Wyrok z dnia 11 lutego 2005 r.
I UK 173/04

Wniosek osoby korzystającej z prawa do renty rodzinnej o wypłatę renty
wyjątkowej przez okres 1 roku do momentu ukończenia studiów powinien być
przez organ rentowy niezwłocznie przekazany Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie jako organowi właściwemu do jego załatwienia (art.
83 i 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.
w związku z art. 65 k.p.a.).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Andrzej Wasilewski (spra-
wozdawca), SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 lutego 2005 r. sprawy
z wniosku Sylwii D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R.
o rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Katowicach z dnia 6 listopada 2003 r. [...]

1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił wyrok Sądu Okrę-
gowego w Gliwicach-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Ośrodek Zamiejsco-
wy w Rybniku z dnia 3 marca 2003 r. [...] w ten sposób, że ,,30 września 2003 r." za-
stąpił datą ,,30 września 2002 r." i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie;
2. o d d a l i ł kasację w pozostałym zakresie;
3. koszty postępowania kasacyjnego wzajemnie między stronami zniósł.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z 2 sierpnia 2002 r.
przyznał ubezpieczonej - Sylwii W. (następnie, w wyniku zmiany nazwiska - Sylwii D.)
rentę rodzinną po zmarłej matce na okres od dnia 29 lipca 2002 r. do dnia 31 sierp-
nia 2002 r., natomiast decyzją z dnia 7 października 2002 r. odmówił jej dalszej wy-
płaty renty rodzinnej do czasu ukończenia studiów, gdyż stwierdził, że ubezpieczona
jest studentką II roku studiów uzupełniających, a uprzednio ukończyła już studia in-
żynierskie.

W wyniku odwołania ubezpieczonej, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gliwicach - Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 3
marca 2003 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w R. z dnia 7 października 2002 r. i przyznał ubezpieczonej rentę rodzinną
na okres od chwili jej wstrzymania do dnia 30 września 2003 r., czyli do ukończenia
przez nią ostatniego roku studiów. Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń: (a)
ubezpieczona Sylwia W., która urodziła się w dniu 30 sierpnia 1977 r., w okresie od
1996 r. do 2000 r. studiowała na Politechnice Ś. w G. na kierunku ,,marketing i zarzą-
dzanie", na którym harmonogram studiów przewidywał naprzód 4-letnie studia inży-
nierskie, a następnie 2-letnie studia magisterskie, z tym że: ,,jeżeli słuchacz zaliczył w
terminie semestr studiów inżynierskich, to automatycznie przechodził na studia magi-
sterskie"; (b) ubezpieczona rozpoczęła dwuletnie uzupełniające studia magisterskie
w roku akademickim 2000/2001 i pierwszy rok studiów zaliczyła w dniu 22 czerwca
2001 r.; (c) już po rozpoczęciu II roku studiów magisterskich w roku akademickim
2001/2002, w dniu 24 października 2001 r. wnioskodawczyni uległa wypadkowi dro-
gowemu i w związku z długotrwałym leczeniem uzyskała urlop dziekański na rok
akademicki 2001/2002; (d) od 1 października 2002 r. ubezpieczona kontynuuje jed-
nak nadal studia na ostatnim roku studiów magisterskich, które ukończy we wrześniu
2003 r.; (e) ubezpieczona utraciła oboje rodziców (ojciec zmarł w 1998 r., a matka w
2002 r.) i renta rodzinna stanowi dla niej jedyne źródło utrzymania. Na tej podstawie
Sąd Okręgowy zważył, że: ,,ubezpieczona spełnia warunki do przyznania świadczeń.
Ukończyła 25 lat życia będąc na ostatnim roku studiów, zatem prawo do renty ro-
dzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Ubezpieczona kontynuuje
naukę na Politechnice Ś., Wydziale Organizacji i Zarządzania. Wbrew twierdzeniom
organu rentowego nie rozpoczęła nauki na innym kierunku. Studia magisterskie
przewidziane są harmonogramem studiów wyższych, a tytuł magistra jest ukorono-
waniem studiów wyższych. Jest rzeczą naturalną i logiczną, że ubezpieczona po
uzyskaniu tytułu inżyniera, automatycznie podjęła uzupełniające studia magisterskie."

