Wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r.
I UK 154/04

1. Ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego (świadczenia reha-
bilitacyjnego) w przypadku wystąpienia jednej z dwóch niezależnych przesła-
nek określonych w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
stwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.), a więc wykonywania pracy zarobkowej w
okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystywania zwolnienia od
pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
2. Członek rady nadzorczej spółki akcyjnej, który pobiera wynagrodzenie
z tego tytułu oraz wynagrodzenie z tytułu oddelegowania do stałego indywi-
dualnego wykonywania czynności nadzorczych, świadczy pracę zarobkową w
rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.
Nr 60, poz. 636 ze zm.).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 stycznia 2005 r.
sprawy z wniosku Jerzego K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. o prawo do świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku chorobowego, na
skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 marca
2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. decyzjami z dnia 27 czerwca
2001 r. i z dnia 12 lipca 2001 r. zobowiązał Jerzego K. do zwrotu nienależnie pobra-
nego świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 29 maja 1999 r. do 15 stycznia 2000
r. w kwocie 115.559,20 zł oraz zasiłku chorobowego za okresy od 5 sierpnia do 27
grudnia 2000 r. i od 11 marca do 12 czerwca 2001 r. w łącznej kwocie 4.682,56 zł.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 26 listopada 2002 r. [...] oddalił odwołanie ubezpieczonego. Sąd Okręgowy
ustalił, że wnioskodawca w okresie od 22 grudnia 1990 r. do 31 maja 1998 r. był za-
trudniony w Ł. Centrali Materiałów Budowlanych ,,B.-H." SA w Ł., której jest akcjona-
riuszem. Od 23 marca 1998 r. do 20 stycznia 1999 r. pobierał przez 270 dni zasiłek
chorobowy. Organ rentowy decyzjami z dnia 23 lutego i 29 lipca 1999 r. przyznał
ubezpieczonemu prawo do świadczenia rehabilitacyjnego w okresie od 21 stycznia
1999 r. do 15 stycznia 2000 r. Obie decyzje zawierały pouczenie, że świadczenie nie
przysługuje pracownikowi, który wykonuje w czasie jego pobierania inną pracę za-
robkową lub uciążliwe czynności mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy
albo wykorzystuje je w sposób niezgodny z celem udzielenia tego świadczenia i traci
on wówczas prawo do świadczenia za miesiące, w których stwierdzono taką okolicz-
ność, każdorazowo za okres 30 dni. W dniu 29 maja 1999 r. ubezpieczony, podczas
zwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy ,,B.-H." SA, mocą uchwał [...],
wybrany został członkiem rady nadzorczej Spółki. Zgodnie ze statutem Spółki, do
podstawowych obowiązków rady nadzorczej należy badanie bilansu oraz rachunku
zysków i strat, powoływanie i odwoływanie prezesa oraz pozostałych członków za-
rządu, badanie sprawozdania zarządu, zatwierdzanie wniosków zarządu dotyczą-
cych podziału zysków i pokrycia strat, składanie walnemu zgromadzeniu sprawozda-
nia z działalności, wyrażanie zgody na nabycie i zbycie nieruchomości Spółki, wyra-
żanie zgody na tworzenie nowych podmiotów gospodarczych lub wejścia kapitało-
wego w nowe podmioty gospodarcze, ustalanie zasad wynagradzania zarządu,
uchwalanie regulaminu organów Spółki, rozpatrywanie oraz opiniowanie wszystkich
działań Spółki oraz ich korekt, rozpatrywanie i opiniowanie wszystkich spraw mają-
cych być przedmiotem walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Pełnienie tych obo-
wiązków wiązało się z otrzymywaniem z tego tytułu wynagrodzenia za całokształt
prac na rzecz Spółki, płatnego miesięcznie w wysokości średniego miesięcznego
wynagrodzenia w Spółce z poprzedniego kwartału. W dniu 11 czerwca 1999 r. rada
nadzorcza Spółki, na podstawie art. 386 k.h. oddelegowała ubezpieczonego do
sprawowania stałego, indywidualnego nadzoru, za co przysługiwało mu dodatkowo
wynagrodzenie w wysokości średniomiesięcznego wynagrodzenia przypadającego
na członka rady nadzorczej. Wynagrodzenie z obu tytułów ubezpieczony otrzymywał
przez cały okres, na jaki zostało mu przyznane świadczenie rehabilitacyjne, a czynny
udział w posiedzeniach rady nadzorczej brał w tym czasie siedmiokrotnie. W okresie
