Wyrok z dnia 21 stycznia 2003 r.
I PK 66/02

Przepis art. 24 k.c. nie stanowi podstawy roszczenia o wydanie
rekomendacji o określonej treści.

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 stycznia 2003 r.
sprawy z powództwa Dariusza Eligiusza S. przeciwko Wytwórni Sprzętu Komunika-
cyjnego PZL-Ś." Spółce Akcyjnej w Ś. o sprostowanie opinii i zadośćuczynienie pie-
niężne, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 24
października 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie, uwzględniając częściowo powództwo Dariusza Eligiusza S.
przeciwko Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego ,,PZL-Ś." SA w Ś., uzupełnił wydaną
powodowi opinię o stwierdzenie, że umowa o pracę została rozwiązana przez praco-
dawcę na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Sąd ustalił, że po-
wód był zatrudniony u strony pozwanej od 1 listopada 1993 r. do 30 czerwca 1999 r.,
ostatnio na stanowisku specjalisty wiodącego do spraw marketingu. Dnia 12 sierpnia
1999 r. powód otrzymał opinię z dnia 7 sierpnia, w której określono okres zatrudnie-
nia powoda u strony pozwanej, zajmowane kolejno stanowiska oraz ocenę jego
pracy. W ocenie tej stwierdzono, że powód posiada duży zasób wiedzy teoretycznej
z zakresu ekonomii, natomiast w praktyce nie potrafił skutecznie jej zastosować. W
realizowanych zadaniach marketingowych wykazał się przeciętnym zaangażowa-
niem w prowadzonych sprawach i brakiem samodzielności. W pismach kierowanych
do byłego pracodawcy powód domagał się sprostowania opinii w zakresie oceny
pracy, a ponadto zamieszczenia w niej szeregu dalszych informacji o karierze zawo-
dowej, podnoszeniu kwalifikacji zawodowych (staż zagraniczny, doktorat, kursy i
inne). Zdaniem Sądu, w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego na-
leżało dojść do przekonania, że opinia była rzetelna i prawdziwa. Przepisy układu
zbiorowego pracy dopuszczają możliwość prostowania opinii, ale Sąd nie jest
uprawniony do konstruowania własnych ocen. W szczególności wykreślenie z opinii
jej fragmentów zgodnie z żądaniem powoda spowodowałoby utratę jej znaczenia.
Brakiem opinii było podstawy prawnej zwolnienia w związku z czym w tym zakresie
Sąd uzupełnił opinię. Zdaniem Sądu żądanie powoda zadośćuczynienia w wysokości
3.600 zł nie znajduje uzasadnienia w art. 24 § 1 k.c., ponieważ działanie pozwanej
nie nosiło cech bezprawności.
W apelacji powód zarzucił błędną ocenę materiału dowodowego, wnosił o
zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie swoich roszczeń w całości. Sąd Ape-
lacyjny w Lublinie w pełni podzielił ustalenia Sądu Okręgowego i dokonaną przez ten
Sąd ich ocenę prawną i wyrokiem z dnia 24 października 2001 r. oddalił apelację.
Kasacja powoda została oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego -
art. 23 i art. 24 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy pracodawca zawarł
w opinii treści nieprawdziwe oraz niewłaściwą wykładnię art. 24 k.c. przez nierozwa-
żenie, czy w ramach tego przepisu powód może domagać się oświadczenia o okre-
ślonej treści w wydanej mu opinii, zarzucie naruszenia art. 74 Układu Zbiorowego
Pracy, który stwarza podstawę do domagania się zmian w treści opinii, oraz zarzucie
naruszenia przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez rażąco błędną
ocenę zeznań świadka A.S. W uzasadnieniu kasacji powód kwestionował stanowisko
Sądu Apelacyjnego, który przyjął, iż opinia zawiera treści prawdziwe oraz że powód
nie może żądać zamieszczenia w opinii informacji dotyczących jego kariery zawodo-
wej, ponieważ Sąd ,,nie jest uprawniony do konstruowania własnych ocen". Powód
cytuje obszernie orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące opinii o pracy z okresu,
kiedy obowiązywały przepisy Kodeksu pracy o opinii o pracowniku, które - jego zda-
niem - jego uzasadnia roszczenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Na wstępie należy podkreślić, że przepis art. 98 k.p. o opiniowaniu pracowni-
ków w związku z ustaniem stosunku pracy został uchylony ustawą z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
104, poz. 661 ). Przewidywał on obowiązek zakładu pracy (pracodawcy) wydania
pracownikowi, na jego wniosek, opinii o pracy w związku z wypowiedzeniem, rozwią-
zaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy. Opinia taka powinna była zawierać w
szczególności informacje dotyczące przebiegu pracy zawodowej pracownika i jego
szczególnych osiągnięć w tej pracy, uzyskanych nagród i wyróżnień, nałożonych ka-
rach porządkowych oraz przyczynach wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku
pracy. Obowiązujące przepisy powszechnego prawa pracy nie zawierają obecnie
przepisu przewidującego obowiązek pracodawcy wydania pracownikowi opinii o
pracy. Nie ma jednak przeszkód prawnych, by pracodawca wydał pracownikowi, z
którym rozwiązał stosunek pracy, dokument zawierający jego ocenę jako pracowni-
ka. W praktyce pracodawcy istotnie wydają byłym pracownikom, na ich wniosek, do-
kumenty nazywane referencjami, rekomendacjami czy też opiniami. Mają one cha-
rakter oświadczeń wiedzy pracodawcy i nie są opiniami w rozumieniu dawnego art.
