Wyrok z dnia 18 września 2003 r.
I PK 352/02

Wyłączenie z dniem 6 kwietnia 2000 r. wychowawców zatrudnionych w
domach pomocy społecznej z zakresu zastosowania przepisów Karty Nauczy-
ciela nie spowodowało utraty statusu mianowanego wychowawcy przez osoby,
które uzyskały go wcześniej, w tym także z mocy prawa.

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 września 2003 r.
sprawy z powództwa Barbary K. przeciwko Domowi Pomocy Społecznej w Ł. o przy-
wrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 27 lutego 2002 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację;
2) zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 120 zł (słownie zło-
tych : sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Łodzi-Śródmieścia wyrokiem z dnia 9 listopada
2001 r. [...] przywrócił powódkę Barbarę K. do pracy w pozwanym Domu Pomocy
Społecznej w Ł. na poprzednich warunkach pracy i płacy, oddalając żądanie ustale-
nia, iż w dniu 6 czerwca 2000 r. powódka była nauczycielem mianowanym, wobec
czego wypowiedzenie jej warunków pracy i płacy mogło nastąpić tylko w trybie okre-
ślonym w art. 20 Karty Nauczyciela. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy
powołał się na poniższe ustalenia faktyczne.

Powódka była u strony pozwanej zatrudniona od dnia 1 września 1992 r. w
charakterze wychowawcy w wymiarze 26 godzin tygodniowo, początkowo na pod-
stawie umowy o pracę na czas określony, zaś od dnia 1 lipca 1993 r. na podstawie
umowy bezterminowej. Warunki umowy określone były na podstawie Karty Nauczy-
ciela. Od dnia 1 lutego 1994 r. do dnia 31 marca 1994 r. powódka wykonywała obo-
wiązki wychowawcy ,,na 1/4 etatu". Zakres obowiązków, które były obowiązkami psy-
chologa, powódka otrzymała wraz z zawarciem pierwszej umowy o pracę, tj. w dniu 1
września 1992 r. Powódka jest z wykształcenia psychologiem. Ukończyła także stu-
dia podyplomowe z oligofrenopedagogiki. W dniu 8 maja 1997 r. powódka wystąpiła
do dyrektora strony pozwanej o wydanie jej aktu mianowania, który otrzymała w dniu
15 maja 1997 r. ze stwierdzeniem, że wychowawcą mianowanym stała się z dniem 1
października 1995 r. W dniu 31 października 2000 r. powódce wręczono wypowie-
dzenie zmieniające, którego termin upływał w dniu 31 stycznia 2001 r. , proponując
następujące, nowe warunki: stanowisko - specjalista psycholog, wynagrodzenie -
zasadnicze według XIV kategorii zaszeregowania, tj. 1.050,00 zł, dodatek za wysługę
lat, dodatek funkcyjny w wysokości 20% najniższego wynagrodzenia z tabeli płac,
premia regulaminowa, 40- godzinny tydzień pracy, urlop wypoczynkowy w wymiarze
26 dni. Jako przyczynę wypowiedzenia podano zmiany organizacyjne nie powodują-
ce zmniejszenia zatrudnienia, spowodowane nowelizacją Karty Nauczyciela przez
ustawę z dnia 18 lutego 2000 roku. Powódce zmieniono także zakres obowiązków.

Sąd ustalił ponadto, iż na terenie pozwanego Domu Pomocy Społecznej mie-
ściła się niezależna placówka - Szkoła Specjalna [...]. Powódka była również pra-
cownikiem tej szkoły. Między wspomnianymi placówkami nie było stosunku zależno-
ści, natomiast szkoła korzystała z pomieszczeń i wyposażenia DPS. Uczęszczali do
niej wychowankowie domu. Z dniem 1 września 2000 r. utworzono filię Specjalnego
Ośrodka Wychowawczego ,,R." z siedzibą w pozwanym DPS. Dyrektor strony po-
zwanej B.P. podjęła decyzję o dokonaniu powódce wypowiedzenia zmieniającego.
Wcześniej dyrektor z pytaniami dotyczącymi statusu wychowawców w DPS po zmia-
nie Karty Nauczyciela zwróciła się do Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, jak też
do miejskiego Wydziału Edukacji i Kultury Fizycznej w Ł. oraz Kuratorium Oświaty. Z
odpowiedzi Ministerstwa oraz z pisma Wydziału Edukacji i Kultury Fizycznej wyni-
kało, iż do dnia 5 kwietnia 2000 r. Kartą Nauczyciela mogli być objęci wychowawcy
domu pomocy społecznej wówczas, gdy dzieciom zorganizowano szkołę specjalną
lub przedszkole. Natomiast w oparciu o przepisy Karty Nauczyciela zmienionej z
dniem 6 kwietnia 2000 r. brak jest podstaw do wydania powódce aktu mianowania.
Kuratorium Oświaty stwierdziło zaś, iż wychowawcy zatrudnieni na podstawie mia-
nowania w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie Karty Nau-
czyciela uzyskują z mocy prawa stopień nauczyciela (wychowawcy) mianowanego.

