Wyrok z dnia 10 września 2004 r.
I PK 704/03

Odwołanie ze stanowiska równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę
bez wypowiedzenia (art. 70 § 3 k.p.), powinno być dokonane na piśmie ze wska-
zaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 września 2004 r.
sprawy z powództwa Ryszarda B. przeciwko Cukrowni ,,G." SA w G., Skarbowi Pań-
stwa - Wojewodzie L. o odszkodowanie, odprawę i inne roszczenia, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 października 2003 r. [...]

1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w jego pkt II w ten sposób, że oddalił apela-
cję pozwanej Cukrowni ,,G." SA od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie z dnia 7 maja 2003 r. [...];
2) o d d a l i ł kasację w pozostałym zakresie;
3) koszty postępowania kasacyjnego pomiędzy powodem a pozwaną Cukrow-
nią ,,G." zniósł wzajemnie, nie obciążając powoda kosztami tego postępowania wo-
bec pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody L.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 2 października 2003 r. [...], w uwzględnieniu apelacji pozwanej Cukrowni ,,G."
SA w G. zmienił wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Lublinie z dnia 7 maja 2003 r. [...] w jego pkt II i III w ten sposób, że oddalił po-
wództwo Ryszarda B. o zasądzenie kwoty 6.487,23 zł tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy, a poza tym oddalił apelację, którą
od powyższego wyroku wniósł również powód. W motywach tego rozstrzygnięcia
Sąd Apelacyjny powołał się na ustalenia faktyczne przejęte z postępowania w pierw-
szej instancji, lecz częściowo zmienił ich prawną kwalifikację. Z ustaleń tych wynika,
że powód został w dniu 18 maja 1990 r. powołany na stanowisko dyrektora przedsię-
biorstwa państwowego Cukrownia ,,G." w G. W dniu 24 sierpnia 1992 r. Wojewoda L.
udzielił powodowi upomnienia w związku krytyczną oceną prowadzonej przez niego
polityki płacowej. W dniach od 8 do 18 grudnia 1992 r. i od 28 grudnia 1992 r. do 20
stycznia 1993 r., a także w dniach 29 stycznia i 1 lutego 1993 r. przeprowadzono w
Cukrowni kontrolę, której materiały przekazano w marcu 1993 r. do Prokuratury
Okręgowej w L. Wojewoda L. w dniu 12 lutego 1993 r., z powołaniem się na art. 37a
ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), odwołał powoda ze stanowiska dy-
rektora, przy czym odwołanie to było równoznaczne z rozwiązaniem stosunku pracy
w trybie art. 52 k.p. Prokurator Prokuratury Rejonowej w L. postanowieniem z dnia 23
czerwca 1993 r. [...] przedstawił powodowi zarzuty zagarnięcia mienia społecznego
znacznej wartości na szkodę Cukrowni ,,G." w G. oraz niegospodarności w tymże
przedsiębiorstwie w okresie od czerwca 1990 r. do lutego 1993 r. Jednakże Sąd
Wojewódzki Wydział Karny w Lublinie [...] uniewinnił Ryszarda B. od wszystkich za-
rzucanych mu czynów. Wojewoda L., działając jako organ założycielski przedsiębior-
stwa państwowego Cukrownia ,,G." w G., sprzedał w dniu 13 marca 1996 r. Spółce
Akcyjnej Cukrownia G. z siedzibą w W. przedsiębiorstwo pod nazwą Cukrownia ,,G."
w G. jako zespół składników materialnych i niematerialnych obejmujących wszystko
co wchodzi w skład przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., w tym ruchomości i
nieruchomości, aktywa wraz z wierzytelnościami oraz pasywa wraz z zobowiązania-
mi i obciążeniami związanymi z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Sąd Okręgowy ustalił, że biernej legitymacji w niniejszym procesie nie ma
Wojewoda L., lecz wyłącznie Spółka Akcyjna jako nabywca przedsiębiorstwa pań-
stwowego i następca prawny w zakresie jego praw i obowiązków. Sąd Okręgowy
oddalił zatem powództwo wobec pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody L., nato-
miast jako częściowo zasadne ocenił powództwo skierowane przeciwko Cukrowni
,,G." SA w G. Otóż, w piśmie odwołującym powoda ze stanowiska dyrektora tegoż
przedsiębiorstwa nie wskazano przyczyny odwołania, ograniczając się do ogólniko-
wego stwierdzenia, że jest ono równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę w try-
bie art. 52 k.p. Tymczasem pracodawca powinien wskazać tę przyczynę, wobec
czego jej brak uzasadnia przyznanie pracownikowi odszkodowania w granicach
trzymiesięcznego wynagrodzenia zgodnie z art. 56 w związku z art. 69 k.p. (podobnie
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 marca 1977 r., I PRN 25/77, OSNC 1979 nr 5,
poz. 100).

