Wyrok z dnia 14 lutego 2005 r.
I UK 166/04

Powództwo pracownika przeciwko pracodawcy o jednorazowe odszko-
dowanie z tytułu wypadku przy pracy podlega oddaleniu ze względu na brak
biernej legitymacji procesowej pozwanego, a nie przekazaniu Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych na podstawie art. 464 § 1 k.p.c.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Tyszel, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 lutego
2005 r. sprawy z powództwa Romana C. przeciwko G.K. Spółce z o.o. w K. o za-
płatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 24 lutego 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 24 lutego 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Krakowie oddalił apelację powoda Romana C. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 3 kwietnia
2003 r., w sprawie przeciwko G.K. - Spółce z o.o. w K. o zapłatę odszkodowania.
Powód domagał się zasądzenia od pozwanego pracodawcy odszkodowania w
kwocie 50.000 zł z tytułu uszczerbku na zdrowiu, jaki miał ponieść na skutek wy-
padku w dniu 1 czerwca 1999 r. Roszczenie uzasadnił twierdzeniem, że przy ręcz-
nym dokonywaniu odwiertów na stanowisku operatora urządzeń wiertniczych doznał
ostrego bólu okolicy pleców, który spowodował, że nie mógł samodzielnie opuścić
miejsca pracy.
Postanowieniem z dnia 6 listopada 2002 r., Sąd Rejonowy stwierdził swą ,,nie-
właściwość rzeczową" i przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddziałowi w T. Na skutek zażalenia powoda, Sąd Okręgowy w Krako-
wie postanowieniem z dnia 23 grudnia 2002 r. uchylił postanowienie Sądu pierwszej
instancji i sprawę przekazał temu Sądowi do rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2003 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Ustalił,
że powód był zatrudniony na stanowisku operatora-wiertacza do dnia 31 grudnia
1999 r. oraz że strona pozwana jest nieuspołecznionym zakładem pracy. Powołując
art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze
zm.) oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01 (Dz.U.
Nr 78, poz. 713; OTK 2002-A nr 3, poz. 28), Sąd Rejonowy stwierdził, że podmiotem
zobowiązanym do wypłaty powodowi jednorazowego odszkodowania jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, a tym samym brak jest legitymacji biernej po stronie po-
zwanego pracodawcy.
Sąd drugiej instancji uznał za oczywiście bezzasadną ,,zamieszczoną w uza-
sadnieniu apelacji sugestię, jakoby sprawa niniejsza nie została przez Sąd pierwszej
instancji merytorycznie rozpatrzona". Wyrok Sądu Rejonowego oddala powództwo
skierowane przeciwko stronie wskazanej przez powoda, na skutek stwierdzenia
braku przesłanek prawnych uzasadniających przypisanie pozwanemu podmiotowi
,,normatywnego obowiązku zapłaty świadczenia oznaczonego roszczeniem pozwu".
Takie orzeczenie stwierdza brak zasadności powództwa w jego aspekcie podmioto-
wym i było jedynym możliwym rozstrzygnięciem merytorycznym. Spór zawisł w cza-
sie, gdy przy ocenie zasadności roszczenia uwzględnić należało art. 32 ust. 1 ustawy
z dnia 12 czerwca 1975 r., uznany przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Kon-
stytucją dopiero w toku procesu oraz art. 39 ust. 1 tej ustawy, przewidujący kognicję
sądów pracy do rozstrzygania sporów o świadczenia między pracownikiem a praco-
dawcą. Wobec konsekwentnego podtrzymywania powództwa w stosunku do pozwa-
nego pracodawcy i istnienia drogi sądowej, obowiązkiem Sądu Rejonowego było za-
kończenie tego sporu wyrokiem. Powództwo dotyczyło wskazanego roszczenia, a nie
,,jakiegoś świadczenia odszkodowawczego". Pozwany pracodawca jest nieuspołecz-
nionym zakładem pracy, co jest istotne, gdyż zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia
12 czerwca 1975 r., jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu albo śmierci przysługuje: 1) pracownikom uspołecznionych
zakładów pracy i członkom ich rodzin - od zakładu pracy, 2) pracownikom nieuspo-
łecznionych zakładów pracy i członkom ich rodzin - od Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych. Domaganie się przez pracownika obciążenia nieuspołecznionego praco-
dawcy obowiązkiem zapłaty jednorazowego odszkodowania było nieuzasadnione już
przed wejściem w życie Konstytucji RP, a więc wyrok Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, nie ma w tym zakresie znaczenia.