od 29 maja 1999 r. do 15 stycznia 2000 r. ubezpieczony otrzymał z tytułu świadcze-
nia rehabilitacyjnego kwotę 115.559,20 zł. W dniu 1 czerwca 2000 r. został zatrud-
niony w Przedsiębiorstwie Kompletacji Dostaw JK-S. na podstawie umowy o pracę z
wynagrodzeniem miesięcznym 25.000 zł i pracował tam do 10 marca 2001 r. Od 1
lipca 2000 r. do 27 grudnia 2000 r. ubezpieczony przebywał na zwolnieniu lekarskim i
od 5 sierpnia 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. wypłacał mu
zasiłek chorobowy. Z uwagi na wysokość wynagrodzenia zgłoszonego do wyliczenia
podstawy wymiaru zasiłku, ZUS wszczął postępowanie wyjaśniające, wypłacając
zaliczkowo zasiłek w wysokości wynikającej z najniższego wynagrodzenia. Z tego
tytułu wypłacono ubezpieczonemu zasiłek w łącznej kwocie 2.611,70 zł. W dniu 23
maja 2000 r. ubezpieczony został ponownie wybrany do rady nadzorczej ,,B.-H." i
delegowany do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych. W
okresie pobierania zasiłku chorobowego trzykrotnie brał udział w posiedzeniach rady
nadzorczej, otrzymując wynagrodzenie z tego tytułu oraz z tytułu delegowania do
indywidualnych czynności nadzorczych. W dniu 2 marca 2001 r. zgłoszona została
kolejna niezdolność ubezpieczonego do pracy. Wobec ustania stosunku pracy z
dniem 10 marca 2001 r., od dnia 11 marca 2001 r. wypłata zasiłku chorobowego zo-
stała przekazana Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Za okres do 12 czerwca
2001 r. wypłacono mu zaliczkowo 1.601,74 zł, wstrzymując wypłatę za okresy objęte
dalszymi zwolnieniami lekarskimi. W okresie pobierania zasiłku chorobowego ubez-
pieczony co najmniej cztery razy brał udział w posiedzeniach rady nadzorczej,
otrzymując wynagrodzenie z tego tytułu oraz z tytułu delegowania do indywidualnych
czynności nadzorczych. Ubezpieczony od 1997 r. leczy się na schorzenia kardiolo-
giczne i w okresach zaostrzenia choroby niewskazane jest wykonywanie przez niego
pracy związanej ze stresem i emocjami. W lipcu 2000 r. ubezpieczony zachorował na
raka płuc. Od stycznia 2002 r. jest prezesem Ł. Centrali Materiałów Budowlanych
,,B.-H." SA w Ł.
Sąd Okręgowy wywiódł, że zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.), obowiązują-
cej do 31 sierpnia 1999 r. oraz z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.), obowiązującej od 1 września 1999 r., ubez-
pieczony wykonujący w okresie niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzy-
stujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci
prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. W myśl art. 24 ustawy
z dnia 17 grudnia 1974 r. i art. 22 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., zasada ta ma
odpowiednie zastosowanie do świadczenia rehabilitacyjnego. Niesporne jest, że
ubezpieczony w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku cho-
robowego był członkiem rady nadzorczej Ł. Centrali Materiałów Budowlanych ,,B.-H."
SA w Ł., brał udział w jej posiedzeniach oraz otrzymywał z tego tytułu wynagrodze-
nie, a ponadto otrzymywał dodatkowe wynagrodzenie z tytułu delegowania do sta-
łego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych. Kwestią sporną w spra-
wie jest zakres pojęcia pracy zarobkowej, a w szczególności ocena, czy udział w po-
siedzeniach rady nadzorczej spółki akcyjnej i wykonywanie czynności w ramach sta-
łego indywidualnego nadzoru, za które przysługują wynagrodzenia, mieści się w tym
pojęciu. Obie ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
nie zawierają definicji pojęcia pracy zarobkowej. Sąd Okręgowy stwierdził, że według
ugruntowanej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, pracą zarobkową w rozumieniu
wskazanych przepisów jest każda praca podejmowana w okresie zwolnienia lekar-
skiego w celach zarobkowych. Przepisy te nie przewidują bowiem żadnych szcze-
gólnych przypadków zezwalających na wypłatę zasiłków chorobowych, mimo świad-
czenia pracy zarobkowej w okresie zwolnienia. Na zwolnieniach lekarskich ubezpie-
czonego umieszczono zalecenie, iż powinien leżeć. Nie zostało złożone żadne za-
świadczenie lekarskie, że pomimo tego zastrzeżenia, ubezpieczony mógł wykonywać
obowiązki członka rady nadzorczej oraz czynności w ramach stałego indywidualnego
nadzoru. W ocenie Sądu Okręgowego, nie mają znaczenia zaświadczenia zezwala-
