- 1 -


Wyrok z dnia 5 marca 1996 r.
I PRN 4/96

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
-Kulesza, Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 marca 1996 r., sprawy z powództwa
Stefana M., Doroty R.-K., Janusza K., Jacka S., Hanny H., Adama T., Joanny G.,
Elżbiety S., Teresy K., Anny T., Marzeny A., Jarosława D., Danuty S., Małgorzaty S.,
Elżbiety D., Elżbiety M., Jadwigi S., Krystyny K. Lidii P., Marii B., Krystyny A., Danuty
G., Haliny G., Krystyny T., Marii K., Krzysztofa D., Wioletty A., Ewy K., Danuty D.,
Barbary W., Danuty M., Danuty P., Ewy B., Danuty K., Romualda K., Mirosławy K.,
Elżbiety K., Barbary N., Marii Ż., Bożeny N. i Henryka S. przeciwko Szkole Podsta-
wowej [...] w S. i Kuratorowi Oświaty w K. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadz-
wyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 8 września 1995 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz zmienił poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Słupcy z dnia 27 kwietnia 1995 r. [...] w pkt I i 5 w ten
sposób, że oddalił powództwo.


U z a s a d n i e n i e

Powodowie - nauczyciele Szkoły Podstawowej [...] w S. pozwali Skarb Pańs-
twa-Kuratora Oświaty w K. oraz Szkołę Podstawową [...] w S., domagając się
zasądzenia różnicy pomiędzy wynagrodzeniem faktycznie otrzymanym w 1991 r. a
wynagrodzeniem, które ich zdaniem powinni otrzymać w tym okresie na podstawie
ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w
sferze budżetowej (Dz. U. Nr 4, poz. 24 ze zm.).
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Słupcy wyrokiem z dnia 24 marca 1994 ., [...] od-
dalił powództwo.

- 2 -

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 8 lipca 1994 r., [...] uchylił wyrok Sądu I instancji i przekazał sprawę temu Są-
dowi do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Sąd Rejonowy-
-Sąd Pracy w Słupcy wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1995 r., [...] zasądził od pozwanej
Szkoły Podstawowej [...] w S. na rzecz powodów dochodzone przez nich kwoty. Sąd
ustalił, że powodowie mieli prawo do wynagrodzenia obliczonego według zasad ok-
reślonych w ustawie z dnia 31 stycznia 1989 r. o kształtowaniu środków na wynagro-
dzenia w sferze budżetowej, z uwzględnieniem 103% normatywnego wskaźnika
przeciętnego wynagrodzenia wynikającego z art. 29 ustawy budżetowej z 1991 r. Po-
wyższych zasad wynagradzania nie uwzględniło zarządzenie Ministra Edukacji Naro-
dowej z dnia 21 lipca 1989 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli.
Wyrokiem z dnia 8 września 1995 r., [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił rewizję pozwanej Szkoły stwierdzając, iż
Sąd I instancji związany był wskazaniami zawartymi w uzasadnieniu wyroku z dnia 8
lipca 1994 r., [...]. Sąd Wojewódzki wyraził wówczas pogląd, iż przedmiotem rosz-
czeń powodów może być kwota stanowiąca różnicę wynagrodzenia ukształtowanego
z uwzględnieniem normatywnego wskaźnika wynagrodzeń w wysokości 103%, a
wynagrodzeniem za 1991 r. faktycznie wypłaconym.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki Socjalnej
zarzucając rażące naruszenie art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ustawy z dnia 31 stycznia
1989 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej (Dz. U. Nr 4
poz., 24), art. 29 ustawy budżetowej na 1991 r. z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz. U. Nr
21, poz. 89), art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 26 września 1991 r. o zmianie ustawy budże-
towej na rok 1991 oraz o zasadach wykonywania budżetu państwa w 1991 r. (Dz. U.
Nr 86, poz. 391), art. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sfe-
rze budżetowj w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396), art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 z zm.), § 5 zarządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lipca 1989 r. w sprawie wynagradzania nau-
czycieli (M.P. Nr 29, poz. 222 ze zm.). Skarżący wniósł o uchylenie tego wyroku oraz
pkt 1 i 5 poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Słupcy z dnia
27 kwietnia 1995 r., [...] i oddalenie powództwa.

