Wyrok z dnia 24 lipca 2006 r.
I UK 12/06

Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wzno-
wienie postępowania, nie może orzekać co do tej skargi także w zakresie roz-
poznania apelacji od wyroku wydanego w sprawie ze skargi o wznowienie (art.
48 § 3 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 lipca
2006 r. sprawy z powództwa Walentyny S. przeciwko Powszechnej Kasie Oszczęd-
ności Bankowi Polskiemu SA Oddziałowi w B. o wznowienie postępowania, na sku-
tek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku z dnia 19 sierpnia 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 7 czerwca 2005 r. [...] i przekazał skargę o
wznowienie postępowania Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku do rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Walentyna S. wniosła 18 października 2004 r. do Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku skargę o wznowienie
postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem tego Sądu z 21
marca 2003 r. [...], którym oddalono jej apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Białymstoku z 23 grudnia 2002 r. [...], oddalającego jej powództwo prze-
ciwko pozwanej Powszechnej Kasie Oszczędności Bankowi Polskiemu SA Oddzia-
łowi w B. o ustalenie istnienia choroby zawodowej.
Jako podstawę skargi o wznowienie postępowania powódka wskazała art. 403
k.p.c., twierdząc, że uzyskała nowe środki dowodowe, które w istotny sposób podwa-
żają dotychczasowe opinie lekarskie.
Postanowieniem z 25 października 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku uznał się niewłaściwym i przekazał sprawę do
rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Białymstoku ,,zgodnie z właści-
wością rzeczową". Powołując się na art. 405 zdanie drugie k.p.c., Sąd Okręgowy
stwierdził, że właściwym do rozpoznania skargi o wznowienie postępowania opartej
na przyczynach restytucyjnych jest sąd, który orzekał co do istoty sprawy. W rozpo-
znawanej sprawie sądem orzekającym co do istoty był Sąd Rejonowy, ponieważ Sąd
Okręgowy nie zmienił jego wyroku, lecz oddalił apelację.
Wyrokiem z 7 czerwca 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku
oddalił wniesioną przez Walentynę S. skargę o wznowienie postępowania zakończo-
nego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku [...]. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że opierając skargę o
wznowienie postępowania na podstawie wynikającej z art. 403 § 2 k.p.c., powódka
twierdziła, że nowymi dowodami - o których w trakcie postępowania w sprawie [...]
nie wiedziała - jest literatura z Centralnego Instytutu Medycyny Pracy oraz z innych
placówek medycznych, której treść mogłaby mieć wpływ na treść opinii biegłych są-
dowych, sporządzonych w sprawie [...]. Sąd podniósł, że według art. 403 § 2 k.p.c.
nowe okoliczności i nowe środki dowodowe muszą być tego rodzaju, aby ich powoła-
nie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Tymczasem, przyczyną oddalenia powódz-
twa [...] był brak po stronie powódki interesu prawnego - w rozumieniu art. 189 k.p.c.
- w domaganiu się ustalenia istnienia choroby zawodowej, do czego zbędne było do-
puszczenie dowodów z opinii biegłych lekarzy, i choć faktycznie na wcześniejszym
etapie postępowania zostały przeprowadzone takie dowody, jednak miało to miejsce
przed modyfikacją powództwa (początkowo powódka wnosiła o zasądzenie od po-
zwanego odszkodowania w wysokości 250.000 zł, ograniczając później żądanie do
ustalenia istnienia choroby zawodowej), a same dowody nie miały znaczenia dla wy-
niku sprawy. Ostatecznie podstawą rozstrzygnięcia [...] było ustalenie przez Sąd
braku interesu prawnego powódki w rozumieniu art.189 k.p.c. W trakcie postępowa-
nia ze skargi o wznowienie postępowania powódka nie złożyła żadnych wniosków
lub dowodów potwierdzających istnienie po jej stronie takiego interesu prawnego.
