Wyrok z dnia 10 stycznia 2003 r.
I PK 84/02

Niebędący nauczycielem pracownik szkoły specjalnej funkcjonującej w
systemie oświaty, chociaż prowadzonej i finansowanej przez powiat
wykonujący publiczne zadania o charakterze ponadgminnym w zakresie
edukacji publicznej, nie ma statusu pracownika samorządowego w rozumieniu
art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.).

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 stycznia 2003 r.
sprawy z powództwa Janiny M. przeciwko Specjalnemu Ośrodkowi Szkolno-Wycho-
wawczemu w L.Ś. o odprawę emerytalną, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 29 listopada
2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację i nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 29 listopada 2001 r. oddalił apelację powódki Janiny M. od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Lwówku Śląskim z dnia 10 października 2001 r., oddalające-
go powództwo o wyrównanie odprawy emerytalnej skierowane przeciwko Specjal-
nemu Ośrodkowi Szkolno-Wychowawczemu w L.Ś. W sprawie tej ustalono, że po-
wódka była zatrudniona od dnia 1 listopada 1989 r. w Zespole Placówek Opiekuń-
czo-Wychowawczych w P. W związku z wprowadzeniem reformy administracyjnej
Zespól ten został z dniem 1 stycznia 1999 r. przekształcony w Specjalny Ośrodek
Szkolno-Wychowawczy w L.Ś. Z dniem 1 czerwca 2000 r. powódka przeszła na
emeryturę i wypłacono jej odprawę emerytalną w wysokości dwumiesięcznego wy-
nagrodzenia w kwocie 2.740 zł. Pismem z dnia 5 lipca 2001 r. powódka zwróciła się
do pozwanego pracodawcy o wyrównanie tej odprawy do wysokości sześciomie-
sięcznego wynagrodzenia, wskazując jako podstawę prawną żądania na art. 28
ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych oraz art.
21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych. Pozwany po-
czątkowo uznał żądanie powódki, zobowiązując się do wypłacenia dalszej części
odprawy emerytalnej po uzyskaniu środków finansowych ze Starostwa Powiatowego
w L.Ś., jednakże powódka nie otrzymała pozostałej należności z tego tytułu.
Na podstawie takich ustaleń Sądy meriti uznały, że powódka nie jest pracow-
nikiem samorządowym, chociaż z dniem 1 stycznia 1999 r. strona pozwana została
przejęta przez jednostkę samorządu terytorialnego, stając się z mocy prawa jego
jednostką organizacyjną, tyle że usytuowaną w systemie oświaty, co wynika z art. 1
pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. W szczególności pracow-
nicy pozwanego, w tym również powódka, nie są pracownikami samorządowymi w
rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych.
Nie mają oni także statusu prawnego pracowników samorządowych, który jest uza-
leżniony od wykonywania zadań z dziedziny administracji publicznej i przynależy
pracownikom zatrudnionym w Starostwie Powiatowym oraz w powiatowych jednost-
kach organizacyjnych. Oznacza to, że pracownikiem samorządowym nie jest się ze
względu na zajmowane stanowisko, funkcję lub sposób nawiązania stosunku pracy,
ale wyłącznie ze względu na zatrudnienie w określonych instytucjach samorządo-
wych, których lista jest zamknięta. Pracownikami samorządowymi są osoby zatrud-
nione w urzędach gminy, związkach komunalnych i biurach sejmików samorządo-
wych, a ,,taka bezpośrednia indywidualizacja nie odnosi się do : 'jednostek pomocni-
czych gminy a lista wymienionych w tym przepisie instytucji samorządowych, które
przez nawiązanie stosunku pracy mogą określić pojęcie pracownika samorządo-
wego, wskazuje na ograniczenie zakresu ustawy o pracownikach samorządowych do
sfery wykonywania zadań z dziedziny administracji publicznej". W związku z tym Sąd
drugiej instancji potwierdził pogląd Sądu Pracy, że pozwany pracodawca jest jed-
nostką organizacyjną systemu oświaty, albowiem do jego zadań należy ,,stosowanie
specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a w szczególności zapew-
nienie możliwości pobierania nauki we wszystkich typach szkół dla dzieci młodzieży
niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie zgodnie z indywidualnymi po-
trzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami". Do takich pracowników
jak powódka, zatrudnionych w ośrodkach szkolno-wychowawczych, miały zastoso-
wanie przepisy ustawy o systemie oświaty oraz zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 13 maja 1994 r. w sprawie zasad wynagradzania i innych świadczeń
dla pracowników nie będących nauczycielami, zatrudnionych w przedszkolach,
szkołach i innych placówkach. Są to przepisy odrębne w rozumieniu art. 1a ustawy o
pracownikach samorządowych, który obowiązuje od 23 lutego 2000 r., gdyż został
dodany przez art. 18 pkt 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych
ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz.U. Nr 12, poz.