- 3 -

W uzasadnieniu podniesiono, że powołana ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r.
nie zawiera przepisów płacowych pozwalających określać wynagrodzenie konkretne-
go pracownika. Ustawa określa jedynie zasady kształtowania środków na wynagro-
dzenia w sferze budżetowej.
Roszczenia płacowe z przepisów tej ustawy nie mogą być wywiedzio-
ne.Pogląd taki utrwalony jest już w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wyrażony zos-
tał m.in. w uchwale z dnia 6 września 1991 r., I PZP 49/91 (OSNCP 1992, z. 4, poz,
54), w wyroku z dnia 7 czerwca 1994 r., I PRN 28/94 (OSNAPiUS 1994, Nr 9, poz.
144) oraz w wyroku z dnia 14 lipca 1994 r., I PRN 45/94 (OSNAPiUS 1994 Nr 8, poz.
129). Także Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. nie
stanowi podstawy dla roszczeń konkretnych pracowników ani nawet określonych
grup zawodowych. W uzasadnieniu orzeczenia z dnia 14 marca 1995 r., K 13/94
Trybunał stwierdził, że w regulacji omawianej ustawy jej bezpośrednim adresatem
jest ustawodawca, który zgodnie art. 3 ust. 1 ustawy określa w ustawie budżetowej
normatywny wskaźnik wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej na każdy rok.
Omawiana ustawa nie kształtuje wysokości wynagrodzeń pracowników sfery budże-
towej, lecz zawiera dyrektywy polityki płacowej w sferze budżetowej skierowane do
organów państwa, które tę politykę realizują.
Wynagrodzenia powodów w spornym okresie określało zarządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 21 lipca 1989 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli
(M.P. Nr 29, poz. 222 ze zm.).
Ze wskazanych wyżej przyczyn - zdaniem skarżącego - podstawą roszczeń
powodów nie może być art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) stanowiący, że zasady corocznego podwyż-
szania przeciętnego wynagrodzenia nauczycieli określają przepisy o kształtowaniu
środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej.
Nie ma też istotnego znaczenia w rozpatrywanej sprawie kwestia zmian wpro-
wadzonych w ustawie z dnia 31 stycznia 1989 r. ustawą z dnia 26 września 1991 r. o
zmianie ustawy budżetowej na rok 1991 oraz o zasadach wykonywania budżetu
państwa w 1991 r. (Dz. U. Nr 86,poz. 391) i ustawą z dnia 28 września 1991 r. o
wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r.(Dz. U. Nr 87, poz. 396), a także
skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 stycznia 1992 r. kwestionują-

- 4 -

cego te zmiany, gdyż przepisy ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. nie mogą w ogóle
służyć powstaniu roszczeń płacowych.
Zaskarżony wyrok rażąco narusza prawo. Zobowiązuje on bowiem pozwa-
nego do wypłacenia wynagrodzeń ponad wysokość wynikającą z przepisów płaco-
wych i umów o pracę. W rozumowaniu swoim Sądy nie uwzględniły też znanych już
w chwili wyrokowania orzeczeń Sądu Najwyższego.
Zdaniem Ministra Pracy zaskarżony wyrok narusza też interes Rzeczypospo-
litej Polskiej. Przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia sporu normatywnego wskaźnika
przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej, narusza bowiem fundamentalne
zasady państwa prawnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Powodowie wywodzili roszczenia o wyrównanie wynagrodzenia z przepisów
ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w sfe-
rze budżetowej (Dz. U. Nr 4, poz. 24 ze zm.).Twierdzili oni, że tzw. normatywny ws-
kaźnik wynagrodzeń, o którym mowa w przepisach tej ustawy, daje podstawy do
powstania roszczenia każdego pracownika sfery budżetowej o wynagrodzenie w
wysokości obliczonej przy jego zastosowaniu. Takie rozumowanie nie ma uzasad-
nienia w przepisach tej ustawy. Ustawa ta nie zawiera w ogóle przepisów określają-
cych wynagrodzenia poszczególnych grup pracowników tworzących tzw. sferę bu-
dżetową (np. nauczycieli, lekarzy, urzędników), a tym bardziej nie zawiera przepisów
płacowych pozwalających określać wynagrodzenie konkretnego pracownika. Ustawa
- co wynika już z jej tytułu - określa jedynie zasady kształtowania środków na wynag-
rodzenia w sferze budżetowej.Kształtowanie środków miało mieć miejsce w central-
nym planie rocznym, następnie w ustawie budżetowej oraz w aktach prawnych Rady
Ministrów dotyczących płac w tzw.sferze budżetowej (art. 3).Kształtowanie środków
na wynagrodzenia nie może być rozumiane jako określenie wynagrodzenia pracow-
ników. Żaden przepis ustawy nie zawiera sformułowania prawa pracownika do otrzy-
mania wynagrodzenia obliczonego przy zastosowaniu wskaźnika, o którym mowa w
art. 2 i 3, ani też pracodawcy nie zostali zobowiązani do takiego określenia wynagro-