jące na udział ubezpieczonego w posiedzeniach rady nadzorczej wystawione w 1997
r. i 1998 r., a więc przed spornym okresem, gdyż nie pochodzą od lekarzy wystawia-
jących zwolnienia lekarskie. Ponadto, ze względu na schorzenia kardiologiczne
ubezpieczonego, nie była wskazana żadna praca wiążąca się ze stresem. Czynności
wykonywane w ramach posiedzeń rady nadzorczej trudno uznać za niestresujące,
zwłaszcza, że dotyczyły ubezpieczonego bezpośrednio jako jednego z głównych
udziałowców. Sąd Okręgowy uznał, że nie zostało wykazane, aby ubezpieczony brał
wyłącznie bierny udział w posiedzeniach rady nadzorczej. Nie ma też znaczenia, że
ubezpieczonego jako członka rady nadzorczej nie łączyła ze Spółką umowa o pracę
oraz że posiedzenia rady odbywały się raz lub dwa razy w miesiącu i trwały zwykle
około 2 godzin. Sąd wywiódł, że przez pracę zarobkową rozumie się wszelką pracę o
zarobkowym charakterze, wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo bez takiej
podstawy i bez względu na wymiar czasu tej pracy. Decydujące jest, że ubezpieczo-
ny z tytułu uczestnictwa w posiedzeniach i wykonywania czynności nadzorczych
uzyskiwał dochody mające wpływ na zaspokojenie potrzeb materialnych. Zasiłek
chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne stanowią rekompensatę za utracone wyna-
grodzenie ze względu na orzeczoną niezdolność do pracy. Zgodnie z art. 84 ust. 1 i
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z
ubezpieczeń społecznych jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami. Za
kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo
zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie ich wypłaty, jeżeli osoba pobie-
rająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. W ocenie Sądu
Okręgowego, wnioskodawca pobrał nienależne świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek
chorobowy w spornych okresach i ma obowiązek zwrotu kwot pobranych z tych tytu-
łów.
Wyrokiem z dnia 17 marca 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apela-
cję ubezpieczonego. Sąd drugiej instancji stwierdził, że art. 18 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r. i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. przewidują dwie
sytuacje, w których ubezpieczony traci prawo do świadczeń z ubezpieczenia spo-
łecznego (świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku chorobowego), tj. gdy w czasie nie-
zdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową lub gdy wykorzystuje zwolnienie od
pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia. Za pracę zarobkową należy uznać
wszelką pracę o charakterze zarobkowym, wykonywaną na każdej podstawie praw-
nej albo bez takiej podstawy oraz bez względu na jej wymiar. Ubezpieczony w czasie
pobierania świadczenia rehabilitacyjnego i w czasie zwolnień lekarskich pełnił dwie
funkcje, za które otrzymywał wynagrodzenie. Jako członek rady nadzorczej otrzymy-
wał wynagrodzenie miesięczne, a nadto wynagrodzenie dodatkowe z tytułu stałego
indywidualnego nadzoru. Wynagrodzenie członków rady nadzorczej nie było uzależ-
nione od uczestnictwa w posiedzeniach, a zatem nie ma znaczenia, argument pod-
noszony przez ubezpieczonego, że uczestniczył w posiedzeniach biernie i spora-
dycznie oraz że trwały one około 1,5 godziny. W okresach pobierania świadczeń
ubezpieczony pobierał drugie wynagrodzenie z racji sprawowania stałego indywi-
dualnego nadzoru nad zarządem Spółki. Fakt, że zakres czynności nadzorczych nie
został regulaminowo określony, nie stanowi podstawy do przyjęcia, że ich nie wyko-
nywał. Sąd Okręgowy ponadto uznał, że ubezpieczony wykorzystywał zwolnienia
lekarskie niezgodnie z ich celem. Te ustalenia stanowią jedynie dodatkową argu-
mentację do przyjęcia, że ubezpieczony utracił prawo do świadczeń. Sąd Okręgowy
błędnie ustalił, że na zwolnieniach lekarskich jest zalecenie, że ubezpieczony powi-
nien leżeć. Ze zwolnień tych bowiem wynika, że mógł chodzić. Ta okoliczność nie ma
jednak znaczenia w sprawie, przy ocenie, że została spełniona pierwsza z przesła-
nek utraty prawa do świadczeń, tj. wykonywanie pracy zarobkowej w okresach pobie-
rania świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku chorobowego. Sąd Apelacyjny nie
uwzględnił wniosku ubezpieczonego o uzupełniające przesłuchanie świadka na oko-
liczność przebiegu posiedzeń rady nadzorczej.