136) i niewątpliwie ogranicza krąg osób zaliczanych do pracowników samorządo-
wych. Do powódki nie miały natomiast zastosowania przepisy rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 14 kwietnia 2001 r. w sprawie zasad wynagradzania i wymagań
kwalifikacyjnych pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organi-
zacyjnych samorządu, zmieniające rozporządzenie z dnia 26 lipca 2000 r. o takiej
samej nazwie, gdyż weszły one w życie po dniu 1 czerwca 2000 r., tj. po przejściu
powódki na emeryturę.
W kasacji pełnomocnik powódki podniósł zarzuty naruszenia prawa material-
nego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 1 i 1a ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych przez bezzasadne przyjęcie, że
powódka zatrudniona u pozwanego posiadającego status prawny samorządowej
jednostki organizacyjnej nie jest pracownikiem samorządowym, uprawnionym do od-
prawy emerytalnej na zasadach i w wysokości wynikającej z art. 21 ust. 1 tej ustawy
w związku z art. 28 ust. 1 i 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych; 2) § 27
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca 1996 r. w sprawie
zasad wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń dla pracowników
nie będących nauczycielami, zatrudnionymi w szkołach i placówkach oświatowych
prowadzonych przez organy administracji rządowej oraz Biurze Uznawalności Wy-
kształcenia i Wymiany Międzynarodowej (Dz.U. Nr 80, poz. 375 ze zm.) - przez bez-
podstawne uznanie, że do powódki miał zastosowanie § 18 ust. 1 zarządzenia Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 13 maja 1994 r. w sprawie zasad wynagradzania
i innych świadczeń dla pracowników nie będących nauczycielami, zatrudnionych w
przedszkolach, szkołach i innych placówkach.
Na tych podstawach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku
oraz przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania. W ocenie kasacji powódka będąca pracownikiem
jednostki samorządowej o profilu oświatowym ma status prawny pracownika admini-
stracji samorządowej ,,z punktu widzenia ustrojowego oraz w aspekcie unormowania
zawartego w ustawie z dnia 22 marca 1990 roku o pracownikach samorządowych".
Potwierdza to art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie powiatowym, który określa
zadania z zakresu edukacji publicznej jako ,,zadania o zakresie publicznym, a więc
objęte zakresem działania administracji publicznej, biorąc pod uwagę ujęcie doktry-
nalne przedstawionej powyżej definicji". Również w doktrynie przyjmuje się, że pra-
cownikiem samorządowym zostaje się przez fakt zatrudnienia w jednostkach samo-
rządowych określonych w art. 1 pragmatyki samorządowej, bez względu na zajmo-
wane stanowisko, pełnienie określonej funkcji, rodzaj wykonywanych czynności pra-
cowniczych, czy też sposób nawiązywania stosunku pracy. Osoba zatrudniona w
samorządowej jednostce organizacyjnej ,,w formie ustrojowej typowej dla jednostek
budżetowych oraz podporządkowanej bezpośrednio Zarządowi jest bezsprzecznie
pracownikiem wykonującym zadania samorządowe z zakresu administracji publicz-
nej, zwłaszcza że wykonywane przez powyższą jednostkę zadania należne jej jako
podmiotowi administrującemu, wynikają wprost z norm ustrojowych ustalonych przez
ustawodawcę w ustawie o samorządzie powiatowym". Oznacza to, że powódka jako
pracownik Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w L.Ś. będącego samo-
rządową jednostką organizacyjną szczebla powiatowego jest pracownikiem samo-
rządowej administracji publicznej sensu largo ,,ze wszystkimi tego faktu skutkami
prawnymi". Zdaniem skarżącej, orzekając na podstawie zarządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 13 maja 1994 r. w sprawie zasad wynagradzania i innych
świadczeń dla pracowników nie będących nauczycielami, zatrudnionych w przed-
szkolach, szkołach i innych placówkach, Sądy meriti nie wzięły pod uwagę, iż ten akt
prawny został uchylony na podstawie § 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 3 lipca 1996 r. w sprawie zasad wynagradzania za pracę i przyzna-
wania innych świadczeń dla pracowników nie będących nauczycielami, zatrudniony-
mi w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez organy administracji
rządowej oraz Biurze Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej.