Wyrok Sądu drugiej instancji zaskarżył kasacją powód, który zarzucił narusze-
nie art. 2 § 3 oraz art. 464 § 1 k.p.c. przez nieprzekazanie sprawy właściwemu orga-
nowi pomimo, iż na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002
r. jedynym podmiotem zobowiązanym do wypłaty powodowi jednorazowego odszko-
dowania jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co na podstawie art. 379 pkt 1 k.p.c.
doprowadziło do nieważności postępowania ze względu na niedopuszczalność drogi
sądowej. Zdaniem powoda, z art. 2 § 3 k.p.c. wynika, że nie podlegają rozpoznaniu w
postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do
właściwości innych organów. Jeśli strona postępowania wniesie w takiej sprawie po-
zew to sąd w myśl art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. odrzuci go ze względu na niedopuszczal-
ność drogi sądowej. W przypadku jednak spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych, art. 464 § 1 k.p.c. nakłada na sąd obowiązek przekazania sprawy z
urzędu właściwemu organowi. Na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24
kwietnia 2002 r., P 5/01, jedynym podmiotem, od którego pracownik może domagać
się jednorazowego odszkodowania jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W
związku z tym Sąd powinien przekazać sprawę Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych. Powód powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2003 r., II UK
353/02.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Żądanie powoda zasądzenia jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku
przy pracy od pracodawcy, który był nieuspołecznionym zakładem pracy w rozumie-
niu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. było od początku bezzasadne.
Zgodnie z tym przepisem, w takim przypadku świadczenie to przysługiwało od Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych. W sytuacji prawnej powoda niczego nie zmieniło
wejście w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P
5/01. Trybunał Konstytucyjny stwierdził w nim bowiem, że art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych jest niezgodny z art. 2 oraz z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-
skiej przez to, że wprowadza nierówne traktowanie pracodawców oraz osób upraw-
nionych do odszkodowania, a art. 32 ust. 1 pkt 2 tej ustawy w części, w której ograni-
cza odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych tylko do pracowników
nieuspołecznionych zakładów pracy i członków ich rodzin, jest niezgodny z art. 2
oraz art. 32 Konstytucji. Istota tego wyroku sprowadzała się więc do uchylenia tych
regulacji ustawowych, z których wynikał obowiązek zapłaty jednorazowego odszko-
dowania przez uspołecznione zakłady pracy, a nie dotykała (wręcz rozszerzała) od-
powiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Trybunał stwierdził to wyraźnie
w uzasadnieniu tego wyroku, zaznaczając, że "w świetle przyjętego rozstrzygnięcia
nie może budzić wątpliwości, że tryb dochodzenia świadczeń, o których mowa w art.
32 ustawy z 12 czerwca 1975 r. zostanie ujednolicony, a w konsekwencji bez
względu na charakter pracodawcy również sytuacja prawna poszkodowanych pra-
cowników będzie w tym zakresie jednakowa; art. 32 ust. 1 zachowuje bowiem zgod-
nie z treścią wyroku Trybunału swoją moc w takiej części, w jakiej określona jest od-
powiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w stosunku do wszystkich grup
pracowników, członków ich rodzin, bez względu na rodzaj zakładu pracy".
W rozpoznawanej sprawie od początku występował więc problem braku legity-
macji biernej pozwanego, a nie problem dopuszczalności drogi sądowej. Sytuacja
była odmienna od występującej w sprawie, w której zapadł wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 30 lipcu 2003 r., II UK 353/03 (niepublikowany), na który powołuje się powód.
W sprawie tej, o jednorazowe odszkodowanie pozwany został pracodawca będący
uspołecznionym zakładem pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. Podmiot ten był więc biernie legitymowany, a utracił tę legitymację
dopiero wskutek wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwiet-
nia 2002 r., P 5/01. Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że po ogłoszeniu wskazanego
wyroku Trybunału Konstytucyjnego, odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych wypłacają pracownikom i ich rodzinom oddziały Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych niezależnie od tego, w jakiej fazie znajduje się postępowanie
przeciwko uspołecznionemu zakładowi pracy. W tej szczególnej sytuacji (odmiennej
od występującej w rozpoznawanej sprawie) Sąd Najwyższy rzeczywiście przyjął roz-
strzygnięcie polegające na przekazaniu sprawy Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych. Wykładni leżącej u podstaw tego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela.
Sprawa, w której zgłoszono względem pracodawcy żądanie zapłaty jednorazo-
wego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy jest sprawą cywilną w rozumieniu
art. 1 k.p.c. Do jej rozpoznawania powołane są więc sądy powszechne oraz Sąd Naj-
wyższy, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych (art. 2 § 1
k.p.c.). Żaden przepis nie przekazuje rozpoznania takiej sprawy do właściwości in-
nych organów (art. 2 § 3 k.p.c.). W szczególności Zakład Ubezpieczeń Społecznych
nie jest organem właściwym do rozpoznawania sporów powstałych między pracowni-
kiem a jego pracodawcą w związku z wypadkiem przy pracy. Droga procesu cywil-
nego jest więc w takiej sprawie dopuszczalna. Jej niedopuszczalność (czasowa) wy-
stąpiłaby, gdyby pracownik pozwał do sądu o zapłatę jednorazowego odszkodowania
Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W rozpatrywanej sprawie nie występowała więc
niedopuszczalność drogi sądowej, która mogłaby prowadzić do przekazania sprawy
właściwemu organowi na podstawie art. 464 § 1 k.p.c. Jak już na wstępie wskazano,
w sprawie występował brak legitymacji biernej pozwanego, co prowadzi do oddalenia
powództwa.
Z tych względów zarzuty kasacji powoda nie stanowią jej usprawiedliwionych
podstaw, co powoduje oddalenie kasacji na podstawie art. 39312 k.p.c.
========================================