospodarczego pu-
blicznego (tak należy rozumieć powołanie się na komentarz do ustawy Prawo dzia-
łalności gospodarczej) albo szerzej - do systemu prawa gospodarczego (tak należy
rozumieć wnioski prawnicze wyciągnięte z treści art. 22 k.s.h.). To rozumowanie do-
prowadziło do tezy o konieczności zastosowania rozszerzającej wykładni pojęcia
,,prowadzenie działalności gospodarczej", ponieważ ,,wszelkie wątpliwości należy
tłumaczyć na rzecz zasady, iż jest to działalność gospodarcza". Ten ostatni, nie do
końca umotywowany pogląd, należy - jak się wydaje - rozumieć w ten sposób, że
Sąd Apelacyjny przypisał prowadzenie działalności gospodarczej nie tylko spółce
jawnej (który to podmiot prawa z pewnością działalność taką prowadzi), ale również
poszczególnym wspólnikom spółki jawnej (co już wcale nie jest takie oczywiste, po-
nieważ według definicji przedsiębiorcy zawartej w Prawie działalności gospodarczej
działalność gospodarczą jako przedsiębiorca prowadzi spółka jawna a nie jej wspól-
nicy). Tymczasem, w rozpoznawanej sprawie wymagające rozstrzygnięcia kwestie
dotyczyły nie tego, czy wspólnik spółki jawnej prowadzi we własnym imieniu działal-
ność gospodarczą (niezależnie od tego, że niewątpliwie działalność taką prowadzi
spółka jawna, której jest wspólnikiem), lecz tego, jakiemu systemowi ubezpieczenia
społecznego wspólnik spółki jawnej podlega. Wykładnia systemowa - dokonywana w
obrębie prawa ubezpieczeń społecznych - prowadzi do wniosku, że powszechny
system ubezpieczenia społecznego ma pierwszeństwo przed systemem szczegól-
nym, jakim jest system ubezpieczenie społecznego rolników. Wszelkie wątpliwości -
jeżeli by się takie pojawiły - należy zatem tłumaczyć na rzecz zasady podlegania po-
wszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego. Rozpoznawana sprawa po-
winna być rozstrzygnięta w oparciu o zasady obowiązujące w prawie ubezpieczeń
społecznych.
Przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu
obowiązującym do 1 maja 2004 r. włącznie) stanowił, że rolnik lub domownik, który
podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie przez co
najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracow-
nikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Z
przepisu tego wynikało, że prawo dokonania wyboru systemu ubezpieczenia dotyczy
rolników podejmujących pozarolniczą działalność gospodarczą. Takim rolnikiem nie
jest odwołujący się, gdyż jako wspólnik spółki jawnej nie jest osobą prowadzącą po-
zarolniczą działalność gospodarczą, a więc od 1 stycznia 2003 r. podlega powszech-
nemu ubezpieczeniu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność (w rozumieniu
art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), ale nie pozarolniczą
działalność gospodarczą.
Pojęcie osób prowadzących pozarolniczą działalność jest pojęciem szerszym
od pojęcia osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Wynika to
jednoznacznie z treści art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
zgodnie z którym osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność są: 1) osoby pro-
wadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalno-
ści gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórcy i artyści, 3) osoby
prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu, 4) wspólnicy jednoosobowej
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej
lub partnerskiej. Skoro w punkcie 4 przytoczonego przepisu wymieniono wspólników
spółki jawnej, to oznacza, że osoby będące wspólnikami spółki jawnej nie są - w ro-
zumieniu tej ustawy - osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą
na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczegól-
nych, które wymienia punkt 1 przepisu. Oznacza to, że obydwie te kategorie osób
podlegających ubezpieczeniu powszechnemu - osoby prowadzące pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej z jed-
nej strony oraz wspólnicy spółki jawnej z drugiej - traktowane są jako kategorie od-
dzielne, co ma znaczenie dla wykładni art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że odwołujący się - jako jedno-
cześnie rolnik posiadający i prowadzący gospodarstwo rolne oraz wspólnik spółki
jawnej - nie miał poczynając od 1 stycznia 2003 r. prawa wyboru ubezpieczenia spo-
łecznego na podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w
związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a wyrok
Sądu Apelacyjnego ustalający, że wnioskodawca, będący wspólnikiem spółki jawnej,
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników narusza wskazane przepisy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok i na
podstawie art. 39315 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego od wyroku Sądu Okrę-
gowego.
========================================