Kasację od tego wyroku wniósł ubezpieczony, który zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 18
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. i art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. polega-
jące na: a) wadliwym uznaniu, że powołanie ubezpieczonego do rady nadzorczej,
jego uczestniczenie w posiedzeniach organu i oddelegowanie do czynności stałego,
indywidualnego nadzoru oraz pobierane z obu tytułów świadczeń pieniężnych sta-
nowi ,,pracę zarobkową" w rozumieniu tych przepisów, podejmowaną ,,w celach za-
robkowych", podczas, gdy powołanie do rady nadzorczej i oddelegowanie do czyn-
ności indywidualnego nadzoru nie wiąże się z nawiązaniem stosunku pracy ani in-
nego stosunku cywilnoprawnego, zbliżonego do stosunku pracy, a wypłacane kwoty
nie są ekwiwalentem za te czynności; świadczenia te jedynie mogą (zatem nie mu-
szą) być wypłacane, a jeśli już są płacone, to niezależnie od tego czy w rzeczywisto-
ści jakiekolwiek czynności zostały przez członka rady wykonane; podstawą działania
członka rady jest bowiem akt powołania, który tworzy jedynie pewien ,,stosunek or-
ganizacyjny", nie powoduje zaś powstania żadnej zależności, czy podległości służ-
bowej, które to cechy są immanentnym elementem pojęcia ,,pracy" w rozumieniu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych; wreszcie nie można uznać, że czynności
członka rady nadzorczej są podejmowane ,,w celach zarobkowych", albowiem wypła-
cane świadczenia są jedynie fakultatywne i nigdy z góry nie wiadomo, czy powierze-
nie funkcji spowoduje przyznanie tych gratyfikacji (uchwała zgromadzenia wspólni-
ków w tym przedmiocie jest następcza w stosunku do wyboru i może stanowić, że
czynności będą wykonywane w ogóle bez wynagrodzenia); b) błędnym uznaniu, że
linia orzecznicza Sądu Najwyższego w zakresie definiowania ,,pracy zarobkowej" jest
ugruntowana oraz jednolita i że nie uwzględnia złożoności zagadnienia, podczas gdy
jest ona zróżnicowana w znacznym stopniu i w konsekwencji tego błędnym uznaniu
poglądu, że o zarobkowym charakterze czynności ubezpieczonego przesądził sam
fakt wypłacenia mu pieniędzy, podczas gdy czynności takie, jak uzyskiwanie innego
dochodu, nie połączonego z wykonywaniem pracy zarobkowej, nie stanowią prze-
słanki do pozbawienia pracownika prawa do zasiłku chorobowego; c) błędnym uzna-
niu, że pracą zarobkową jest każda praca, nawet bez podstawy prawnej, podczas
gdy świadczenie pracy bez podstawy prawnej nigdy nie będzie miało racji bytu; d)
błędnym uznaniu, że ubezpieczony wykorzystywał zwolnienia lekarskie niezgodnie z
ich celem; 2) naruszenie art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych przez jego zastosowanie, podczas gdy nie zostały speł-
nione jego przesłanki, bowiem ubezpieczony nie pobrał świadczeń nienależnych; 3)
naruszenie przepisów postępowania, tj.: a) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 i
328 § 2 k.p.c. przez wywiedzenie nieprawidłowych wniosków z podnoszonego przez
ubezpieczonego argumentu, iż ,,wynagrodzenie członków rady nie było uzależnione
od uczestnictwa w posiedzeniach rady" i połączenie tego argumentu z innym, że
,,czynności podejmowane przez ubezpieczonego nie wpływały na pogorszenie jego
stanu zdrowia i przedłużenie niezdolności do pracy"; b) art. 233 § 1 k.p.c. w związku
z art. 316 k.p.c. przez niewywiedzenie prawidłowych wniosków z faktu, iż ubezpie-
czony, uzyskując świadczenia pieniężne, faktycznie nie wykonywał żadnych czynno-
ści stałego nadzoru i w konsekwencji błędne ustalenie, że wykonywał pracę zarob-
kową, podczas gdy samo uzyskiwanie dochodu nie przesądza o wykonywaniu pracy
zarobkowej; c) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. i art. 6 k.c. przez bez-
podstawne przyjęcie, że ubezpieczony wykonywał czynności w ramach stałego, in-
dywidualnego nadzoru; d) art. 233 § 1 k.p.c. przez niewywiedzenie należytych wnio-
sków z faktu, iż ubezpieczony nie brał udziału we wszystkich posiedzeniach rady, a
decyzje pozbawiają go prawa do zasiłku za cały okres zasiłkowy, w tym również za
te miesiące, w których nie brał udziału w posiedzeniach lub posiedzenia w ogóle się
nie odbywały; e) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. przez dowolną ocenę
dowodów i brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, polegające na
bezpodstawnym przyjęciu, że uczestnictwo w posiedzeniach rady było stresujące,
podczas gdy nie wynika to z żadnego przeprowadzonego dowodu; f) art. 233 § 1
k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. przez nadmierne, nieuzasadnione okolicznościami,
przykładanie wagi do zdania, iż ,,w przedsiębiorstwie źle się działo" i w efekcie błędne
wnioskowanie, iż udział w posiedzeniach rady był stresujący; g) art. 233 § 1 k.p.c. w
związku z art. 316 k.p.c. przez wywiedzenie nielogicznych wniosków z twierdzenia
ubezpieczonego, iż uczestniczył w posiedzeniach rady, gdyż w spółce ,,źle się
działo"; h) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. przez dowolną ocenę dowo-
dów z zaświadczeń lekarskich; i) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. przez
dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego przejawiającą się w błędnym
uznaniu, że zaświadczenia lekarskie nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy;
j) art. 217 § 2 k.p.c. w związku z art. 224 § 1 i art. 391 k.p.c. przez niezasadne odda-
lenie wniosków dowodowych o dopuszczenie dowodu z uzupełniającego przesłucha-
nia świadków na okoliczność wydania zaświadczeń lekarskich; k) art. 233 § 1 k.p.c.
