Wyrok z dnia 17 kwietnia 2007 r.
I UK 332/06

Rozpoznanie przez sąd pierwszej i drugiej instancji sprawy o ustalenie
stopnia niepełnosprawności osoby przebywającej w zakładzie karnym bez jej
udziału w rozprawach, pomimo złożenia wniosku w tym przedmiocie, może być
uznane za pozbawienie możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia
2007 r. sprawy z odwołania Aleksandra Z. przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do
Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie Ł. w Ł. o ustalenie stopnia
niepełnosprawności, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 27 kwietnia
2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie apelacyjne i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dla Łodzi Śródmieścia oddalił odwołanie Aleksandra Z. od orzeczenia
Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Wojewódz-
twie Ł. w Ł. z dnia 4 października 2004 r. utrzymującego w mocy orzeczenie Powia-
towego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w M. z dnia 2 września
2003 r., zgodnie z którym Aleksander Z. zaliczony został do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności. Sąd Rejonowy ustalił, że u wnioskodawcy Aleksandra Z. wystę-
puje choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa z przewlekłym zespołem bólowym szyjnym
i lędźwiowo-krzyżowym oraz wygojone złamanie nasad dalszych kości przedramienia
lewego z miernym upośledzeniem funkcji kończyny. Stan ten uzasadnia zaliczenie
go do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Ustalony stopień niepełnospraw-
ności datuje się od kwietnia 2003 r., początek niepełnosprawności datuje się od 2002
r., a niepełnosprawność ma charakter okresowy do dnia 30 września 2005 r. W tak
ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że odwo-
łanie nie zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 2 ustawy z
dnia 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 123, poz.776 ze zm.) do znacznego stopnia nie-
pełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną
do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagają-
cą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych
osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Z poczynionych usta-
leń, Sąd Rejonowy wyciągnął wniosek, iż wnioskodawca nie ma naruszonej spraw-
ności narządów organizmu w stopniu, który wymagałby zatrudnienia na stanowisku
pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepeł-
nosprawności. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że wymaga on, w celu pełnienia ról
społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z nie-
zdolnością do samodzielnej egzystencji. Sąd Rejonowy podniósł także, iż samo nie-
zadowolenie strony z niepomyślnych dla niej wniosków opinii biegłego, ,,bez zgłosze-
nia żadnych innych wniosków dowodowych nie może stanowić podstawy do sformu-
łowania przez Sąd przeciwnych do opinii biegłego twierdzeń". Na podstawie poczy-
nionych ustaleń i opartych na nich rozważań Sąd pierwszej instancji doszedł do
wniosku, że wnioskodawca słusznie zaliczony został do osób niepełnosprawnych w
stopniu umiarkowanym i dlatego odwołanie oddalił.
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił apelację wnioskodawcy Aleksandra Z. Sąd Okręgowy
doszedł do przekonania, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń, które
znajdują oparcie w bardzo rzetelnie zebranym w sprawie materiale dowodowym oraz
wydał trafne rozstrzygnięcie na podstawie wskazanych w uzasadnieniu wyroku prze-
pisów prawa, w szczególności art. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123,
poz. 776 ze zm.) zawierającego określenie stopni niepełnosprawności.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył pełnomocnik wnioskodawcy.
Zarzucił naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 386 § 2 k.p.c. i art. 378
§ 1 k.p.c., poprzez uniemożliwienie powodowi wzięcia udziału w rozprawach ze
względu na fakt niezarządzenia jego doprowadzenia, uniemożliwienie powo-
dowi zapoznania się ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym; art.
5 k.p.c. w związku z art. 386 § 2 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c., poprzez nieudziele-
nie powodowi pouczenia co do możności zgłoszenia wniosku o ustanowienie
adwokata z urzędu w sytuacji, gdy powód przebywa w warunkach izolacyjnych,
odbywając karę pozbawienia wolności, zatem jego kontakt ze światem ze-
wnętrznym jest znacznie utrudniony. Wskazał, iż przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania uzasadnia występująca w sprawie nieważność postępowania,
spowodowana pozbawieniem powoda możliwości obrony swych praw. Wska-
zując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu i rozstrzygnięcia o
kosztach zastępstwa adwokackiego za instancję kasacyjną.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c. jest w
okolicznościach rozpoznawanej sprawy usprawiedliwiony. W myśl art. 379 pkt 5
k.p.c. nieważność postępowania zachodzi ,,jeżeli strona została pobawiona
możności obrony swych praw". Określenie tej przesłanki nieważności postępo-
wania ma charakter ogólny. Wynika stąd, że jej zaistnienie powinno być oce-
niane przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i -jak to już stwierdził Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 17 lutego 2004 r., III CK 226/02 (Lex nr 163935) -
nie należy jej wiązać z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w po-
stępowaniu.
