Wyrok z dnia 2 grudnia 2004 r.
I PK 80/04

Udzielenie pełnomocnictwa do nawiązania umowy o pracę nie jest rów-
noznaczne z upoważnieniem do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy.

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2004 r. sprawy
z powództwa Piotra K. przeciwko P. Zakładom Papierniczym SA w P. o odszkodo-
wanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 11 grudnia 2003 r. [...]

1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 (tysiąc osiem-
set) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasa-
cyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Powód Piotr K. był zatrudniony w P. Zakładach Papierniczych SA w P. od 15
lipca 1997 r. do 20 kwietnia 1999 r. Uchwałą rady nadzorczej z dnia 27 października
1997r. [...] powołano powoda na stanowisko prezesa zarządu PZP SA. Z kolei
uchwałą [...] rada nadzorcza określiła warunki umowy. Marek K. przewodniczący
rady nadzorczej P. Zakładów Papierniczych SA w P. dnia 21 października 1997 r.
zawarł z powodem umowę o zakazie konkurencji. Z postanowień wstępnych przed-
miotowej umowy wynikało, że Marek K. upoważniony był do zawarcia umowy
uchwałą rady nadzorczej [...] z dnia 21 marca 1997 r. na podstawie art. 16. 1 statutu
Spółki. Umowa została sporządzona w trzech jednobrzmiących egzemplarzach. Od-
nośnie do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji nie została podjęta
odrębna uchwała rady nadzorczej.
Powód przebywał na zwolnieniu lekarskim od grudnia 1998 r. do 2 września
1999 r. Dnia 19 stycznia 1999 r. powoda odwołano ze stanowiska prezesa zarządu.
Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17 marca 1999 r. zwolnił, powoda z
obowiązku niepodejmowania działalności konkurencyjnej określonej w umowie o za-
kazie konkurencji.
Powód podjął pracę i został zatrudniony w nowej firmie od 29 października
1999 r. Zdaniem powoda działalność firmy, w której podjął pracę nie pokrywa się z
działalnością PZP SA w P., ponieważ firma ta produkuje inne opakowania aniżeli
pozwana spółka. Powód w pozwie z dnia 31 maja 1999 r. skierowanym przeciwko P.
Zakładom Papierniczym SA wniósł o zasądzenie odszkodowania zgodnie z posta-
nowieniami o zakazie konkurencji w wysokości 29.580 zł. wraz z należnymi odset-
kami.
Pozwane P. Zakłady Papiernicze SA w P. wniósł o oddalenie powództwa; w
uzasadnieniu podniósł, iż pismem z dnia 17 marca 1999 r., zwolnił powoda z obo-
wiązku powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, co powoduje brak obo-
wiązku wypłaty wynagrodzenia za powstrzymywanie się przez powoda od podejmo-
wania działań konkurencyjnych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarocinie wyrokiem z dnia 30 czerwca 2003 r. [...]
oddalił powództwo. W oparciu o powyższe ustalenia Sąd pierwszej instancji uznał, iż
Marek K. - będąc pełnomocnikiem w rozumieniu art. 374 k.h. - nie został upoważnio-
ny uchwałą Rady Nadzorczej [...] do zawarcia z powodem Piotrem K. umowy o zaka-
zie konkurencji. Z uwagi na fakt, iż nie została również podjęta żadna uchwała w
przedmiocie zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji, doszło do narusze-
nia przepisu 374 k.h., co w konsekwencji spowodowało nieważność czynności praw-
nej ze względu na treść art. 58 § 1 k.c.
Apelację od powyższego wyroku złożył powód wnosząc o zmianę przedmio-
towego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierw-
szej instancji. Podstaw do wniesienia apelacji skarżący upatrywał w obrazie przepi-
sów prawa materialnego, tj. art. 374 k.h. oraz art. 58 k.c. przez błędną ich interpreta-
cję oraz w obrazie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 i 2 k.p.c., a w szczególno-
ści polegającą na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych w aspekcie
określenia zasad zawierania umów o zakazie konkurencji, istotnych dla rozstrzygnię-
cia sprawy.
Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z
dnia 11 grudnia 2003 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od
pozwanego P. Zakładów Papierniczych SA w P. na rzecz powoda Piotra K. kwotę
29.580 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy pięćset osiemdziesiąt złotych) z odsetkami
ustawowymi od dnia 2 czerwca 2000 r. do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy zauważył, że
z poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń wynika, że strony, tj. powód
Piotr K. i pozwana Spółka P. Zakłady Papiernicze SA w P., w dniu 27 października
1997 r. zawarły umowę o zakazie konkurencji. Punkt 8 przedmiotowej umowy stano-
wił, iż pracodawca może zwolnić pracownika z zobowiązania, o którym mowa w pkt
6. Zgoda na powyższe zwalnia jednocześnie pracodawcę z obowiązku wypłaty wy-
nagrodzenia, o którym mowa w pkt 7. Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17
marca 1999 r. zwolnił powoda z obowiązku niepodejmowania działalności konkuren-
cyjnej określonej w umowie o zakazie konkurencji. Do rozwiązania umowy o zakazie
konkurencji jako umowy wzajemnie zobowiązującej konieczne jest zgodne oświad-
czenie woli obu stron. Z uwagi na fakt, iż powód nigdy takowej zgody nie wyraził,
jednostronne oświadczenie pozwanego złożone w tym zakresie nie wywołało żad-
nych skutków prawnych.
W ocenie Sądu drugiej instancji interpretacja art. 374 k.h. dokonana przez Sąd
pierwszej instancji na tle rozpatrywanego stanu faktycznego jest błędna, gdyż z treści
powyższego artykułu wyraźnie wynika, iż do reprezentacji spółki w umowach zawie-
ranych pomiędzy spółką a członkami zarządu uprawniona jest rada nadzorcza bądź
powołani do tego specjalną uchwałą pełnomocnicy. Istotne jest więc rozdzielenie
kompetencji rady nadzorczej i pełnomocników. W umowach zawieranych pomiędzy
spółką a członkiem zarządu w świetle art. 374 k.h. spółkę reprezentować może rów-
nież rada nadzorcza. Uprawnienie rady nadzorczej do reprezentowania spółki w
umowach z członkami zarządu opiera się na ustawie, nie jest zatem konieczna
uprzednia odpowiednia uchwała walnego zgromadzenia. Ewentualne uchwały rady
nadzorczej w tym przedmiocie mogą pełnić jedynie rolę organizacyjną, uściślając
zasady pracy tego kolegialnego organu w praktyce.
W przedmiotowej sprawie uchwałą rady nadzorczej P. Zakładów Papierni-
czych SA [...] na posiedzeniu w dniu 21 marca 1997 r. przewodniczący rady nadzor-
czej został upoważniony do samodzielnego dokonywania w imieniu rady nadzorczej
wszelkich czynności faktycznych, prawnych i procesowych w zakresie objętym art.
374 k.h. Tak więc Marek K., będąc upoważniony w dniu 21 marca 1997 r. do dokony-
wania w imieniu rady między innymi czynności prawnych mógł zawrzeć w dniu 27
października 1997 r. z powodem Piotrem K. umowę o zakazie konkurencji.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy uznał, iż przewodniczący rady
nadzorczej w rozumieniu przepisu art. 374 k.h. nie jest ,,pełnomocnikiem", ale osobą
reprezentującą organ spółki przy zawieraniu umów z członkiem zarządu. Według
Sądu Okręgowego, zgromadzony przez Sąd pierwszej instancji materiał dowodowy
pozwalał na wydanie merytorycznego orzeczenia bez potrzeby przeprowadzania do-
wodu ze wszystkich protokołów rady nadzorczej oraz dowodu w postaci przesłucha-
nia wszystkich członków rady nadzorczej na okoliczność zawierania umów o zakazie
konkurencji.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pozwany złożył kasację, wnosząc
o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu i przekaza-
nie sprawy do ponownego rozpatrzenia lub o zmianę w całości zaskarżanego wyroku
Sądu Okręgowego w Kaliszu, poprzez orzeczenie o oddaleniu apelacji powoda od
wyroku Sądu Rejonowego w Jarocinie z dnia 30 czerwca 2003 r. [...] oraz o orzecze-
nie o kosztach postępowania, poprzez przyznanie pozwanemu od powoda zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, ponadto o przyzna-
nie pozwanemu od powoda zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego poprzez
niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 3531 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 1012
§ 1 i 2 k.p., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu braku podstaw do
zastosowania wyrażonej w art. 3531 k.c. zasady swobody umów do umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy; naruszenie przepisu art. 374 k.h. poprzez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, iż zwy-
czajowo delegowany lub posiadający stałe upoważnienie do działania za radę nad-
zorczą przy czynnościach prawnych określonych w art. 374 k.h. członek rady nad-
zorczej posiada jednocześnie, sprzeczne z zasadą kolegialności działania oraz za-
sadą wyrażania woli przez radę w drodze uchwały, umocowanie do samodzielnego
decydowania o dokonaniu określonej czynności prawnej oraz o jej treści bez ko-
nieczności uprzedniego podjęcia przez radę nadzorczą uchwały wyrażającej wolę
dokonania określonej czynności prawnej z członkiem zarządu o konkretnej treści.
Naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to
jest 382 k.p.c. poprzez nierozważenie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności
faktycznych dotyczących zwyczajowej praktyki działania rady nadzorczej pozwanej
Spółki w zakresie czynności prawnych z członkami zarządu pozwanej.

Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazano, iż zaskar-
żony wyrok oczywiście narusza prawo poprzez wykazane wyżej błędne rozumienie i
stosowanie przepisów Kodeksu handlowego odnoszących się do podstawowych za-
sad funkcjonowania organów kolegialnych, takich jak rada nadzorcza. Nie sposób
przyjąć i godzić się na wykładnię przepisów Kodeksu handlowego, która prowadzi do
ustalenia istnienia możliwości scedowania na jednego z członków rady nadzorczej
uprawnień decyzyjnych rady. Stanowi to zaprzeczenie kolegialnego charakteru tego
organu spółki oraz uchybia zasadzie wyrażania woli stanowiącej przez ten organ
wyłącznie w drodze uchwał, a nie czynności jednego członka rady.
Równie prawdopodobna, jak błędna wykładnia lub błędne zastosowanie prze-
pisów Kodeksu handlowego, wydaje się, według skarżącego, błędna ocena dowodu
w postaci uchwały upoważniającej konkretnego członka rady nadzorczej do stałego
działania za radę przy dokonywaniu czynności z członkami zarządu spółki. Niezro-
zumienie treści tej uchwały, w istocie oddającej jedynie wolę rady nadzorczej, aby
określony członek rady samodzielnie występował za radę przy określonych czynno-
ściach prawnych, a nie udzielającej temu członkowi rady mocy stanowiącej i decy-
dującej, co do dokonania tych czynności, także przesądzałoby o oczywistym naru-
szeniu prawa przez Sąd drugiej instancji. Brak w przepisach Kodeksu handlowego
postanowień tożsamych z przepisem art. 46 § 1 pkt 8 in fine Prawa spółdzielczego
nie umożliwia wyciągania takich wniosków, co do charakteru i znaczenia uchwały
rady nadzorczej pozwanej Spółki z dnia 21 marca 1997 r. [...], jak uczynił to Sąd
Okręgowy.
Ponadto - zdaniem strony pozwanej - w niniejszej sprawie, pojawiają się dwa
istotne zagadnienia prawne. Po pierwsze, chodzi o możliwość (prawną skuteczność)
zawarcia w umowie o zakazie konkurencji klauzuli, mocą której pracownik zwolniony
zostaje z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec
pracodawcy z konsekwencją w postaci zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty
odszkodowania z tytułu niepodejmowania działalności konkurencyjnej wobec praco-
dawcy. Wydaje się zatem uzasadnione twierdzenie, iż konieczne staje się jedno-
znaczne i pełne odniesienie się Sądu Najwyższego do problematyki klauzul umow-
nych mających w świetle przepisu art. 3531 k.c. w związku z art. 300 k.p. doprowa-
dzić do rozwiązania umów o zakazie konkurencji określonych w art. 1011 § 1 k.p. i
art. 1012 § 1 k.p. albo do skutków równoważnych, mających na celu zwolnienie stron
tych umów ze wzajemnych obowiązków, w tym obowiązku wypłaty odszkodowania
przez pracodawcę. Przedmiotowy wyrok Sądu Okręgowego wyraża brak jednolitości
orzecznictwa sądowego w tym zakresie i wymaga - zdaniem strony wnoszącej kasa-
cję - wypowiedzenia się co do tego zagadnienia przez Sąd Najwyższy.