w związku z art. 316 k.p.c. przez wybiórczą analizę dowodów.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji ubezpieczony wskazał,
że występuje istotne zagadnienie prawne dotyczące wykładni wskazanych przepi-
sów, która wywołuje rozbieżności w orzecznictwie. Ubezpieczony wskazał kilkana-
ście orzeczeń sądowych, w których - w jego ocenie - w różny sposób interpretowane
było pojęcie ,,pracy zarobkowej" w rozumieniu art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974
r. i art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. Sąd Najwyższy nigdy nie wypowiedział
się w orzecznictwie o kwalifikacji czynności członka rady nadzorczej spółki handlowej
jako takiej pracy zarobkowej. Ubezpieczony uważa, że sytuację najbardziej zbliżoną
rozważał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 marca 1994 r., III AUr
724/93, w którym zajmował się on charakterem prawnym diety radnego i w którym
stwierdził, że udział radnego w posiedzeniach zarządu miasta nie jest ,,inną pracą
zarobkową" w rozumieniu wskazanych przepisów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji oparte jest na faktach niespornych, a w
każdym razie ustalonych w sposób niebudzący wątpliwości, że ubezpieczony w
okresie pobierania świadczeń był członkiem rady nadzorczej spółki akcyjnej, uczest-
niczył w jej posiedzeniach i z tego tytułu otrzymywał miesięczne wynagrodzenie oraz
był oddelegowany do stałego wykonywania indywidualnych czynności nadzorczych i
również z tego tytułu pobierał wynagrodzenie. Sąd Apelacyjny zakwalifikował te
czynności jako ,,pracę zarobkową" w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1974 r. i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. i to bez względu na to,
czy były one niezgodne z celem zwolnień lekarskich. Sąd drugiej instancji w kwestii
wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem wypowiedział się
ubocznie i wyraźnie stwierdził, że okoliczność ta nie ma znaczenia, przy ocenie, że
została spełniona pierwsza z przesłanek utraty prawa do świadczeń, tj. wykonywanie
pracy zarobkowej w okresach pobierania świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku cho-
robowego. Jeżeli ta ocena jest trafna, to wiele zarzutów kasacji, w tym wszystkie do-
tyczące naruszenia prawa procesowego, nie mają znaczenia. W szczególności nie
ma znaczenia ustalenie, czy ubezpieczony uczestniczył w posiedzeniach rady nad-
zorczej we wszystkich miesiącach, za które został pozbawiony świadczeń, gdyż nie-
wątpliwie we wszystkich tych miesiącach pobierał wynagrodzenia z obu wskazanych
tytułów.
Trafnie w kasacji wskazuje się, że pojęcie ,,pracy zarobkowej" w rozumieniu
art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. nie było jednolicie interpretowane w orzecznictwie oraz że nigdy
jego przedmiotem nie było wprost kwalifikowanie takich czynności, o jakie chodzi w
rozpoznawanej sprawie. W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy przepisy te
zawierają taką samą normę prawną, bo w ich brzmieniu występują pewne różnice.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r., pracownik wykonujący w
czasie zwolnienia lekarskiego od pracy inną pracę zarobkową lub uciążliwe czynno-
ści mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy albo wykorzystujący zwolnienie
od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia - tracił prawo do zasiłku cho-
robowego za cały okres zwolnienia. Natomiast, według art. 17 ust. 1 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r., ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do
pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny
z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego
zwolnienia. Pomijając różnice terminologiczne (pracownik- ubezpieczony, zwolnienie
lekarskie - orzeczona niezdolność do pracy) należy zwrócić uwagę na pominięcie w
art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. słowa ,,innej" w zwrocie dotyczącym
pracy zarobkowej, które występowało w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974
r. Słowo to sugerowało, że nie powoduje utraty prawa do świadczenia wykonywanie
,,tej samej" pracy zarobkowej. Było to przedmiotem wielu kontrowersji i powodowało
rozbieżności w orzecznictwie. W rozpatrywanej sprawie kwestia ta nie ma większego
znaczenia, gdyż niewątpliwie ubezpieczony nie wykonywał ,,tej samej" pracy. Druga
istotna różnica w brzmieniu przepisów to pominięcie w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. zwrotu dotyczącego wykonywania "uciążliwych czynności mogących
przedłużyć okres niezdolności do pracy". Należy uznać, że ta zmiana nie ma więk-
szego znaczenia, gdyż takie czynności zawsze mieściły się w pojęciu ,,wykorzysty-
wania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia". Można
więc powiedzieć, że w brzmieniu omawianych przepisów nie ma większych różnic
merytorycznych, gdyż wskazują one na dwie przesłanki utraty prawa do świadczenia,
tj. wykonywanie ,,pracy zarobkowej" (w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r.