W wyniku apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Rybniku,
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 6 listopada 2003 r. [...] zmienił za-
skarżony wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwi-
cach - Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 3 marca 2003 r. i oddalił odwołanie
ubezpieczonej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 7
października 2002 r. odmawiającej jej prawa do renty rodzinnej. W uzasadnieniu tego
wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził w szczególności, że stan faktyczny w rozpoznawa-
nej sprawie jest bezsporny: ubezpieczona ukończyła 25 rok życia w dniu 30 sierpnia
2002 r., a ostatni rok studiów wyższych rozpoczęła w dniu 1 października 2002 r.
Tymczasem, zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118
ze zm. - powoływanej nadal jako: ustawa o emeryturach i rentach z FUS), dzieci
mają prawo do renty rodzinnej do czasu ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jed-
nak niż do ukończenia 25 roku życia; natomiast, zgodnie z art. 68 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, jedynie w sytuacji, gdy dziecko ukończyło 25 lat będąc
na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, wówczas prawo do renty rodzinnej prze-
dłuża się do zakończenia tego roku studiów. Dlatego, zdaniem Sądu Apelacyjnego:
,,rację ma organ rentowy, że w powołanym wyżej stanie faktycznym ubezpieczona
nie ukończyła 25-tego roku życia będąc na ostatnim roku studiów." Równocześnie,
Sąd Apelacyjny stwierdził także, iż: ,,to prawda, że w niniejszej sprawie istnieje
szczególny splot okoliczności, bo ubezpieczona, sierota zupełna, gdyby nie wypadek
komunikacyjny, któremu uległa i konieczność skorzystania z urlopu dziekańskiego,
mogłaby pobierać rentę rodzinną do czasu ukończenia studiów, jednak ta sytuacja
była tylko podstawą do ubiegania się o wypłatę renty rodzinnej w drodze wyjątku, tak
jak organ rentowy wskazał ubezpieczonej w piśmie z 8.10.2002 r. Ustawowych wa-
runków do przedłużenia wypłaty renty rodzinnej po ukończeniu 25-tego roku życia
ubezpieczona jednak nie spełnia."