Tymczasem do powódki należało zastosować załącznik nr 2 do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 1 lipca 1997 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządo-
wych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego (Dz.U.
Nr 77, poz. 482 ze zm.), dotyczący pracowników nie będących nauczycielami dzia-
łających w zakresie oświaty, co potwierdza jej status prawny pracownika samorzą-
dowego. Okolicznością uzasadniającą rozpoznanie kasacji jest potrzeba określenia
kręgu podmiotowego pracowników zatrudnionych w samorządowych jednostkach
organizacyjnych, którzy mają status prawny pracowników samorządowych w ujęciu
normatywnym art. 1 i 1a ustawy o pracownikach samorządowych.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od powódki kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja została oparta na zarzutach naruszenia przepisów prawa materialne-
go, co powoduje, że Sąd Najwyższy rozpoznający sprawę w granicach zaskarżenia
oraz jej podstaw był związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę za-
skarżonego orzeczenia (art. 39311 § 1 i 2 k.p.c.), które zresztą były niesporne. Po-
wódka była bowiem zatrudniona jako główna księgowa w Specjalnym Ośrodku
Szkolno-Wychowawczym w L.Ś., usytuowanym w systemie oświaty jako specjalny
ośrodek szkolno-wychowawczy dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania
specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania umożliwiający im realizację
obowiązku szkolnego (art. 2 pkt 5 ustawy dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
- jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa o systemie oświaty). Zakładanie takich szkół należy do zadań własnych jed-
nostek samorządu terytorialnego szczebla powiatowego (art. 5 ust. 1 pkt 1, ust. 3 i 5
a tej ustawy). W tym zakresie powiat wykonuje określone ustawami zadania publicz-
ne o charakterze ponadgminnym w zakresie edukacji publicznej (art. 4 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o samorządzie po-
wiatowym). Powiat realizuje to jako publiczne zadanie oświatowe, polegające na za-
pewnieniu kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i ośrodkach typu specjalnego,
o których mowa w art. 5 ust. 5a ustawy o systemie oświaty. Jednakże obowiązek
zakładania, prowadzenia i finansowania szkół lub innych jednostek oświatowych typu
specjalnego przez powiat realizujący zadania publiczne o charakterze ponadgmin-
nym w zakresie edukacji publicznej (art. 5 ust. 2 pkt 1, ust. 3 i 5a oraz art. 5a ustawy
o systemie oświaty w związku z art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie powiato-
wym) wcale nie oznacza, że pracownicy zatrudnieni w tych placówkach oświatowych
(należących do systemu oświaty), są pracownikami powiatowej administracji samo-
rządowej. Status prawny pracownika samorządowego nabywa się bowiem przez za-
trudnienie w jednostkach samorządowych określonych w art. 1 ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
142, poz. 1593 ze zm.). W odniesieniu do pracowników samorządowych szczebla
powiatowego ustawa ta określa status prawny pracowników zatrudnionych w staro-
stwie powiatowym i powiatowych jednostkach organizacyjnych (art. 1 pkt 2). Ozna-
cza to, że do pracodawców samorządowych szczebla powiatowego należą następu-
jące jednostki powiatowej administracji zespolonej: starostwo powiatowe, powiatowy
urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu oraz inne jednostki organiza-
cyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i
straży (art. 33b i art. 36 ustawy o samorządzie powiatowym). Dokonane wyliczenie
powiatowych pracodawców samorządowych ma charakter zamknięty (wyczerpujący),
przeto nie może być żadnych wątpliwości, że szkoły specjalne nie należą do tego
typu pracodawców, a zatem powódka, zatrudniona na stanowisku głównej księgowej
w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w L.Ś., nie była pracownikiem sa-
morządowym już w rozumieniu art. 1 pkt 2 ustawy o pracownikach samorządowych.