- ,,innej pracy zarobkowej") oraz ,,wykorzystywanie zwolnienia z pracy w sposób nie-
zgodny z celem tego zwolnienia" (w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r.,
także ,,wykonywanie uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres niezdolności
do pracy"). Podstawowy problem, który należy przesądzić dotyczy kwestii, czy obie
przesłanki utraty prawa do świadczenia mają charakter odrębny, niezależny (tak
przyjął Sąd drugiej instancji), czy też należy je stosować wspólnie, łącznie. W tym
zakresie w orzecznictwie występowały istotne rozbieżności. W szczególności w
uchwale z dnia 20 stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 135)
Sąd Najwyższy przyjął, że wykonywanie w czasie zwolnienia lekarskiego od pracy,
zatrudnienia w jednym z dotychczasowych zakładów pracy, przy jednoczesnym po-
bieraniu zasiłku chorobowego w drugim zakładzie, w którym pracownik był równo-
cześnie zatrudniony przed powstaniem prawa do zasiłku chorobowego, jest wykony-
waniem innej pracy zarobkowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r., jeżeli praca ta stanowi czynności uciążliwe, mogące przedłużyć okres nie-
zdolności do pracy albo jest niezgodne z celem tego zwolnienia. Sąd Najwyższy
uznał więc, że utratę prawa do świadczenia powoduje tylko wykonywanie takiej ,,innej
pracy zarobkowej", która równocześnie jest uciążliwa lub niezgodna z celem zwol-
nienia (por. też wyrok z dnia 6 lutego 1998 r., II UKN 501/97, OSNAPiUS 1999 nr 3,
poz. 97; wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 414/97, OSNAPiUS 1999 nr 8, poz.
283-notka; wyrok z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 123/97, OSNAPiUS 1998 nr 6, poz.
194-notka; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 stycznia 1995 r., III AUr
511/94, OSA 1995 nr 2, poz. 13). Podkreślić jednak należy, że uchwała ta dotyczyła
szczególnej sytuacji, gdy ubezpieczony był równocześnie zatrudniony na podstawie
dwóch stosunków pracy, a wykładnia została w części wyprowadzona ze sformuło-
wania o wykonywaniu ,,innej" pracy zarobkowej. Wykładnię wskazaną w tej uchwale
należy jednak uznać za nieutrwaloną, gdyż zarówno wcześniej, jak i później, Sąd
Najwyższy wypowiadał odmienne poglądy. W szczególności w wyroku z dnia 31
maja 1985 r., II URN 75/85 (OSNCP 1986 nr 3, poz. 32) Sąd Najwyższy stwierdził,
że w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. każda praca zarob-
kowa wykonywana w okresie zwolnienia lekarskiego powoduje utratę prawa do zasił-
ku chorobowego, chociażby wykonywanie pracy było zalecane i przyczyniło się do
poprawy stanu zdrowia. Takie samo stanowisko (z wyraźnym niepodzieleniem wy-
kładni zawartej w uchwale z dnia 20 stycznia 1995 r., II UZP 38/94) zajął też Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98 (OSNAPiUS 1999 nr
16, poz. 522; patrz także wyrok z dnia 21 października 1998 r., II,UKN 267/98,
OSNAPiUS 1999 nr 22, poz. 731-notka), stwierdzając, że wykonywanie innej pracy
zarobkowej w okresie zwolnienia od pracy jest wystarczającą przesłanką utraty
prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. W uzasadnieniu tego wy-
roku Sąd Najwyższy wskazał, że ustawodawca wprowadzając w art. 18 ust. 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1974 r. zakaz podejmowania przez pracownika w okresie pobiera-
nia zasiłku chorobowego ,,innej pracy zarobkowej" przyjął trafne założenie, że już
samo wykonywanie takiej pracy sprzeciwia się celom, dla którego zasiłek został
przyznany. W odniesieniu do pozostałych przesłanek założył natomiast, że stwier-
dzenie ich istnienia względnie nieistnienia może wymagać wiedzy medycznej, która
pozwoli na ustalenie, czy pracownik w okresie zwolnienia wykonuje czynności uciąż-
liwe mogące przedłużyć okres zwolnienia lub wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z
jego celem. Jedynie w tej ostatniej grupie przypadków powodujących utratę prawa do
zasiłku chorobowego zasadne jest odwołanie się do wiedzy medycznej, bowiem tego
rodzaju czynności lub zachowania są przede wszystkim sprzeczne z celem zwolnie-
nia lub mogą przedłużyć jego okres (por. też wyrok z dnia 19 lipca 2001 r., II UKN
494/00, OSNP 2003 nr 9, poz. 234 oraz wyrok z dnia 6 października 2000 r., II UKN
16/00, OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 222). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę podziela pogląd, że przesłanki powodujące utratę prawa do świad-
czenia mają charakter niezależny, odrębny. Wystarczy więc, że w czasie orzeczonej
niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje (inną) ,,pracę zarobkową" i nie jest
niezbędne, aby była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wynika to z jed-
noznacznej treści przepisu, który wyraźnie wskazuje na te dwie przesłanki i nie łączy
ich w żaden sposób. Gdyby przesłanki te musiały być spełnione wspólnie, to przepis
stanowiłby o ,,wykonywaniu pracy zarobkowej, która jest niezgodna z celem zwolnie-
nia". Trafna jest więc wykładnia zaprezentowana przez Sąd drugiej instancji, że wy-
starczającą podstawą pozbawienia ubezpieczonego prawa do świadczeń było
stwierdzenie, że wykonywał on ,,pracę zarobkową" w czasie zwolnienia lekarskiego.