W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6
listopada 2003 r. pełnomocnik ubezpieczonej zarzucił naruszenie: po pierwsze - art.
68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ,,poprzez błędną jego wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie wynikające z przyjęcia, iż: ,,a) w/w przepis zezwala na
przedłużenie świadczenia rentowego tylko w wypadku kiedy ubezpieczony ukończy
25 lat po rozpoczęciu ostatniego roku studiów, podczas gdy dyspozycja art. 68 ust. 2
w/w ustawy wskazuje, iż ubezpieczony uzyskuje prawo do przedłużenia świadczenia
jeżeli ukończy 25 lat będąc studentem ostatniego roku studiów, co następuje z mo-
mentem zaliczenia egzaminów roku przedostatniego, albowiem wówczas student
uzyskuje wpis na ostatni rok studiów, którego nie zmienia ani nie przerywa udzielenie
studentowi urlopu dziekańskiego, podczas którego nadal kontynuuje on naukę w
szkole, b) art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej umożliwia przedłużenie świadczenia je-
dynie na okres jednego roku akademickiego studiów, podczas gdy norma prawna
statuowana przez w/w przepis wskazuje, iż przedłużenie świadczenia następuje na
okres ostatniego roku studiów, który nie musi jednak trwać tylko przez okres jednego
roku akademickiego."; po drugie - art. 233 i art. 382 k.p.c. ,,poprzez brak wszech-
stronnego rozważenia materiału dowodowego, a zwłaszcza pominięcie lub też nie-
właściwą ocenę dowodów wskazujących jednoznacznie, iż ubezpieczona uzyskała
wpis na ostatni rok studiów w dniu 22.06.2001 r. oraz że ten ostatni rok studiów roz-
poczęła w dniu 01.10.2001 r., albowiem decyzja o zgodzie na urlop dziekański zapa-
dła dopiero w listopadzie 2001 r., a sam urlop nie pozbawił ubezpieczonej statusu
studenta ostatniego roku studiów, lecz dał jej prawo do przedłużenia studiowania na
tym ostatnim roku."
Równocześnie, pełnomocnik skarżącej wskazał, iż okolicznością uzasadniają-
cą przyjęcie kasacji do rozpoznania jest w danym wypadku: po pierwsze - ,,oczywiste
naruszenie prawa przez zaskarżony wyrok (art. 393 § 2 k.p.c.) wskutek uznania, iż:
a) przedłużenie renty rodzinnej może nastąpić wyłącznie po ukończeniu przez ubez-
pieczonego 25 roku życia po rozpoczęciu ostatniego roku studiów, a więc w praktyce
po dniu 1 października, podczas gdy art. 68 ust. 2 przyznaje takie prawo każdemu
ubezpieczonemu studentowi, który ukończył 25 lat będąc studentem ostatniego roku
studiów, którą to przesłankę spełnia się z momentem wpisu na ostatni rok studiów,
co następuje po zaliczeniu wszystkich egzaminów na przedostatnim roku studiów, b)
ostatni rok studiów określonych art. 68 ust. 2 w/w ustawy nie może trwać dłużej ani-
żeli jeden rok akademicki, podczas gdy udzielenie urlopu dziekańskiego powoduje, iż
nie traci on statusu studenta oraz prawa do renty rodzinnej"; oraz po drugie - wystę-
pujące w sprawie istotne zagadnienie prawne i potrzeba wykładni art. 68 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS w celu rozstrzygnięcia czy: ,,a) wobec treści
art. 68 ust. 2 w/w ustawy, udzielenie urlopu dziekańskiego pozwala na przyjęcie, iż
student przestaje kontynuować naukę i rozpocznie ją ponownie dopiero w momencie
rozpoczęcia nowego roku akademickiego, podczas gdy przyjęcie takiego założenia,
na którym oparto zaskarżony wyrok, wywołuje rozbieżności w orzecznictwie wobec
stanowiska Sądu Najwyższego zajętego w wyroku z dnia 03.10.2000 r. (II UKN
739/99, OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 215), w którym SN stwierdził, iż udzielenie stu-
dentowi urlopu dziekańskiego powoduje, iż kontynuuje on naukę w szkole i nie traci
prawa do renty rodzinnej (podobne rozstrzygnięcie w uzasadnieniu wyroku SN z dnia
07.04.2000 r. - II UKN 481/99, OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 593); b) treść art. 68 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pozwala na przedłużenie wypłaty świadcze-
nia rentowego ubezpieczonego, który przed ukończeniem 25 roku życia zalicza
wszystkie egzaminy roku przedostatniego i staje się studentem ostatniego roku stu-
diów, lecz kończy 25 rok życia przed rozpoczęciem nowego roku akademickiego,
albowiem założenie, iż taka sytuacja nie zezwala na przedłużenie świadczenia ren-
towego, co przyjął Sąd Apelacyjny, prowadzi do rozbieżności w orzecznictwie, bo-
wiem uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23.02.1989 r. (III UZP 3/89, OSP 1990 nr 5,
poz. 246) stanowi, iż w takiej sytuacji student ma pełne prawo do przedłużenia wy-
płaty świadczenia rentowego, co potwierdza również prawidłowa wykładnia syste-
mowa i celowościowa art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej." W konsekwencji, w kasacji
sformułowany został wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania oraz roz-
strzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Natomiast, organ rentowy w od-
powiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania ka-
sacyjnego