Co się natomiast tyczy odprawy pieniężnej, to roszczenie w tym zakresie oka-
zało się bezzasadne. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 2 pkt 2 ustawy o przedsiębior-
stwach państwowych w brzmieniu z daty odwołania powoda, prawo do odprawy nie
przysługuje, gdy odwołanie nastąpiło z przyczyn uzasadniających rozwiązanie sto-
sunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika. Wyniki kontroli przeprowadzonej
na przełomie 1992 i 1993 r., potwierdzone w materiale dowodowym zebranym w
sprawie dawały - zdaniem Sądów obu instancji - pełną podstawę do przyjęcia, że
powód nie dopełnił ciążących na nim obowiązków w zakresie szczególnej staranno-
ści i dbałości o prawidłowe gospodarowanie mieniem przedsiębiorstwa, a tym samym
do odwołania go ze stanowiska ze skutkiem określonym w art. 52 k.p. Wprawdzie ze
wszystkich zarzutów, w tym zarzutu niegospodarności oraz poświadczenia niepraw-
dy, powód został prawomocnym wyrokiem w sprawie karnej uniewinniony, lecz ,,czym
innym jest ocena winy i ewentualnej odpowiedzialności w toku postępowania karne-
go, a czym innym ocena odpowiedzialności na gruncie przepisów prawa pracy, przy
uwzględnieniu strat finansowych poniesionych przez przedsiębiorstwo państwowe
Cukrownia G. i szczególnej funkcji sprawowanej przez powoda". Zaniedbania powo-
da w zakresie zawartej umowy eksportu cukru, a także tworzenia, składowania i wy-
miany państwowej rezerwy cukru oraz związanych z tym rozliczeń finansowych,
stwierdzone w toku kontroli oraz w trakcie postępowania sądowego ,,mogły zasadnie
zostać uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych".
Inaczej niż w płaszczyźnie odpowiedzialności karnej należało też oceniać fakt udzie-
lenia przez Cukrownię poręczenia Spółce ,,S.". Z samej istoty poręczenia wynika bo-
wiem ryzyko spłaty kredytu. O ile dla procesu karnego okoliczność, iż ze wspomnia-
ną Spółką powiązani byli żona i szwagier Ryszarda B. można rozpatrywać jedynie w
kategoriach etycznych, o tyle aspekt takich rodzinnych koneksji, będący wraz z wy-
sokością gwarancji prawdziwym ewenementem, nie może pozostać obojętny przy
ocenie prawa zainteresowanego do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy.
Poza wysokością strat poniesionych przez Cukrownię należy przy tym podnieść, że
w okresie sprawowania przez powoda w latach 1990/1992 funkcji dyrektora przed-
siębiorstwa produkowany w nim cukier pakowano, przechowywano i wywożono bez
ewidencji. Sąd wskazał wreszcie na szczególny charakter odprawy, która jest w isto-
cie dla odwoływanego dyrektora szczególną gratyfikacją (podziękowaniem).

Z powyższych względów oddalona została apelacja powoda. Sąd Apelacyjny
uwzględnił natomiast apelację pozwanej Spółki, gdyż nie podzielił stanowiska Sądu
pierwszej instancji co do konieczności wskazania powodowi przyczyny jego odwoła-
nia. W tym zakresie Sąd Apelacyjny powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia
21 listopada 2000 r., I PKN 95/00 (OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 286), w którym wy-
rażono pogląd, że odwołanie ze stanowiska równoznaczne z rozwiązaniem umowy o
pracę bez wypowiedzenia (art. 70 § 1 i § 3 k.p.) powinno nastąpić na piśmie (art. 70
§ 11 k.p.), lecz nie musi wskazywać przyczyny odwołania. Taka wykładnia jest zda-
niem Sądu Apelacyjnego przyjmowana po zmianie Kodeksu pracy, polegającej na
dodania doń przepisu art. 70 § 11, co nastąpiło w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 20, poz.
107).

