Wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r.
I PK 47/02

Związane ze zwiększeniem zadań zmiany organizacyjne, które nie powo-
dują zmniejszenia zatrudnienia, ale stwarzają konieczność zatrudnienia pra-
cowników o wyższych kwalifikacjach, nie uzasadniają wypowiedzenia warun-
ków pracy i płacy pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej
organizacji związkowej bez zgody tego zarządu.

Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2002 r.
sprawy z powództwa Elżbiety S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K.G. o przywrócenie poprzednich warunków pracy, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Legnicy z dnia 29 marca 2001 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację
2. zasądził od pozwanego na rzecz powódki 100 zł (sto) tytułem zwrotu kosz-
tów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2000 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bole-
sławcu oddalił powództwo Elżbiety S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K.G. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy
i płacy. Sąd ustalił, że powódka zajmowała w Inspektoracie w B. stanowisko kierow-
nika referatu realizacji dochodów, które zostało zlikwidowane. W miejsce tego refe-
ratu utworzono dwa stanowiska do spraw dochodzenia należności, z których jedno
zaproponowano powódce w wypowiedzeniu zmieniającym warunki pracy. Powódka
jest członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej. Wypowiedzenia warun-
ków pracy dokonano bez zgody zarządu związku zawodowego. Sąd uznał, że
zmiany organizacyjne uzasadniały wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy i
nie ma podstaw do uwzględnienia żądania.
Po rozpoznaniu apelacji powódki od tego wyroku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z dnia 29 marca 2001 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok i przywrócił powódkę na poprzednie warunki pracy i płacy u poz-
wanego w Inspektoracie w B. oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki koszty
postępowania. Sąd Okręgowy uznał, że w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym
Sąd pierwszej instancji orzekł z naruszeniem prawa. Podstawą prawną wypowiedze-
nia warunków pracy i płacy był przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Dla skutecznego wypowiedzenia warunków pracy pracownikowi
będącemu członkiem zakładowej organizacji związkowej jest konieczne łączne zaist-
nienie dwóch warunków: wypowiedzenie jest konieczne z przyczyn określonych w
art. 1 ust. 1 ustawy i dalsze zatrudnienie pracownika na dotychczasowym stanowisku
nie jest możliwe. W niniejszej sprawie powyższe warunki nie zaistniały. Z art. 1 ust. 1
ustawy wynika, że jej przepisy stosuje się, gdy zakład pracy w związku ze zmniej-
szeniem zatrudnienia spowodowanym przyczynami ekonomicznym, organizacyjnymi,
produkcyjnymi lub technologicznymi rozwiązuje stosunki pracy z określoną grupą
pracowników w określonym czasie. Zamierzone zmiany muszą się zatem wiązać z
koniecznością ograniczenia zatrudnienia. Za taką wykładnią w przypadku indywi-
dualnych zwolnień pracowników opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14
grudnia 1994 r., I PZP 52/94 (OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 107). Zagadnienie powyż-
sze zostało szeroko omówione w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1
października 1999 r., I PKN 238/99 (OSNAPiUS 2001 nr 3, poz.72). Sąd Okręgowy
podzielił argumenty zawarte w tym uzasadnieniu. Prowadzą one do wniosku, że nie-
zbędnym warunkiem zastosowania tej ustawy jest wystąpienie zmniejszenia zatrud-
nienia obok przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych lub technolo-
gicznych po stronie zakładu pracy. Tymczasem z ustalonego w sprawie stanu fak-
tycznego wynika, że zmiany organizacyjne u pozwanego nie pociągnęły za sobą
zmniejszenia zatrudnienia a przeciwnie, zatrudnienie wzrosło zarówno w całym Od-
dziale w K.G. jak i w Inspektoracie w B. Jeżeli zmiany organizacyjne nie łączą się ze
zmniejszeniem zatrudnienia to brak jest podstaw do wypowiedzenia warunków pracy
i płacy pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związko-
wej w oparciu o art. 6 ust. 1 ustawy. Pogląd taki wyraził również Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 12 czerwca 1997 r., I PKN 181/97 (OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 298).
Strona pozwana nie wykazała, aby z powodu zmian organizacyjnych nie było moż-
liwe dalsze zatrudnienie powódki na stanowisku kierowniczym. Powódka ma bowiem
odpowiednie kwalifikacje i wymagane wykształcenie aby objąć stanowisko kierow-
nika powstałego w wyniku zmian samodzielnego referatu rozliczeń kont płatników
składek i ubezpieczonych. Skoro nie wystąpiły przesłanki do zastosowania wobec
powódki art. 6 ust. 1 powołanej ustawy wypowiedzenie warunków pracy i płacy nale-
żało uznać za nieuzasadnione i wobec upływu okresu wypowiedzenia przywrócić
powódkę do pracy na poprzednich warunkach na podstawie art. 45 § 1 i 42 § 1 k.p.