W apelacji od powyższego wyroku Sądu Rejonowego powódka podała, że już
po prawomocnym zakończeniu postępowania dowiedziała się o istnieniu publikacji
medycznych na temat zmian chorobowych występujących u operatorów komputero-
wych.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z 19 sierpnia 2005 r. [...] oddalił apelację powódki. W ocenie Sądu Okręgowe-
go, nowe okoliczności i środki dowodowe, o których mowa w art. 403 § 2 k.p.c., mu-
szą być tego rodzaju, że ich przeprowadzenie mogłoby mieć wpływ na wynik sprawy.
Skoro powódka wnosząc skargę podała, że literatura z Centralnego Instytutu Medy-
cyny Pracy miałaby wpływ na treść opinii biegłych, to brak jest podstaw do wznowie-
nia postępowania. Faktem jest bowiem, że przyczyną oddalenia powództwa [...] był
brak interesu prawnego po stronie powódki w domaganiu się ustalenia istnienia cho-
roby zawodowej. Twierdzenie powódki, że po zakończeniu postępowania dowie-
działa się o nowej literaturze medycznej, nie oznacza, że obecnie wystąpił po jej
stronie interes prawny. Przepis art. 403 § 2 k.p.c. dotyczący wznowienia postępowa-
nia nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie. Z treści art. 403 § 2 k.p.c. wynika
bowiem, że wznowienia postępowania żądać można w przypadku późniejszego wy-
krycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które miałyby
wpływ na wynik sprawy, a z których nie można było skorzystać w poprzednim postę-
powaniu. Z treści skargi, jaką złożyła powódka, wnioskować należy, że nowym do-
wodem jest literatura medyczna, o której nie wiedziała w trakcie postępowania w
sprawie [...]. Okoliczności te nie mogą jednakże mieć znaczenia w sprawie, skoro nie
świadczą o tym, że w razie ich uwzględnienia po stronie powódki wystąpiłby interes
prawny.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł pełno-
mocnik powódki, zaskarżając wyrok ten w całości.
W skardze kasacyjnej zarzucono rażące naruszenie przepisów postępowania,
mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 379 pkt 4 k.p.c. w związku z
art. 48 § 3 k.p.c., w wyniku rozpoznania i oddalenia apelacji powódki od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Białymstoku z 7 czerwca 2005 r. [...], oddalającego
skargę o wznowienie postępowania w sprawie o ustalenie istnienia choroby zawodo-
wej, w takim samym składzie osobowym, w jakim Sąd Okręgowy oddalił wyrokiem z
21 marca 2003 r. [...], apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Białymstoku z 23 grudnia 2002 r. [...] w sprawie o ustalenie istnienia choroby zawo-
dowej.
Pełnomocnik skarżącej wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z
uwagi na nieważność postępowania przez Sądem drugiej instancji, stanowiącą prze-
słankę do przyjęcia skargi kasacyjnej do merytorycznego rozpoznania. Pełnomocnik
powódki wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi drugiej instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego powódki w postępowaniu kasacyjnym, udzielonego z urzędu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Uzasadniony jest zarzut skargi kasacyjnej dotyczący nieważności postępowa-
nia (art. 379 pkt 4 k.p.c.), ponieważ w rozpoznaniu sprawy wzięli udział sędziowie
Sądu Okręgowego wyłączeni z mocy ustawy (art. 48 § 3 k.p.c.). Wydając zaskarżony
wyrok z 19 sierpnia 2005 r. [...] (w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania),
Sąd Okręgowy wyrokował w tym samym składzie osobowym, w którym wydał pra-
womocny wyrok z 21 marca 2003 r. [...] (objęty skargą o wznowienie postępowania).