Przechodząc do interpretacji pojęcia ,,pracy zarobkowej" należy stwierdzić, że
nie mamy w tym przypadku do czynienia z odwołaniem się do wykonywania pracy na
podstawie stosunku pracy lub innego stosunku zatrudnienia w szerokim tego słowa
znaczeniu. Nie chodzi więc w szczególności o wykonywanie pracy podporządkowa-
nej, czy zależności służbowej, co jest charakterystyczne dla stosunku pracy. Jest to
więc ,,praca" w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych
czynności na podstawie różnych stosunków prawnych o charakterze cywilnopraw-
nym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie (por.
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 maja 1996 r., III AUr 388/96,
Prawo Pracy 1997 nr 2, s. 43; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20
stycznia 1999 r., III AUa 945/98, OSA 1999 nr 11-12, poz. 58; wyroki Sądu Najwyż-
szego z dnia 14 kwietnia 2000 r., II UKN 513/99, OSNAPiUS 2001 nr 20, poz. 627; z
dnia 19 lipca 2001 r., II UKN 494/00, OSNP 2003 nr 9, poz. 234). Praca powinna być
świadczona osobiście, choć nie musi to być praca fizyczna (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 3 grudnia 1999 r., II UKN 236/99, OSNAPiUS 2001 nr, poz. 237;
wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 maja 1997 r., III AUa 155/97, Prawo
Pracy 1997 nr 7, s. 45). O zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności
jako ,,pracy" decyduje charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są wyko-
nywane i rodzaj tych czynności. W pewnych przypadkach wykonywanie niektórych
ubocznych czynności związanych z prowadzoną działalnością może nie być kwalifi-
kowane jako wykonywanie pracy. Na przykład wykonywanie ,,formalnoprawnych
czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca" (wyrok z dnia
7 października 2003 r., II UK 76/03, OSNP 2004 nr 14, poz. 247), czy ,,podpisanie w
trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych" (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP 2003 nr 20, poz. 498 oraz wyrok
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lutego 1999 r., III AUa 1292/98, Orzecz-
nictwo SA w Warszawie 1999 nr 3, poz. 14). Jednakże jest już traktowane jako
,,praca" nie tylko wykonywanie konkretnych robót objętych danym rzemiosłem, lecz z
reguły także wszelkie zajęcia związane z prowadzeniem zakładu, jak nadzór nad za-
trudnionymi w nim pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i wydawanie mate-
riałów (wyrok z dnia 6 grudnia 1978 r., II URN 130/78, OSNCP 1979 nr 7-8, poz.
157), a także udział adwokata-członka zespołu adwokackiego w rozprawach (wyrok z
dnia 23 października 1986 r., II URN 134/86, PiZS 1987 nr 4, s. 59), czy udzielanie
przez radcę prawnego porad i wyrażanie opinii prawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego
w Poznaniu z dnia 24 kwietnia 1996 r., III AUr 42/96, Prawo Pracy 1997 nr 8, s. 42).
Teza o możliwości wykonywania ,,pracy zarobkowej" bez istnienia stosunku prawne-
go, na podstawie którego jest ona świadczona, jest rzeczywiście wątpliwa, bo trudno
w ogóle sobie wyobrazić taką sytuację. Nie ma to jednak większego znaczenia, gdyż
w rozpoznawanej sprawie ubezpieczony niewątpliwie wykonywał czynności na pod-
stawie łączącego go ze spółką stosunku o charakterze organizacyjnym (cywilno-
prawnym).