Wyrok ten zaskarżył kasacją pozwany wnosząc o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej bądź pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Jako
pierwszą podstawę kasacji wskazał naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw. Jako drugą podstawę kasacji przytoczył ,,niewyjaśnienie czy w skali Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia (art. 3931 pkt 2
k.p.c.)". W uzasadnieniu kasacji podniósł, że warunki określone w art. 6 ust. 1 powo-
łanej ustawy zostały spełnione. W Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych nastąpiły
zmiany organizacyjne związane ze wzrostem zadań oddziałów i inspektoratów w
zakresie rozliczania składek. Na tej podstawie zarządzeniem dyrektora pozwanego
Oddziału z dnia 13 września 2000 r. wprowadzono nową strukturę inspektoratu w B.,
dokonując likwidacji referatu kierowanego przez powódkę i tworząc samodzielny re-
ferat rozliczeń kont płatników składek i ubezpieczonych. Stanowisko kierownika tego
referatu powierzono osobie o wyższych kwalifikacjach niż powódka. Obowiązywał
bowiem wymóg wyższego wykształcenia a powódka ma wykształcenie średnie.
Obowiązki, które wykonywał dotychczas referat kierowany przez powódkę liczący 7
osób powierzono dwu osobom, w tym jedno ze stanowisk zaproponowano powódce.
Zatrudnienie w tej komórce organizacyjnej zostało zmniejszone o 5 osób, a czynno-
ści dotychczas wykonywane zostały przekazane do innej komórki organizacyjnej,
która jednocześnie znacznie poszerzyła zakres swojej działalności o czynności, które
dotąd nie były wykonywane przez ZUS. Uznając, że wymóg art. 1 ust. 1 powołanej w
kasacji ustawy nie został spełniony, Sąd Okręgowy nie wyjaśnił czy wymóg zmniej-
szenia zatrudnienia dotyczy konkretnej komórki organizacyjnej (referatu, wydziału),
czy jednostki organizacyjnej (inspektoratu, oddziału ZUS), czy też zakładu pracy -
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w skali kraju. Ustalając, że nie nastąpiło zmniej-
szenie zatrudnienia w Inspektoracie ZUS w B. i Oddziale ZUS w K.G. Sąd Okręgowy
nie wskazał, czy nie nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia w skali całego Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem pozwanego stanowi to istotne naruszenie prze-
pisów postępowania (art. 468 § 1 pkt 4 k.p.c.).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia przepisów postępowania jest bezzasadny. Zarzut ten
określony został jako niewyjaśnienie istotnych w sprawie okoliczności, co narusza
przepis art. 468 § 1 pkt 4 k.p.c. Wskazany przepis nie mógł być naruszony przez Sąd
drugiej instancji, gdyż nie ma on żadnego zastosowania w postępowaniu apelacyj-
nym. Przepis art. 468 k.p.c. reguluje zasady przeprowadzenia postępowania wyja-
śniającego przez sąd pierwszej instancji przed przystąpieniem do merytorycznego
rozpoznania sprawy. Naruszenie przepisów postępowania przez sąd pierwszej in-
stancji nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacyjną. Stanowisko Sądu Najwyższe-
go co do bezzasadności tak sformułowanej podstawy kasacyjnej jest jednolite (na
przykład wyrok z dnia 5 grudnia 1997 r., II UKN 375/97, OSNAPiUS z 1998 nr 19,
poz. 578).
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia prawa materialnego. Przepis
art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) w ust. 1 wprowadza zakaz wypowiadania i
rozwiązywania stosunków pracy z pracownikiem będącym członkiem zarządu lub
komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej bez zgody zarządu tej organi-
zacji. Taki sam zakaz z mocy ust. 2 dotyczy zmiany warunków pracy i płacy na nieko-
rzyść pracownika, chyba że dopuszczają to odrębne przepisy. Przepisem dopusz-
czającym wypowiedzenie warunków pracy i płacy przy wyrównaniu wynagrodzenia
za określony czas jest art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980). Zgodnie z
tym przepisem zakład pracy może wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i
płacy pracownikom będącym członkami zarządu zakładowej organizacji związkowej
jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest możliwe ich dalsze zatrudnienie
na dotychczasowych stanowiskach pracy. Z mocy art. 1 ust. 1 przepisy powołanej
ustawy, w tym także przepis art. 6, stosuje się do zakładów pracy, w których nastę-
puje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmia-
nami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi. Warunkiem zastoso-
wania art. 6 ust. 1 jest planowane zmniejszenie zatrudnienia w zakładzie pracy z
przyczyn ekonomicznych lub w związku z określonymi zmianami.