98 k.p. W szczególności pracownikowi nie przysługuje roszczenie o wydanie przez
pracodawcę takiej opinii. Stanowisko kasacji, że powód może domagać się wydania
opinii, i to opinii o określonej treści na podstawie art. 24 k.c., jest nietrafne. Art. 24
k.c. ma charakter ochronny przed zagrożeniami dobra osobistego i nie stanowi pod-
stawy do wystąpienia z roszczeniem o wydanie opinii o określonej treści, odpowia-
dającej powodowi.
Niewątpliwie jednak opinia (referencje) musi respektować bezwzględnie obo-
wiązujące przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych. Art. 23 k.c. sta-
nowi, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji,
nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonali-
zatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewi-
dzianej w innych przepisach. Zarzut kasacji, że treść opinii, która została wystawiona
powodowi narusza przepis art. 23 k.c., jest bezzasadny. Kasacja cytuje obszernie
orzecznictwo Sądu Najwyższego z okresu obowiązywania art. 98 k.p. w celu wska-
zania, że prawidłowa opinia musi znajdować uzasadnienia w dokumentach przecho-
wywanych w aktach dotyczących pracownika oraz że nie może ona być bezprawna i
naruszać dóbr osobistych pracownika. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie można cał-
kowicie negować przydatności orzecznictwa z okresu obowiązywania art. 98 k.p., po-
nieważ również pod rządami tego prawa odpowiedzialność pracodawcy podlegała w
pewnym zakresie ocenie z punktu widzenia art. 23 i 24 k.c.
W rozpoznawanej sprawie sformułowania, które zostały użyte przez stronę
pozwaną w opinii celem oceny pracy powoda, nie naruszają jego dobrego imienia i
czci. Opinia została oparta na materiałach znajdujących się w aktach osobowych
oraz na ocenie pracy dokonanej przez bezpośredniego przełożonego. Opinia ta nie
zawiera fałszywych ani poniżających względnie obraźliwych dla powoda stwierdzeń.
Nie ma ona charakteru opinii fragmentarycznej w tym znaczeniu, że ogranicza się do
wybranej cechy pracownika, lecz obejmuje bardzo pozytywną ocenę jego kwalifikacji
teoretycznych oraz ocenę jego umiejętności praktycznych. W tym ostatnim zakresie
rozmija się ona wprawdzie z oceną własną powoda, lecz nie wynika stąd niedopusz-
czalność takiej oceny przez pracodawcę, zwłaszcza, że jej podstawą była opinia
bezpośredniego przełożonego powoda. Funkcją art. 24 k.c. w przypadku opinii spo-
rządzanych dla byłych pracowników nie jest gwarantowanie uzyskiwania dobrych - w
ocenie opiniowanych - opinii (referencji itp.), lecz zapobieganie ocenom bezpraw-
nym, pozostającym w obiektywnej sprzeczności z zasadami porządku prawnego oraz
zasadami współżycia społecznego.
Zarzut kasacji naruszenia przepisów art. 23 i 24 k.c. okazał się niezasadny.
Nie jest również zasadny zarzut kasacji naruszenia art. 74 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy z dnia 8 sierpnia 1997 r. Układ ten przewiduje w art. 74 ust. 2, że
na wniosek pracownika pracodawca wydaje opinię o pracy w związku z rozwiąza-
niem lub wygaśnięciem stosunku pracy. Stosownie do ustępu 3 tego przepisu zainte-
resowany bezpośrednio lub za pośrednictwem związku zawodowego, może zwrócić
się do pracodawcy o uszczegółowienie lub inne sformułowanie opinii. Przepis ten
jednoznacznie otwiera pracownikowi (byłemu pracownikowi) drogę do korekty uzy-
skanej opinii w drodze postępowania wewnątrzzakładowego. Nie może on natomiast
być interpretowany jako stwarzający podstawę prawną do dokonania korekty wyda-
nej opinii w drodze postępowania przed sądem pracy.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================