Wyrok z dnia 20 lutego 2006 r.
I UK 170/05

Przepis art. 61 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.) ma zastosowanie, gdy niezdolność do pracy powstaje w ciągu 18
miesięcy od ustania prawa do renty. Prawo do renty (jej przywrócenia) po-
wstaje w dniu zaistnienia ponownej niezdolności do pracy (art. 100 tej ustawy).

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 lutego
2006 r. sprawy z odwołania Aleksandra S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w B. o rentę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 marca 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej przywrócenia prawa do
renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 1 grudnia 2002 r. do dnia 31
sierpnia 2003 r. i znosząc postępowanie w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi
Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 24 października 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w B. odmówił przyznania wnioskodawcy Aleksandrowi S. prawa do renty z ty-
tułu niezdolności do pracy wobec niestwierdzenia takiej niezdolności.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 28 stycz-
nia 2004 r. [...]. Na podstawie opinii biegłych lekarzy neurologa i chirurga Sąd ustalił,
że wnioskodawca nie jest niezdolny do pracy.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 16 marca 2005 r. [...] zmienił za-
skarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 24 października 2003 r. i
przywrócił wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
od 1 grudnia 2003 r. na stałe. Sąd Apelacyjny przeprowadził dodatkowe dowody z
dokumentacji lekarskiej oraz uzupełniającej opinii biegłych i na tej podstawie ustalił,
że wnioskodawca z powodu schorzeń chirurgii urazowo-ortopedycznej jest nadal
częściowo niezdolny do pracy (po dniu 30 listopada 2002 r.). Niezdolność do pracy
ma charakter trwały, gdyż nie rokuje poprawy. Podstawą prawną do przywrócenia
prawa do renty jest przepis art. 61 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.).
Od tego wyroku w części przyznającej prawo do renty od dnia 1 grudnia 2002
r. do dnia 31 sierpnia 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. wniósł
skargę kasacyjną, którą oparł na obu podstawach wymienionych w art. 3983 § 1
k.p.c. W zakresie naruszenia prawa materialnego podniósł zarzut błędnej wykładni i
niewłaściwego zastosowania przepisów art. 61 i art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w
zakresie naruszenia prawa procesowego zarzucił nieważność postępowania (art. 379
pkt 3 k.p.c.). Ten ostatni zarzut organ rentowy uzasadnił tym, że postępowanie w
sprawie o przywrócenie prawa do renty, które to prawo ustało z dniem 30 listopada
2002 r., toczyło się na wniosek zgłoszony w dniu 9 września 2002 r. Decyzją z dnia
14 października 2002 r. organ rentowy odmówił przywrócenia prawa do renty, odwo-
łanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w
Białymstoku z dnia 11 marca 2003 r., a Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z
dnia 28 maja 2003 r. oddalił apelację wnioskodawcy i wyrok stał się prawomocny. W
zakresie, w jakim sprawa o przywrócenie prawa do renty została prawomocnie osą-
dzona, postępowanie dotknięte jest nieważnością. Naruszenie wskazanych w kasacji
przepisów prawa materialnego polega na tym, że prawo do renty zostało przywróco-
ne w zakresie, którego nie obejmował ponowny wniosek zgłoszony w dniu 23 wrze-
śnia 2003 r. Zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych w razie ponownego ustalenia prawa do świadczenia
świadczenie wypłaca się poczynając od miesiąca, w którym prawo to powstało, jed-
nak nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku o ponowne rozpatrzenie
sprawy. Na tej podstawie należało przyznać świadczenie od dnia 1 września 2003 r.
W związku z tymi zarzutami organ rentowy wniósł o uchylenie wyroku w części za-
skarżonej i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku
do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Uzasadniony jest zarzut nieważności postępowania. Zmieniając wyrok Sądu
pierwszej instancji Sąd Apelacyjny pominął fakt, że w sprawie przywrócenia prawa
do renty toczyło się postępowanie, które zostało zakończone prawomocnym wyro-
kiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 11 marca 2003 r. Zgodnie z art. 379
pkt 3 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli o to samo roszczenie między
tymi samymi stronami sprawa została prawomocnie osądzona. Niedopuszczalne było
więc orzekanie w zakresie objętym prawomocnym wyrokiem.
Prawomocny wyrok, którego podstawą był stan rzeczy istniejący w chwili za-
mknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.) oznacza, że w dacie jego wydania nie zostały
spełnione warunki do przywrócenia prawa do renty na podstawie art. 61 ustawy o
emeryturach i rentach. Przepis ten stanowi, że prawo do renty, które ustało z powodu
ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy
od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stanie się niezdolny do pracy.
Respektując powagę rzeczy osądzonej ( art. 365 § 1 k.p.c.) należało przyjąć, że
wnioskodawca, którego prawo do renty ustało w dniu 30 listopada 2002 r., do dnia 11
marca 2003 r. nie stał się ponownie niezdolny do pracy. Przeprowadzanie dowodów
w celu istnienia niezdolności do pracy w tym okresie było niedopuszczalne. Jedno-
cześnie nie jest wykluczone ponowne powstanie niezdolności do pracy po wydaniu
wyroku i wnioskodawca uważając się za niezdolnego do pracy złożył nowy wniosek.
Nie był to wniosek o ponowne ustalenie prawa do świadczeń w trybie art. 114 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach, gdyż w trybie tego przepisu nie można żądać
zmiany prawomocnego wyroku. Wniosek ten był oparty na okolicznościach zaistnia-
łych po wydaniu prawomocnego wyroku - ponownym powstaniu niezdolności do
pracy po ustaniu poprzednio istniejącej niezdolności. W sytuacji, gdy niezdolność do
pracy powstała w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty, miał zastosowanie
przepis art. 61 ustawy o emeryturach i rentach. Prawo do renty (jej przywrócenia)
powstaje w dniu powstania ponownej niezdolności do pracy (art. 100). W zakresie
wypłaty świadczenia nie miał zastosowania wskazany w kasacji przepis art. 133 ust.
1 ustawy o emeryturach i rentach, który dotyczy wypłaty świadczeń w razie ponow-
nego ustalenia prawa w trybie jej art. 114 § 1 i 2, lecz przepis art. 129 ust. 1, który
stanowi, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych
świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Te
kwestie nie były przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego, który rozpoznawał
sprawę o przywrócenie prawa do renty bez uwzględnienia stwierdzonego prawomoc-
nym wyrokiem faktu ustąpienia niezdolności do pracy.
Uwzględniając zarzut nieważności postępowania Sąd Najwyższy na podsta-
wie art. 39815 § 1 k.p.c. uchylił wyrok w części zaskarżonej i sprawę w tym zakresie
przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
========================================