Ustawa zarówno w tytule jak i w poszczególnych przepisach używa terminu
,,zakład pracy" w takim znaczeniu, w jakim określenie to występowało w Kodeksie
pracy w dacie wejścia w życie ustawy. Obecnie Kodeks pracy używa terminu ,,praco-
dawca" i w art. 3 zawiera definicję tego pojęcia stanowiąc, że pracodawcą jest jed-
nostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fi-
zyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Odnosząc tę definicję do przepisu art. 1
ust. 1 powołanej ustawy należy przyjąć, że warunkiem stosowania przepisów tej
ustawy jest zmniejszenie zatrudnienia w jednostce organizacyjnej zatrudniającej pra-
cownika lub pracowników, których dotyczy rozwiązanie lub zmiana umowy. Zgodnie
z art. 67 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w skład Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mające-
go osobowość prawną wchodzą: centrala i terenowe jednostki organizacyjne. Zakła-
dem pracy zatrudniającym powódkę była zatem terenowa jednostka organizacyjna
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K.G. Inspektorat w B. Określenie, że
przepisy ustawy o szczególnych warunkach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy stosuje się do zakładów pracy, w których następuje zmniejszenie zatrud-
nienia, oznacza, że warunkiem zastosowania ustawy jest zmniejszenie liczbowe
stanu zatrudnienia w całej jednostce organizacyjnej zatrudniającej pracownika obję-
tego zwolnieniem lub zmianą warunków pracy i płacy. Nie jest zmniejszeniem za-
trudnienia ograniczenie stanu ilościowego pracowników w jednej z komórek organi-
zacyjnych przy zwiększeniu zatrudnienia w innych komórkach, zmniejszenie musi
dotyczyć całego zakładu pracy. Nie jest przy tym istotne, czy nastąpiło zmniejszenie
zatrudnienia w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub w innych jednostkach
Zakładu, gdyż jednostki te nie były w stosunku do powódki ,,zakładem pracy".
W zakładzie pracy zatrudniającym powódkę nastąpiły zmiany organizacyjne
dostosowujące struktury organizacyjne do zwiększonych zadań. Jeżeli następstwem
tych zmian była niemożność zatrudniania powódki na dotychczasowym stanowisku
kierowniczym, to przyczyną przesunięcia jej na inne stanowisko nie było zmniejsze-
nie liczby stanowisk kierowniczych i zmniejszenie stanu zatrudnienia, lecz brak zgod-
nych z oczekiwaniami pozwanego kwalifikacji do pełnienia stanowiska kierowniczego
przy zwiększonych i zmienionych jakościowo zadaniach. Zmiany organizacyjne zwią-
zane ze zwiększeniem zadań, które nie pociągają za sobą zmniejszenia zatrudnienia
lecz stwarzają konieczność zatrudnienia pracowników o wyższych niż dotychczas
wymagane kwalifikacjach, nie uzasadniają wypowiedzenia warunków pracy i płacy
pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej na
podstawie art. 6 ust. 1 ustawy. Pogląd ten jest zgodny ze stanowiskiem Sądu Naj-
wyższego wyrażonym w wyroku z dnia 12 czerwca 1997 r., I PKN 181/97
(OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 298), stwierdzającym, że zmiany organizacyjne pole-
gające wyłącznie na modyfikacji rodzaju i zakresu czynności na poszczególnych sta-
nowiskach, bez zmniejszenia stanu zatrudnienia nie uzasadniają powołania się pra-
codawcy na art. 6 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy. W uzasadnieniu tego wyroku
podniesiono, że konieczność zmniejszenia zatrudnienia jest niezbędnym warunkiem
wypowiedzenia definitywnego lub zmieniającego na podstawie przepisów tej ustawy
w tym sensie, że jest ono albo przyczyną zmian, o których mowa w art. 1 ust. 1 albo
skutkiem tych zmian, choćby niezamierzonym przez pracodawcę. W innym wyroku z
dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 126/99 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 653), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że niemożność zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku nie
jest tożsama z wyborem (choćby racjonalnym i zgodnym z interesem pracodawcy)
innego pracownika do zajmowania tego stanowiska. Podzielając te poglądy należało
przyjąć, że niemożność zatrudnienia pracownika podlegającego ochronie związkowej
na dotychczasowym stanowisku tylko z tego powodu, że przestał on odpowiadać
wymaganiom związanym z rozszerzeniem kompetencji nie wystarczy do zastosowa-
nia art. 6 ust. 1 ustawy. Niewystarczające kwalifikacje są uzasadnioną przyczyną
wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy, lecz w stosunku do członka zarządu
zakładowej organizacji związkowej wypowiedzenie takie może być dokonane tylko za
zgodą tego zarządu. Przywrócenie powódki na poprzednie warunki pracy i płacy nie
narusza zatem wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================