W wydaniu wyroku z 19 sierpnia 2005 r. wzięli udział ci sami trzej sędziowie Sądu
Okręgowego, którzy wydali wyrok z 21 marca 2003 r. [...]. W tej sytuacji można przy-
jąć, że postępowanie przed Sądem Okręgowym - zakończone zaskarżonym skargą
kasacyjną wyrokiem - dotknięte było nieważnością, albowiem wyrok został wydany
przez sędziów wyłączonych z mocy ustawy według art. 48 § 3 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem, sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wzno-
wienie, nie może orzekać co do tej skargi. Skargą o wznowienie postępowania objęty
był wyrok Sądu Okręgowego z 21 marca 2003 r. [...]. Sędziowie, którzy brali udział w
wydaniu tego orzeczenia, nie mogli orzekać co do tej skargi także w zakresie rozpo-
znania apelacji od wyroku wydanego w sprawie ze skargi o wznowienie postępowa-
nia (podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 3 grudnia 1998 r., II UKN
335/98, OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 68). W ocenie Sądu Najwyższego także w roz-
poznawanej sprawie można przyjąć, że zostały spełnione przesłanki nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym wskazane w art. 379 pkt 4 k.p.c., w następ-
stwie rozpoznania sprawy przez sędziów (wszystkich trzech sędziów członków
składu orzekającego) wyłączonych z mocy ustawy (art. 48 § 3 k.p.c.). Nie budzi ja-
kichkolwiek wątpliwości, że wyłączeni z mocy ustawy byliby sędziowie orzekający w
Sądzie Okręgowym, którzy wydali wyrok z 21 marca 2003 r. [...], gdyby rozpoznawali
bezpośrednio skargę o wznowienie postępowania, a nie apelację od wyroku Sądu
Rejonowego, którym oddalono skargę (por. postanowienie SN z 17 stycznia 1997 r., I
PKN 60/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 316). Możliwe jest jednak szersze rozumie-
nie art. 48 § 3 k.p.c. i przyjęcie, że wyłączenie sędziów z mocy ustawy dotyczy nie
tylko powyższej sytuacji, ale także sytuacji, w której ,,orzekanie co do skargi" (jak to
ujmuje art. 48 § 3 k.p.c.) polegało na oddaleniu apelacji od wyroku oddalającego
skargę o wznowienie postępowania. Chociaż bowiem zaskarżonym skargą kasa-
cyjną wyrokiem Sąd Okręgowy nie wypowiedział się wprost o zasadności (a raczej
bezzasadności) skargi o wznowienie postępowania, ponieważ nie rozpoznawał bez-
pośrednio skargi, lecz apelację od wyroku Sądu Rejonowego, który orzekł o bezza-
sadności skargi (inaczej mówiąc, orzeczenie Sądu Okręgowego nie miało treści ,,od-
dala skargę o wznowienie postępowania", lecz treść ,,oddala apelację"), tym niemniej
wiele argumentów przemawia za przyjęciem poglądu, że także takiej sytuacji proce-
sowej dotyczy art. 48 § 3 k.p.c.
Z mocy ustawy od rozpoznania skargi o wznowienie postępowania wyłączony
jest sędzia, który uczestniczył w rozpoznawaniu sprawy zakończonej orzeczeniem,
którego dotyczy skarga. W rozpoznawanej sprawie - po wznowieniu postępowania
przez Sąd Rejonowy - doszło do wydania przez Sąd Okręgowy wyroku w składzie
orzekającym, w którym uczestniczyli wszyscy ci sędziowie, którzy wydali wyrok ob-
jęty skargą o wznowienie. W ocenie Sądu Najwyższego, wszyscy ci sędziowie pod-
legali ustawowemu wyłączeniu od orzekania co do tej skargi. Pod pojęciem ,,orzeka-
nie co do tej skargi", którym posłużono się w art. 48 § 3 k.p.c., należy rozumieć nie
tylko orzekanie bezpośrednio o zasadności lub bezzasadności podstaw wznowienia
postępowania (czego następstwem może być oddalenie skargi), ale także meryto-
ryczne orzekanie w ramach wznowionego postępowania, inaczej mówiąc - w postę-
powaniu, które zostało wznowione, zainicjowanym wniesieniem skargi (czego na-
stępstwem może być oddalenie apelacji od wyroku oddalającego skargę o wznowie-
nie postępowania).