Po drugie, niejako przy okazji umowy o zakazie konkurencji zawartej z człon-
kiem zarządu spółki kapitałowej, pojawia się kwestia konieczności umocowania do
zawarcia umów - w tym z zakresu prawa pracy - z członkiem zarządu takiej spółki.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 2 października 2003 r. , I PK 453/02, uznał, iż
umowa o zakazie konkurencji jest odrębną od umowy o pracę i niezależnie od tego
czy występuje w treści umowy o pracę czy osobno, wymaga dla pełnomocnika wal-
nego zgromadzenia - czy jak należy wnosić dla reprezentanta rady nadzorczej rów-
nież - umocowania w postaci nie tylko formalnego wyznaczenia danej osoby do za-
warcia umowy ale umocowania ,,merytorycznego". Merytorycznego w sensie istnienia
uchwały właściwego organu spółki stanowiącego podstawę dokonania z członkiem
zarządu czynności prawnej o określonej treści. Podnieść należy, że pomimo zwró-
cenia przez stronę pozwaną na rozprawie apelacyjnej uwagi na treść tego orzecze-
nia Sądu Najwyższego, nie zostało to odnotowane ani skomentowane w wyroku
przez Sąd drugiej instancji. Oznacza to zatem konieczność zwrócenia uwagi na to
zagadnienie w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego, tak aby było ono zauważa-
ne w praktyce sądów powszechnych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Trafny jest zarzut naruszenia zaskar-
żonym wyrokiem przepisu art. 374 k.h. W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że
rada nadzorcza P. Zakładów Papierniczych SA uchwałą [...] z dnia 21 marca 1997 r.
upoważniła przewodniczącego rady nadzorczej Marka K. do samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h., oraz że rada nadzorcza uchwałą [...] okre-
śliła warunki umowy o pracę powoda i upoważniła przewodniczącego rady nadzor-
czej do zawarcia umowy o pracę z powodem, a także że Marek K. zawarł w dniu 27
października 1997 r. z powodem Piotrem K. - prezesem zarządu umowę o zakazie
konkurencji.
W świetle tych okoliczności wymaga wyjaśnienia, czy umowa o zakazie
konkurencji z członkiem zarządu spółki akcyjnej wymaga osobnego - od umocowania
do zawarcia umowy o pracę - umocowania oraz czy umowa o zakazie konkurencji
może być skutecznie zawarta przez przewodniczącego rady nadzorczej spółki upo-
ważnionego uchwałą tej rady nadzorczej do podejmowania wszelkich czynności w
zakresie art. 374 k.h.
W związku z tym pierwszym zagadnieniem prawnym należy wskazać, że Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 października 2003 r., I PK 453/02 (OSNP
2004 nr 19, poz. 331), opowiedział się za odrębnością tak zwanej klauzuli konkuren-
cyjnej, czyli umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej po ustaniu
stosunku pracy, od umowy o pracę, stwierdzając między innymi, że ,,w przepisie art.
1012 § 1 k.p. regulującym tę klauzulę znajduje się odesłanie do odpowiedniego sto-
sowania art. 1011 § 1 k.p. Odrębna umowa w rozumieniu art. 1011 § 1 k.p. to umowa
niewchodząca w skład umowy o pracę, ale niekoniecznie odrębny, inny dokument.