W kasacji, skierowanej przeciwko całości powyższego wyroku, powód zarzu-
cił: błędną wykładnię art. 70 § 11 k.p., polegającą na przyjęciu, że w sytuacji odwoła-
nia ze stanowiska w sposób równoznaczny z rozwiązaniem umowy o pracę bez wy-
powiedzenia (art. 70 § 1 w związku z art. 70 § 3 k.p.) ,,odwołanie winno być jedynie
dokonane na piśmie (art. 70 § 11 k.p.), bez wskazywana przyczyny wypowiedzenia",
a ponadto ,,niezastosowanie art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 69 k.p. - w sytuacji gdy
art. 69 k.p. nakazuje stosować do stosunku pracy na podstawie powołania przepisy
dotyczące umowy o pracę na czas nie określony (w tym art. 30 § 4 k.p.)". Skarżący
zarzucił też ,,naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na wynik sprawy - po-
przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na ocenie po-
wyższych dowodów w sposób naruszający zasady logicznego myślenia i doświad-
czenia życiowego oraz braku wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie
materiału dowodowego, czego konsekwencją było przyjęcie przez Sąd drugiej in-
stancji, iż powód, działając jako dyrektor pozwanej Cukrowni, nie dopełnił ciążących
na nim obowiązków w zakresie prawidłowego gospodarowania mieniem przedsię-
biorstwa, co dawało podstawę do odwołania go z zajmowanego stanowiska w spo-
sób równoznaczny z rozwiązaniem umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., a w
szczególności przyjęcie, iż zachowanie się powoda jako dyrektora pozwanego
przedsiębiorstwa pozwalało na postawienie mu zarzutu narażenia pracodawcy na
powstanie szkody, choć sama szkoda nie nastąpiła, w sytuacji gdy narażenia takiego
nie było", przy czym na poparcie tego ostatniego stwierdzenia skarżący powołał sze-
reg szczegółowo opisanych okoliczności faktycznych. Na tej podstawie skarżący do-
magał się uchylenia kwestionowanego rozstrzygnięcia i przekazania spawy do po-
nownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów procesu. Jako przesłankę przyjęcia
kasacji do rozpoznania wskazano konieczność wykładni art. 70 § 11 k.p., w tym wyja-
śnienia, czy pisemna forma odwołania, zwłaszcza równoznacznego z niezwłocznym
ustaniem stosunku pracy z winy pracownika, wymaga podania przyczyny odwołania,
która to kwestia budzi wątpliwości, a poza tym jest rozbieżnie oceniana w judykatu-
rze.

Odpowiedź na kasację złożył pozwany Skarb Państwa - Wojewoda L., doma-
gając się oddalenia skargi oraz zasądzenia kosztów zastępstwa w postępowaniu ka-
sacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie w części dotyczącej odszkodowania za
odwołanie skarżącego ze stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, gdyż
nastąpiło to z naruszeniem przepisu art. 70 § 11 w związku z art. 69 i art. 30 § 4 k.p.
Pierwszy z tych przepisów, stanowiący, że odwołanie powinno być dokonane na pi-
śmie, został do Kodeksu pracy wprowadzony ustawą nowelizacyjną z dnia 7 kwietnia
1989 r. Mimo to nie sposób jednoznacznie ocenić, jakie były motywy tej decyzji usta-
wodawczej. Ogólny obowiązek zachowania pisemnej formy wypowiedzenia lub roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia wynikał wcześniej z art. 30 § 3 k.p.,
przy czym rozwiązanie niezwłoczne wymagało według art. 54 k.p. ponadto podania
uzasadniającej je przyczyny, które to przepisy należało wobec stosunku pracy z aktu
powołania stosować zgodnie z generalną regułą wyrażoną w art. 69 k.p. Ten ostatni
przepis stanowił bowiem w swym pierwotnym brzmieniu, że jeżeli przepisy niniejsze-
go oddziału (to znaczy oddziału 1 rozdziału III działu drugiego) nie stanowią inaczej,
to do stosunku pracy na podstawie powołania stosuje się przepisy dotyczące umowy
o pracę na czas nie określony, z wyłączeniem przepisów regulujących: 1) tryb postę-
powania przy rozwiązywaniu umów o pracę, 2) rozpatrywanie sporów ze stosunku
pracy w części dotyczącej orzekania: a) o bezskuteczności wypowiedzeń, b) o od-
szkodowaniu przewidzianym w razie wypowiedzenia umowy o pracę, c) o przywra-
caniu do pracy. Z cytowanego przepisu, interpretowanego w związku z art. 30 § 3 i
art. 54 k.p. wynika zatem, że odwołanie ze stanowiska również przed nowelizacją
Kodeksu pracy w dniu 7 kwietnia 1989 r. powinno być dokonane w formie pisemnej,
zaś odwołanie następujące z przyczyn określonych w art. 52 lub 53 k.p., a więc od-
wołanie równoznaczne z niezwłocznym ustaniem stosunku, wymagało ponadto uza-
sadnienia tych przyczyn. Była to regulacja spójna i konsekwentna w tym przynajmniej
znaczeniu, że pracownik niesłusznie odwołany ze stanowiska ze skutkiem w postaci
niezwłocznego ustania stosunku pracy mógł się z tego tytułu domagać odszkodowa-
nia, a trudno sobie wyobrazić sądową kontrolę zasadności takiego odwołania bez
uprzedniego wskazania jego przyczyn. Innymi słowy, wprowadzenie do Kodeksu
pracy przepisu art. 70 § 11 nie zmieniało wcześniejszego stanu prawnego, a więc
miało jedynie informacyjno-porządkową doniosłość.