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 20 lipca 2004 r., SK 19/02
(OTK-A 2004 nr 7, poz. 67), stwierdził, między innymi, że: ,,Ratio legis (...) przepisu
art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., jak też podobnych rozwiązań (...), jest oczywista i sprowadza
się do eliminowania wszelkich przyczyn, mogących skutkować w otoczeniu jakimi-
kolwiek wątpliwościami co do bezstronności i obiektywizmu sędziego w rozpoznawa-
niu określonej sprawy. Trudno zanegować, że wątpliwości takie mogą zawsze po-
wstać, gdy instancyjną kontrolę orzeczenia miałby przeprowadzać sędzia, który je
wydał. Z obiektywnego punktu widzenia za stronniczy może być uznany sąd, w któ-
rego składzie zasiada sędzia, który uczestniczył we wcześniejszej fazie postępowa-
nia i z tej racji mógł nabrać wewnętrznego przekonania co do oceny dowodów i oko-
liczności faktycznych. Normy wyłączające z mocy prawa od orzekania sędziego,
który orzekał w niższej instancji, mają charakter typowo gwarancyjny, gdyż tego typu
wyłączenia nie są uzależnione od wykazania, że orzekanie w niższej instancji miało
faktyczny wpływ na treść orzeczenia wydanego w instancji wyższej z udziałem sę-
dziego, który orzekał także poprzednio. Nakaz zachowywania zewnętrznych znamion
niezawisłości dowodzi, że ważne jest nie tylko to, by sędzia orzekający w sprawie
zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie ze standardami niezawisłości i bez-
stronności, lecz także by w ocenie zewnętrznej zachowanie sędziego odpowiadało
takim standardom. Reguły wyłączenia sędziego służą bowiem budowie społecznego
zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jeśli zatem aprobowałoby się możliwość orze-
kania w kolejnych stadiach postępowania przez sędziego, który w ten sposób kon-
trolowałby swoje własne rozstrzygnięcia, nie utrwalałoby to obrazu sądu jako działa-
jącego w warunkach bezstronności. Instytucja wyłączenia sędziego (zarówno z
urzędu, jak i na jego własny wniosek) w równej mierze służy zapewnieniu realnej
bezstronności sądu, jak i umacnianiu autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez usu-
wanie choćby pozorów braku bezstronności."

W rozpoznawanej sprawie nie chodzi o wyłączenie sędziego na podstawie art.
48 § 1 pkt 5 k.p.c., lecz na podstawie art. 48 § 3 k.p.c., jednak ogólne tezy uzasad-
nienia powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego co do gwarancyjnego cha-
rakteru instytucji wyłączenia sędziego z mocy ustawy mają znaczenie także dla wy-
kładni tego ostatniego przepisu. Przepis art. 48 § 3 k.p.c. zmierza do pełnej realizacji
zasady, zgodnie z którą nie jest dopuszczalne rozpatrywanie przez sędziego skargi o
wznowienie postępowania na wydane przez niego samego orzeczenie. Wznowione
postępowanie musi się toczyć przed takim składem sądu, w którym nie zasiada sę-
dzia, który brał udział w wydaniu wyroku zaskarżonego skargą o wznowienie postę-
powania. Treść wyroku Sądu Rejonowego wydanego w rozpoznawanej sprawie (od-
dala skargę o wznowienie postępowania) oraz treść wyroku Sądu Okręgowego (od-
dala apelację) jednoznacznie wskazują na to, że w rozpoznawanej sprawie doszło do
wznowienia postępowania, a następnie - w wyniku jego wznowienia i ponownego
rozpoznania sprawy - do stwierdzenia, że poprzednio wydany wyrok, którego doty-
czyła skarga o wznowienie, czyli wyrok Sądu Okręgowego z 21 marca 2003 r. [...]
jest prawidłowy i odpowiada prawu. Oddalenie skargi o wznowienie postępowania
jest widocznym wyrazem wznowienia postępowania i ponownego rozpoznania
sprawy w granicach podstaw wznowienia. Wynika to jednoznacznie z art. 412 k.p.c.,
zgodnie z którym sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla pod-
stawa wznowienia (§ 1), a po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do oko-
liczności bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskar-
żone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie
umarza (§ 2). Nie można wydać wyroku oddalającego skargę o wznowienie postę-
powania bez wcześniejszego stwierdzenia, że istnieją podstawy do wznowienia po-
stępowania, a następnie wznowienia postępowania, rozpoznania sprawy na nowo w
granicach podstaw wznowienia i ponownego merytorycznego jej rozstrzygnięcia,
które - w razie, gdyby miało być identyczne z poprzednio wydanym orzeczeniem -
przybiera formalną postać oddalenia skargi o wznowienie.