Dokonując interpretacji przewidzianych w prawie krajowym standardów w
przedmiocie gwarancji procesowych stron, nie można pomijać ich rozumienia w
wiążących Polskę aktach prawnomiędzynarodowych. Dotyczy to zwłaszcza
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listo-
pada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), która w następstwie jej
ratyfikacji za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie stała się częścią wewnętrz-
nego porządku prawnego i - pomijając możliwość bezpośredniego stosowania
(jeżeli charakter jej postanowień na to pozwala) - pełni rolę wskazówki inter-
pretacyjnej przy podejmowaniu decyzji na podstawie prawa wewnętrznego.
Przepis art. 6 Konwencji dotyczy prawa do rzetelnego procesu, na co składa się
między innymi (ustęp 1) prawo każdego do sprawiedliwego i publicznego roz-
patrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd
ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o cha-
rakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej prze-
ciwko niemu sprawie karnej. Przepis art. 379 pkt 5 k.p.c., przewidujący nieważ-
ność postępowania w razie pozbawienia strony możności obrony swych praw,
stanowi jedną z gwarancji procesowych rzetelnego procesu. Według orzecz-
nictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pojęcie rzetelnego procesu
wymaga, by każdej stronie dać rozsądną sposobność zaprezentowania swej
sprawy w warunkach, które nie stawiają tej strony w znacząco niekorzystnej
sytuacji w stosunku do strony przeciwnej (wyrok z dnia 5 lipca 2005 r. Lomase-
ita Oy i in. v. Finlandia, Lex 148012). Prawo do sprawiedliwego i publicznego
rozpatrzenia sprawy (art. 6 ust. 1 Konwencji) pozbawione zostałoby swego
znaczenia, gdyby stronie w sprawie nie zapewniono rozprawy w takiej formie,
która da stronie możliwość wzięcia w niej udziału, jeżeli tylko strona zdecyduje
się na wykonywanie swego prawa do stawiennictwa zagwarantowanego w
prawie krajowym (wyrok z 20 października 2005 Groshev v.Rosja,Lex 157787).
Wnioskodawca w czasie toczącego się procesu przebywał w zakładzie
karnym. Był powiadamiany o terminach rozpraw zarówno w Sądzie pierwszej
jak i drugiej instancji. Mógł również zapoznać się z pisemną opinią biegłych
oceniających stan jego zdrowia, która została mu dostarczona do zakładu kar-
nego. Do opinii tej wniósł zastrzeżenia, w związku z zastrzeżeniami biegli wy-
dali ustną opinię uzupełniającą. Nie doszło więc do całkowitego wyłączenia
wnioskodawcy od udziału w sprawie. Wnioskodawcy nie umożliwiono jednak,
pomimo jego wniosku,wzięcia udziału w rozprawie, tak iż całe postępowanie
przed Sądami orzekającymi przebiegało pod jej nieobecność. Wnioskodawca w
postępowaniu tym nie korzystał również z pełnomocnika. Nie można w tym
kontekście pominąć również tego, iż sprawa dotyczyła ustalenia stopnia niepeł-
nosprawności. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o zawodowej i
społecznej rehabilitacji oraz zatrudnianiu osób niepełnosprwnych stopień nie-
pełnosprawności ustala się uwzględniając naruszenie sprawności organizmu,
zdolność do wykonywania pracy i warunki w jakich może być wykorzystywana
oraz zdolność do pełnienia ról społecznych. Zakres elementów ocennych wy-
stępujących w kontekście orzekania o stopniu niepełnosprawności wymaga
umożliwienia wnioskodawcy osobistego udziału w postępowaniu przed sądem,
szczególnie w sytuacji, kiedy wnioskodawca kwestionuje oceny dokonane
przez biegłych. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka
dopuszcza się wyjątkowo odstąpienie, czy ograniczenie ustnego rozpatrzenia
sprawy jeżeli sprawa została rozpatrzona publicznie (co obejmuje uprawnienie
do ,,ustnego rozpatrzenia sprawy") w pierwszej instancji i jeżeli uzasadnia to
charakter sprawy, polegający np. na analizie jedynie kwestii prawnych, czy też
postępowania w sprawach z ubezpieczeń społecznych o charakterze technicz-
nym, dotyczących np. dużej ilości obliczeń i takich, których wynik zazwyczaj
zależy od pisemnej opinii wydanej przez lekarzy (por. wyrok z 8 lutego 2005 r.,
55853/00, Miller v. Szwecja). Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie orzekają-
cym, mając na uwadze okoliczności sprawy oraz uwzględniając orzecznictwo
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w przedmiocie prawa strony do rze-
telnego procesu (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności należy dojść do wniosku, że rozpatrzenie przez Sądy orze-
kające sprawy wnioskodawcy o ustalenie stopnia niepełnosprawności bez jego
udziału ze względu na pobyt w zakładzie karnym, pozbawiło go możności
obrony swych praw, co zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c. powoduje nieważność
postępowania.
Skoro podstawa skargi kasacyjnej okazała się usprawiedliwiona, na pod-
stawie art. 398-15 w związku z art. 386 § 2 k.p.c orzeczono jak w sentencji wy-
roku.
========================================