- 5 -

dzenia. Ponadto z samej istoty pojęcia "normatywny wskaźnik przeciętnego wynagro-
dzenia pracowników sfery budżetowej" wynika, że nie może on służyć za podstawę
obliczenia wynagrodzenia poszczególnego pracownika. Wskaźnik ten jest "norma-
tywny", a zatem odnosi się do pracowników sfery budżetowej jako całości - czyli do
grupy zatrudnionych, opłacanych przez budżet państwa, a nie do określenia konkret-
nego wynagrodzenia. Jest on wskaźnikiem "przeciętnego" wynagrodzenia, co wska-
zuje na to, że wynagrodzenia poszczególnych pracowników mogą być w założeniu
ustawy - wyliczone jako wyższe lub niższe niż "przeciętne".
Traktowanie omawianego wskaźnika jako normy obowiązującej przy wylicza-
niu wynagrodzenia każdego pracownika spowodowałoby, że relacje płacowe w sfe-
rze budżetowej zostałyby na zawsze "zamrożone" w takich samych proporcjach.
Skoro bowiem każdy pracownik miałby prawo (a zakład pracy obowiązek) do
automatycznego podwyższania wynagrodzenia przy zastosowaniu tylko takiego
wskaźnika, proporcjonalne różnice między wynagrodzeniami poszczególnych
pracowników całej sfery budżetowej, istniejące w momencie wejścia w życie
omawianej ustawy, musiałyby być zachowane w czasie działania "wskaźnika", czyli
przez wiele lat. Te wszystkie względy przemawiają przeciwko możliwości
zastosowania przepisów ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. do ukształtowania
roszczeń nauczycieli o wynagrodzenie. Roszczenia takie z przepisów tej ustawy nie
mogą być wywiedzione. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę
podziela przy tym analogiczny pogląd wyrażony w uchwale z dnia 6 września 1991 r.,
I PZP 49/91 (OSNCP 1992 z. 4 poz. 54) i w wyroku z dnia 7 czerwca 1994 r., I PRN
28/94 (OSNAPiUS 1994 nr 8 poz. 129).
Jeżeli zatem przepisy ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. nie mogą w ogóle
służyć powstaniu roszczeń płacowych, to nie ma istotnego znaczenia w rozpatry-
wanej sprawie kontrowersyjna kwestia zmian wprowadzonych w tych przepisach
wymienionymi wyżej ustawami z dnia 26 i 28 września 1991 r. oraz skutków orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 stycznia 1992 r.
Także nie są trafne argumenty obu Sądów wywodzone z art. 6 pkt 2 ustawy z
dnia 31 stycznia 1989 r. Przepis ten stanowi, że art. 31 ust. 2 Karty Nauczyciela
otrzymuje brzmienie: "Zasady corocznego podwyższania przeciętnego wynagradza-
nia nauczycieli określają przepisy o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w sfe-

- 6 -

rze budżetowej". Wynika z niego tylko to, że ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. ma
zastosowanie także do nauczycieli. Ponadto przepis ten wyraźnie stanowi o "prze-
ciętnym wynagrodzeniu", a nie o wynagrodzeniu poszczególnych pracowników,także
więc i z tego względu nie może on stanowić podstawy roszczenia o zwiększeniu wy-
nagrodzenia.
Zaskarżony wyrok narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż
powoduje znaczne i nieuzasadnione wydatki z budżetu Państwa, a także bezzasad-
nie uprzywilejowuje powodów w porównaniu z innymi pracownikami szkół państwo-
wych.
Z tych względów na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

=======================================