Sporządzenie "odrębnej" umowy o zakazie konkurencji może nastąpić w tym samym
czasie i w tym samym dokumencie, co umowy o pracę, może to także nastąpić w
oddzielnym dokumencie, w tym samym lub późniejszym czasie, jednakże w czasie
trwania stosunku pracy. Sporządzenie jednego dokumentu jest dopuszczalne także
w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zawieranej
łącznie z umową o pracę. Nie znaczy to jednak, że zakaz ten (klauzula) wchodzi do
treści stosunku pracy jako element umowy. Klauzula jest silnie związana ze stosun-
kiem pracy, jest to umowa prawa pracy, jest jednak umową odrębną, pochodną od
stosunku pracy, ale odnoszącą się do czasu po jego wyekspirowaniu. Klauzula kon-
kurencyjna nie jest objęta umową o pracę, nawet wówczas, gdy zamieszczona jest w
treści dokumentu, w którym umowę o pracę spisano. Dlatego też nie można twier-
dzić, że pełnomocnictwo do zawarcia umowy o pracę obejmuje również - niejako z
istoty rzeczy - upoważnienie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy." Przyjmując, że są to dwie odrębne, różne umowy, Sąd Najwyższy
trafnie uznał, że ,,do zawarcia klauzuli konkurencyjnej potrzebne jest oddzielne peł-
nomocnictwo. Oddzielność odnosi się do zakresu umocowania, a nie do dokumentu
lub aktu udzielenia pełnomocnictwa. Zawarcie klauzuli konkurencyjnej z powołaniem
się na umocowanie do zawarcia umowy o pracę oznacza przekroczenie granic umo-
cowania pełnomocnika. Zgodnie z art. 203 k.h., w umowach między spółką a człon-
kami zarządu spółkę reprezentować mogli tylko rada nadzorcza lub pełnomocnicy
ustanowieni przez zgromadzenie wspólników. Są to pełnomocnicy specyficzni, bo
chodzi o reprezentację spółki jako osoby prawnej w konkretnych czynnościach praw-
nych. Z ustanowienia pełnomocników do zawarcia umowy o pracę nie wynika upo-
ważnienie tych osób do zawarcia klauzuli konkurencyjnej. Byłaby to niedopuszczalna
,,nadinterpretacja" treści pełnomocnictwa, czyli rozszerzenie jego zakresu w drodze
nieuprawnionej interpretacji oświadczenia woli. Dla skutecznego ustanowienia przez
zgromadzenie wspólników pełnomocników upoważnionych do zawarcia klauzuli kon-
kurencyjnej konieczne byłoby wyraźne upoważnienie z określeniem istotnych, za-
sadniczych elementów tej odrębnej umowy." Podzielając powyższą argumentację,
należy zatem stwierdzić, że dla skutecznego zawarcia z prezesem zarządu spółki
akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 101 2 § 1 i 2
k.p.) nie jest wystarczające umocowanie do zawarcia z nim umowy o pracę, lecz ko-
nieczne jest odrębne umocowanie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy z określeniem istotnych postanowień tej umowy.
Odnośnie do drugiego zagadnienia prawnego należy stwierdzić, że jeżeli
walne zgromadzenie nie powołało uchwałą pełnomocnika do zawarcia z członkiem
zarządu spółki akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, to
spółkę w tej umowie reprezentuje rada nadzorcza, przy czym rada nadzorcza nie
może skutecznie upoważnić przewodniczącego rady nadzorczej do wykonywania w
jej imieniu określonego w art. 374 k.h. prawa reprezentowania spółki. Jeżeli zatem
rada nadzorcza upoważniła swojego przewodniczącego do ,,samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h.", to zawarcie z prezesem zarządu spółki
przez tak ,,umocowanego" przewodniczącego rady nadzorczej umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy, nie może być uważane za działanie rady nadzor-
czej reprezentującej spółkę.
W konsekwencji należy przyjąć, że przewodniczący rady nadzorczej Marek K.
nie miał należytego umocowania do zawarcia w imieniu Spółki akcyjnej z prezesem
zarządu tej Spółki umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a zatem
jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, umowa ta jest nieważna na podstawie art.
58 § 1 k.c. W tej sytuacji zbędne jest rozstrzyganie o zasadności zarzutu naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 353 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 101 2 §
1 i 2 k.p.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================