Zbędne było zatem odwoływanie się przez Sądy meriti do brzmienia art. 1a tej
ustawy, który stanowi, iż przepisów ustawy nie stosuje się do pracowników jednostek
wymienionych w jej art. 1, których status prawny określają odrębne przepisy, już z tej
przyczyny, że powódka nie była pracownikiem samorządowym w rozumieniu art. 1
ustawy. Status pracowników samorządowych uzyskuje się bowiem wskutek zatrud-
nienia u pracodawców samorządowych w rozumieniu art. 1 ustawy o pracownikach
samorządowych (z wyłączeniem z tego kręgu pracowników zatrudnionych u tych
pracodawców, których status prawny określają odrębne przepisy - art. 1a tej ustawy),
a nie ze względu na zatrudnienie u innych pracodawców, którzy realizują jakiekol-
wiek zadania z zakresu administracji publicznej. Powyższe rozważania uzasadniają
w szczególności pogląd, że niebędący nauczycielem pracownik szkoły specjalnej
funkcjonującej w systemie oświaty, ale zakładanej, prowadzonej i finansowanej przez
powiat, wykonujący zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie edu-
kacji publicznej, nie korzysta ze statusu prawnego pracownika samorządowego w
rozumieniu art. 1 pkt 2 ustawy o pracownikach samorządowych, ale jest pracowni-
kiem systemu oświaty. W konsekwencji powódka nie była uprawniona do uzyskania
odprawy emerytalnej w wysokości przysługującej pracownikom samorządowym na
zasadach określonych w art. 21 ustawy o pracownikach samorządowych w związku z
art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pań-
stwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.).
Chybiony okazał się także kasacyjny zarzut wyliczenia odprawy emerytalnej
powódki jakoby na podstawie nieobowiązującej w dniu powstania tego roszczenia
normy prawnej, albowiem zgodnie z § 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 3 lipca 1996 r. w sprawie zasad wynagradzania za pracę i przyzna-
wania innych świadczeń dla pracowników nie będących nauczycielami, zatrudniony-
mi w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez organy administracji
rządowej oraz Biurze Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej
(Dz.U. Nr 80, poz. 375 ze zm., powoływanego dalej jako rozporządzenie) - przepisy
zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 13 maja 1994 r. w sprawie za-
sad wynagradzania i innych świadczeń dla pracowników nie będących nauczycie-
lami, zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i innych placówkach (M.P. Nr 31, poz.
255 ze zm.), które stanowiły podstawę wpłaty należnej powódce odprawy emerytal-
nej, utraciły moc z dniem 1 lipca 1996 r. w stosunku do pracowników nie będących
nauczycielami, zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych
wyłącznie przez organy administracji rządowej, tj. ministra właściwego do spraw
oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw kultury, ministra właściwego do
spraw sprawiedliwości lub zatrudnionych w Biurze Uznawalności Wykształcenia i
Wymiany Międzynarodowej (§ 1 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia). Nie utraciły one za-
tem mocy prawnej w stosunku do pracowników zatrudnionych w jednostkach oświa-
towych prowadzonych przez administrację samorządową. Ponadto z obu tych aktów
wynika, że pracownikom nie będącym nauczycielami zatrudnionym w szkołach lub
innych placówkach systemu oświaty, prowadzonych zarówno przez administrację
rządową, jak i samorządową, przysługują odprawy emerytalne w wysokości dwumie-
sięcznego wynagrodzenia zasadniczego, co wykluczało przyznanie powódce odpra-
wy w wyższej wysokości należnej pracownikom samorządowym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił nie mającą usprawiedli-
wionych podstaw kasację w zgodzie z art. 39312 k.p.c., orzekając o kosztach postę-
powania stosownie do art. 102 k.p.c.
========================================