Jeżeli chodzi o ,,zarobkowy" charakter pracy to przede wszystkim należy za-
uważyć, że przepisy bynajmniej nie wymagają, aby praca była podjęta ,,w celu zarob-
kowym". Jest to zresztą kwestia mało istotna w przypadku, gdy wykonywanie okre-
ślonych czynności przynosi rzeczywisty dochód (zarobek). W tym przypadku pro-
blem, czy praca została podjęta ,,w celu" uzyskania tego dochodu traci na znaczeniu
jako dotyczący motywów zachowania. Nie ma też znaczenia kwestia, że określone
czynności mogą być wykonywane odpłatnie lub nieodpłatnie. Ważne jest, jak były
wykonywane w rzeczywistości. Zgodnie z art. 382 § 1 Kodeksu spółek handlowych,
rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dzie-
dzinach jej działalności. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena
sprawozdań, w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem
faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,
a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z
wyników tej oceny (art. 382 § 3 k.s.h.). W celu wykonania swoich obowiązków rada
nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowni-
ków sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki (art. 382 §
4 k.s.h.). Do kompetencji rady nadzorczej należy również zawieszanie, z ważnych
powodów, w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu oraz
delegowanie członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do
czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, zło-
żyIi rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności. W
przypadku niemożności sprawowania czynności przez członka zarządu rada nadzor-
cza powinna niezwłocznie podjąć odpowiednie działania w celu dokonania zmiany w
składzie zarządu (art. 383 § 1 i 2 k.s.h.). Rada nadzorcza wykonuje swoje obowiązki
kolegialnie, może jednak delegować swoich członków do samodzielnego pełnienia
określonych czynności nadzorczych (art. 390 § 1 k.s.h.). Wynika z tego, że członko-
wie rady nadzorczej spółki akcyjnej wykonują swoje czynności osobiście na podsta-
wie stosunku prawnego o charakterze cywilnoprawnym (organizacyjnym). Są to
czynności nadzorcze (jak wskazuje sama nazwa organu). Z istoty, ich wykonywanie
może więc być aktywne lub bierne. ,,Bierny" udział w posiedzeniach rady nadzorczej
jest też wykonywaniem czynności członka rady nadzorczej. Członkom rady nadzor-
czej może zostać przyznane wynagrodzenie. Wynagrodzenie określa statut lub
uchwała walnego zgromadzenia (art. 392 § 1 k.s.h.). Jest to jednak wynagrodzenie
za wykonywanie czynności, a nie zwrot kosztów związanych z udziałem w pracach
rady, gdyż taki zwrot przysługuje odrębnie (art. 392 § 3 k.s.h.). Czynności członków
rady nadzorczej są więc wykonywane za wynagrodzeniem, które jeżeli zostanie
przyznane jest ich ,,zarobkiem". Rada nadzorcza ma prawo delegować jednego spo-
śród wybranych przez siebie członków rady nadzorczej do stałego indywidualnego
wykonywania czynności nadzorczych. Członkowie rady nadzorczej, delegowani do
stałego indywidualnego wykonywania nadzoru, otrzymują osobne wynagrodzenie,
którego wysokość ustala walne zgromadzenie (art. 390 § 2 i 3 k.s.h.). Stałe, indywi-
dualne wykonywanie czynności nadzorczych jest również świadczone osobiście i
przyznanie z tego tytułu wynagrodzenia jest obligatoryjne. Również w tym przypadku
aktywność (bierność) w wykonywaniu tych czynności nadzorczych nie ma znaczenia
dla oceny, że są one wykonywane za wynagrodzeniem. Członek rady nadzorczej,
któremu przyznano wynagrodzenie z tego tytułu, które co ważniejsze pobierał, a
zwłaszcza członek rady nadzorczej delegowany do stałego indywidualnego wykony-
wania czynności nadzorczych, pobierający z tego tytułu wynagrodzenie, świadczy
więc ,,pracę zarobkową" w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r.
i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
Ubezpieczony wskazuje na wykładnię przedstawioną w wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z dnia 17 marca 1994 r., III AUr 724/93 (OSA 1994 nr 6, poz.
49), twierdząc, że dotyczy ona sytuacji faktycznej najbardziej zbliżonej do wykony-
wana czynności członka rady nadzorczej spółki handlowej. Według tego wyroku,
udział radnego w posiedzeniach zarządu miasta nie jest ,,inną pracą zarobkową" w
rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. Diety, jakie otrzymuje
radny z tytułu uczestnictwa w tych posiedzeniach, nie są wynagrodzeniem za pracę,
a jedynie ekwiwalentem lub rekompensatą za stracony czas i poniesione wydatki.
Jak łatwo zauważyć pogląd ubezpieczonego nie jest trafny, przede wszystkim ze
względu na odmienność sytuacji prawnej i faktycznej występującej w obu przypad-
kach. Radny wykonuje określone czynności na podstawie stosunku publicznopraw-
nego i trudno to określić ,,wykonywaniem pracy", nawet w potocznym tego słowa
znaczeniu. Decydujące dla uznania, że nie może to być kwalifikowane jako ,,praca
zarobkowa" jest to, że nie otrzymuje on z tego tytułu wynagrodzenia (zarobku), lecz
diety, czyli świadczenie o charakterze publicznoprawnym, rekompensujące ewen-
tualnie utracone korzyści lub poniesione koszty.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312 k.p.c.
========================================