Inny wynik wykładni mógłby się obronić tylko przy założeniu, że prawodawca
zmierzał do uregulowania nieracjonalnego. Dodając bowiem szczególny przepis art.
70 § 11 k.p. wyłączyłby tym samym na podstawie art. 69 k.p. stosowanie ogólnych
przepisów art. 30 § 3 i art. 54 k.p, czego nie mógł chcieć, gdyż nie pozbawiając rów-
nocześnie pracownika prawa do odszkodowania za bezzasadne odwołanie ze skut-
kiem natychmiastowym, doprowadziłby w ostatecznym efekcie tylko do poważnych
utrudnień w zgłoszeniu takiego żądania i orzekaniu o jego zasadności. Co prawda, w
ustawie z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) doszło do skreślenia art. 54, lecz w art.
30 § 4 k.p. wprowadzono regulację wymagającą od pracodawcy podania pracowni-
kowi nie tylko przyczyny rozwiązania niezwłocznego, ale również przyczyny wypo-
wiedzenia bezterminowej umowy o pracę, więc ocena informacyjno- porządkowego
charakteru unormowania z art. 70 § 11 k.p. nie uległa zmianie. Zbędność tego ostat-
niego przepisu jest szczególnie widoczna po zmianie treści art. 69 k.p. dokonanej w
ustawie z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081 ze zm.). Chodzi tu o skreślenie
jego pkt 2 b, a więc przepisu, który pozbawiał odwołanego pracownika możliwości
dochodzenia odszkodowania związanego z wypowiedzeniem stosunku pracy. Od
dnia 1 stycznia 2004 r. pracownikowi odwołanemu ze stanowiska nie wolno zatem -
jak dotychczas - dochodzić ubezskutecznienia wypowiedzenia lub przywrócenia do
pracy, ale może się domagać odszkodowania zarówno w razie odwołania równo-
znacznego z rozwiązaniem niezwłocznym, jak też równoznacznego z wypowiedze-
niem stosunku pracy. Jeżeli wspomniane żądanie ma być realne, a kontrola sądu
pracy nad zasadnością odmowy wypłaty takiego odszkodowania skuteczna, to od-
wołanie musi w każdym wypadku następować na piśmie z podaniem przyczyny uza-
sadniającej ustanie stosunku pracy.
Jak wynika z powyższych wywodów Sąd Najwyższy w składzie rozpoznają-
cym niniejszą sprawę nie podziela poglądu wyrażonego w wyroku z dnia 21 listopada
2000 r., I PKN 95/00 (OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 286; OSP 2003 nr 5, poz. 65 z
krytyczną glosą Z. Niedbały), który za podstawę swego orzeczenia przyjął Sąd Ape-
lacyjny. W tym zakresie należało więc zmienić zaskarżony wyrok i - aprobując roz-
strzygniecie Sądu pierwszej instancji - oddalić apelację pozwanego pracodawcy.
Musi on ponieść konsekwencje działań Wojewody L., który odwołał powoda ze skut-
kiem w postaci rozwiązania niezwłocznego, jedynie przy ogólnikowym wskazaniu na
przepis art. 52 k.p., a więc bez podania, czy chodzi o dopuszczenie się ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, czy też - co mógł sugerować
kontekst sprawy - o ewentualne popełnienie ,,oczywistego" (na moment odwołania)
przestępstwa, nie mówiąc już o skonkretyzowaniu takiego zarzutu.
Chybiony jest natomiast zarzut przekroczenia przez Sąd Apelacyjny granic
swobodnej oceny dowodów, zrelatywizowany skądinąd jedynie do art. 233 § 1 k.p.c. ,
a więc z pominięciem art. 382 k.p.c., choć Sąd drugiej instancji nie prowadził uzupeł-
niającego postępowania dowodowego. Uzasadnienie tej podstawy oraz podniesio-
nego w jej ramach zarzutu sprowadza się w istocie do polemiki z ustaleniami przyję-
tymi za podstawę kwestionowanego rozstrzygnięcia, więc trudno się oprzeć wraże-
niu, że zaskarżenie również tej części wyroku posłużyło głównie do uczynienia kasa-
cji dopuszczalną.
Z wyżej wskazanych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 w
związku a art. 100 i 102 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================