Z powyższych rozważań wynikają dwojakiego rodzaju wnioski. Po pierwsze,
zgodnie z regułą ustanowioną w art. 48 § 3 k.p.c., że wznowione postępowanie nie
może toczyć się przed takim składem sądu, w którym zasiada sędzia, który brał
udział w wydaniu wyroku zaskarżonego skargą o wznowienie postępowania, w roz-
poznawanej sprawie w składzie Sądu Okręgowego, przed którym toczyło się wzno-
wione (przez Sąd Rejonowy) postępowanie nie mogli uczestniczyć sędziowie, którzy
wydali wyrok, którego dotyczyła skarga o wznowienie [...]. Po drugie, pomiędzy uza-
sadnieniem wyroku Sądu Okręgowego (a także uzasadnieniem wyroku Sądu Rejo-
nowego, który nie był objęty bezpośrednio skargą kasacyjną, jednak opierał się na
podstawach faktycznych i prawnych, które zostały zaaprobowane przez Sąd Okrę-
gowy) a istotną treścią rozstrzygnięcia zachodzi dostrzegalny dysonans.
Nie można bowiem jednocześnie oddalić skargi o wznowienie postępowania
(co oznacza wznowienie postępowania i ponowne rozpoznanie sprawy na nowo w
granicach wyznaczanych przez podstawy wznowienia) i stwierdzić, że ,,brak jest pod-
staw do wznowienia postępowania" oraz że ,,przepisy art. 403 § 2 k.p.c. dotyczące
wznowienia postępowania nie mają zastosowania w przedmiotowej sprawie" (samo
to sformułowanie jest niejasne, zdaje się sugerować stwierdzenie przez Sąd Okrę-
gowy braku podstawy wznowienia postępowania, co powinno jednak prowadzić do
odrzucenia skargi na podstawie art. 410 k.p.c., nie zaś jej oddalenia na podstawie
art. 412 k.p.c.).
Sąd Najwyższy uwzględnił także z urzędu nieważność postępowania przed
Sądem Rejonowym.
Powódka prawidłowo skierowała skargę o wznowienie postępowania do Sądu
Okręgowego, który błędnie przekazał sprawę do Sądu Rejonowego. Właściwy do
rozpoznania skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. był -
zgodnie z art. 405 k.p.c. - sąd drugiej instancji, który oddalił apelację (por. uchwałę
SN z 13 stycznia 2005 r., III CZP 77/04, OSNC 2005 nr 12, poz. 200, postanowienie
SN z 21 kwietnia 2004 r., III CZP 11/04, OSNC 2004 nr 12, poz. 206, postanowienie
SN z 13 sierpnia 2002 r. , I PZ 62/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 195). Przekazanie
sprawy - według właściwości rzeczowej - Sądowi Rejonowemu, wbrew treści art. 405
k.p.c. - doprowadziło do sytuacji, w której Sąd ten orzekł w sprawie, w której nie był
właściwy (art. 379 pkt 6 k.p.c.).
Uchylając wyrok Sądu Okręgowego oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejo-
nowego, Sąd Najwyższy przekazał skargę o wznowienie postępowania - prawidłowo
wniesioną przez powódkę do Sądu Okręgowego w Białymstoku - temu Sądowi, który
powinien rozpoznać ją jako sąd drugiej instancji w innym składzie niż skład, który
wydał wyrok w sprawie [...], objęty skargą o wznowienie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39815 k.p.c. w związku z art. 405 zdanie drugie k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c.
========================================