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Stosownie do dyspozycji obowiązującego do dnia 31 grudnia 1998 r. art. 39
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz zgodnie z dyspozycją obowią-
zującego począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r. i obecnie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS - zasadą prawną jest, że renta rodzinna przysługuje
dziecku ,,do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyło ono 16 lat życia, nie dłu-
żej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia". Natomiast jedynie w drodze wyjątku od
powyższej zasady prawnej, ,,jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim
roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończe-
nia tego roku studiów" (uprzednio - art. 39 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin oraz aktualnie art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS). Przy czym, w kwestii interpretacji i stosowania powyższych przepisów praw-
nych na gruncie orzecznictwa Sądu Najwyższego utrwaliły się poglądy prawne, w
myśl których: po pierwsze - przyjmuje się, iż student w okresie urlopu dziekańskiego
kontynuuje naukę w szkole (w rozumieniu: uprzednio - art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin; oraz aktualnie - art. 68 ust. 1 pkt
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), a to oznacza, że nie traci on prawa do
renty rodzinnej także w czasie trwania urlopu dziekańskiego (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 3 października 2000 r., II UKN 739/99 - OSNAPiUS 2002 nr 9, poz.
215); po drugie - prawo do pobierania renty rodzinnej nie ulega natomiast przedłuże-
niu w razie powtarzania ostatniego roku studiów, bowiem dopuszczone przepisami
ustawy (art. 39 ust. 2 uprzednio obowiązującej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin oraz w art. 68 ust. 2 aktualnie obowiązującej ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS) ,,przedłużenie prawa do renty rodzinnej", które stanowi wy-
jątek od obowiązującej w tym względzie zasady prawnej (sformułowanej w art. 39
ust. 1 pkt 2 uprzednio obowiązującej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin oraz w art. 68 ust. 1 pkt 2 aktualnie obowiązującej ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS), powinno być interpretowane w sposób ścisły (exceptiones non
sunt extendendae) i dlatego w należy przyjąć, że w danym wypadku warunkiem
przedłużenia prawa do renty rodzinnej jest ukończenie przez uprawnionego 25 lat
życia w czasie odbywania studiów na ostatnim roku studiów, a termin końcowy ko-
rzystania z tego prawa wyznacza data zakończenia tego samego roku akademickie-
go (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2000 r., II UKN 481/99 -
OSNAPiUS 2001nr 19, poz. 593).

W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że: (a) w dniu 1 października
2001 r. wnioskodawczyni podjęła studia na ostatnim - II roku uzupełniających wieczo-
rowych studiów magisterskich na Wydziale Organizacji i Zarządzania - Centrum
Kształcenia Inżynierów w Ośrodku Politechniki Ś. w R. (b) jednakże, w związku z
wypadkiem drogowym jakiemu uległa w dniu 24 października 2001 r. i wobec wyni-
kłej stąd konieczności poddania się długotrwałemu leczeniu, uzyskała ona następnie
urlop dziekański do końca roku akademickiego 2001/2002, czyli do dnia 30 września
2002 r.; (c) następnie, ponownie podjęła studia magisterskie na ostatnim roku stu-
diów z dnie 1 października 2002 r., planując ich zakończenie do dnia 30 września
2003 r. W tym czasie, wnioskodawczyni korzystała na ogólnych zasadach (art. 68
ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) z renty rodzinnej, która decyzją
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 2 sierpnia 2002 r. przyzna-
na jej została po śmierci matki na czas do dnia 31 sierpnia 2002 r. Wprawdzie w dniu
30 sierpnia 2002 r. wnioskodawczyni ukończyła 25 lat, tym niemniej mając na uwa-
dze to, że - korzystając z trwającego urlopu dziekańskiego - należało przyjąć, iż
kontynuowała ona w tym czasie studia na ostatnim roku studiów magisterskich w
roku akademickim 2001/2002, który kończył się z dniem 30 września 2002 r., a w
konsekwencji - przysługujące jej prawo do renty rodzinnej podlegało przedłużeniu z
mocy prawa do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS), czyli do dnia 30 września 2002 r. (nota bene, na tę datę prawidłowo
wskazał właśnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. w decyzji z dnia 21
sierpnia 2002 r. w sprawie przyznania wnioskodawczyni dodatku do renty dla sieroty
zupełnej, ale następnie ją skorygował w swej decyzji o przeliczeniu renty wniosko-
dawczyni z dnia 25 września 2002 r., w której stwierdził wyraźnie, że ,,renta przysłu-
guje do dnia 31.08.2002 r."). W tej sytuacji, decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddział w R. z dnia 7 października 2002 r., odmawiająca dalszej wypłaty na
rzecz wnioskodawczyni prawa do renty rodzinnej aż do zakończenia roku akademic-
kiego 2002/2003, czyli do dnia 30 września 2003 r.: po pierwsze - nie jest trafna w
tym zakresie, w jakim odmawia ona wnioskodawczyni ,,dalszej wypłaty renty od m-ca
9/2002", skoro z mocy art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wniosko-
dawczyni uzyskała przedłużenie prawa do przysługującej jej renty rodzinnej do końca
roku akademickiego 2001/2002, czyli do dnia 30 września 2002 r.; po drugie - jest
natomiast trafna w tym zakresie, w jakim odmawia wnioskodawczyni prawa do dal-
szej wypłaty renty w roku akademickim 2002/2003, ponieważ z dniem 1 października
2002 r. wnioskodawczyni podjęła studia na ostatnim roku studiów magisterskich
ponownie, a więc formalnie powtarzała ona ten rok studiów, a w tej sytuacji prawo
pobierania renty rodzinnej nie podlega już przedłużeniu.

Równocześnie, w kontekście rozpoznawanej sprawy zasługuje na podkreśle-
nie i to, że jakkolwiek wskutek zbiegu szczególnych okoliczności wnioskodawczyni
formalnie nie spełniała wymaganych ustawą warunków do uzyskania prawa do
,,przedłużenia do prawa do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego roku studiów"
(art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), to jednak te same okoliczności
wskazywały na to, że w sytuacji, w jakiej się znalazła, zaistniały warunki uzasadnia-
jące wystąpienie w danym wypadku w trybie art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS z wnioskiem o przyznanie jej stosownego świadczenia w drodze wyjątku. Nota
bene, taki właśnie wniosek ,,o wypłatę renty wyjątkowej przez okres 1 roku do mo-
mentu ukończenia studiów" wnioskodawczyni sformułowała już w swoim piśmie z
dnia 24 września 2002 r., skierowanym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w R., które wpłynęło tam w dniu 25 września 2002 r. (karta 21 akt sprawy ren-
towej). Wniosek ten nie został jednak wówczas przekazany przez organ rentowy
Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, jako organowi właści-
wemu do jego załatwienia (art. 83 i art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
związku z art. 65 k.p.a.), natomiast w wyniku załatwienia tego wniosku organ rentowy
decyzją z dnia 7 października 2002 r. odmówił wnioskodawczyni dalszej wypłaty
renty rodzinnej [...], o czym powiadomił ją następnie pismem z dnia 8 października
2002 r., informując zarazem, że ,,na podstawie art. 83 ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oso-
bom studiującym, które w wyniku zbiegu szczególnych okoliczności nie ukończyły
nauki przed 25 rokiem życia na ich wniosek Prezes ZUS może przyznać w drodze
wyjątku rentę rodzinną" [...]; ponownie Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. nawiązał do kwestii tego wniosku także w skierowanym do wnioskodawczyni pi-
śmie z dnia 28 października 2002 r. o następującej treści: ,,Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w R. prosi o zgłoszenie się w tut. Oddziale celem wypełnienia
oświadczenia majątkowego w związku ze złożonym przez Panią wnioskiem o rentę
wyjątkową." [...].

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. art. 39315
k.p.c. orzekł jak w sentencji, znosząc koszty postępowania kasacyjnego wzajemnie
pomiędzy stronami na podstawie art. 100 k.p.c.
========================================