Dokonując prawnej kwalifikacji tych ustaleń Sąd pierwszej instancji zauważył,
że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy Karta Nauczyciela w brzmieniu sprzed zmiany
dokonanej ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19, poz. 239) ustawie podlegali
nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w przedszko-
lach, szkołach i zespołach pozalekcyjnych zajęć wychowawczych zorganizowanych
w publicznych zakładach opieki zdrowotnej oraz w domach pomocy społecznej. W
myśl art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela stosunek pracy nawiązuje się z nauczycielem
na podstawie mianowania albo umowy o pracę. W myśl art. 3 pkt 1 ustawy, ilekroć
jest w niej (bez bliższego określenia) mowa o nauczycielach - rozumie się przez to
nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w
szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ustawy. W myśl zaś pkt. 2 tegoż arty-
kułu, ilekroć w ustawie jest (bez bliższego określenia) mowa o szkołach - rozumie się
przez to przedszkola, szkoły i inne placówki wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy. Sąd
Rejonowy wskazał ponadto, iż akt mianowania w dniu 15 maja 1997 r. powódka
otrzymała z powołaniem się na wsteczny skutek od dnia 1 października 1995 r., przy
czym według art. 11 Karty Nauczyciela w brzmieniu na tę ostatnią datę, czynności
mianowania oraz zawarcia umowy dokonuje dyrektor szkoły, pojmowany jako dyrek-
tor również innej placówki objętej przepisami Karty. Natomiast według art. 11 Karty w
brzmieniu na dzień 15 maja 1997 r. tenże dyrektor powinien działać w uzgodnieniu z
organem sprawującym nadzór pedagogiczny nad szkołą.

Apelację strony pozwanej oddalił Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 27 lutego 2002 r. [...]. Jako chybiony uznał
Sąd zarzut nieważności aktu mianowania powódki. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1
Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym od dnia 7 sierpnia 1996 r. ustawie tej
podlegali między innymi wychowawcy zatrudnieni w domach pomocy społecznej.
Znaczy to, iż wobec wymienionej grupy osób znajdowały od tej daty zastosowanie
także przepisy Karty dotyczące nabycia ex lege statusu wychowawcy mianowanego,
jeżeli spełnione zostały warunki określone w art. 10 ust. 1 tejże ustawy. Decyduje
przy tym jego treść na dzień 7 sierpnia 1996 r. Sąd Okręgowy wskazał, iż jakkolwiek
warunki określone w powyższym przepisie powódka spełniła już w dniu 1 październi-
ka 1995 r., to jednak stwierdzenie nabycia statusu wychowawcy mianowanego przez
wydanie aktu mianowania było możliwe dopiero począwszy od dnia 7 sierpnia 1996
r., wobec czego decydowała okoliczność, czy w tej dacie powódka spełniała warunki
wskazane w art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela. Przepis ten stanowił zaś, iż stosunek
pracy z nauczycielem (pod którym to pojęciem należało też rozumieć wychowawcę -
art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela) nawiązuje się przez mianowanie, jeżeli posiada on
obywatelstwo polskie i pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z praw pu-
blicznych, nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub o ubezwłasnowol-
nienie, posiada wymagane kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może
być zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, bezpośrednio przed
mianowaniem wykonywał nieprzerwanie przez co najmniej dwa lata, w pełnym wy-
miarze zajęć, pracę pedagogiczną w szkole lub pracę dydaktyczną na stanowisku
nauczyciela akademickiego, która została pozytywnie oceniona. Jeżeli w okresie
trzech lat nieprzerwanej pracy w szkole, licząc od dnia zatrudnienia, nie dopełniono
obowiązku oceny pracy nauczyciela, a spełnia on pozostałe warunki wymagane do
mianowania, to uzyskuje mianowanie z mocy prawa. Sąd zauważył, że powyższe
okoliczności nie były kwestionowane przez stronę pozwaną - za wyjątkiem posiada-
nia odpowiednich kwalifikacji, lecz ta okoliczność została potwierdzona na korzyść
powódki przez Kuratorium Oświaty i Wychowania w piśmie z dnia 17 października
2000 r., w którym wskazano, że powódka miała kwalifikacje do zajmowania stanowi-
ska wychowawcy w specjalnej placówce opiekuńczo - wychowawczej stosownie do §
4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w
sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych dla nauczycieli oraz wyjaśnień MEN
w sprawie kwalifikacji psychologów zatrudnianych w poradniach psychologiczno -
pedagogicznych i placówkach kształcenia i wychowania specjalnego.

Sąd drugiej instancji podkreślił, iż niezasadny jest też zarzut, iż na mianowanie
powódki dyrektor pozwanego DPS nie uzyskał zgody organu nadzoru pedagogicz-
nego wymaganej przez art. 11 Karty Nauczyciela, wobec czego akt mianowania jest
nieważny. Sąd wskazał, że akt ten ma charakter deklaratoryjny, gdyż stwierdzał je-
dynie fakt nabycia statusu wychowawcy mianowanego z mocy prawa. Decydujące
jest brzmienie art. 11 w chwili spełnienia warunków wskazanych w art. 10 ustawy, tj.
w dniu 1 października 1995 r. Przepis art. 11 Karty nie wymagał wówczas uzyskania
takiej zgody przez dyrektora domu pomocy społecznej. Zdaniem Sądu, skoro decyzja
pracodawcy z dnia 15 maja 1997 r. potwierdzała jedynie uzyskanie mianowania z
mocy prawa, to miała deklaratoryjny charakter i dla oceny jej ważności należy brać
pod uwagę stan prawny ,,za dzień" zaistnienia okoliczności faktycznych uzasadniają-
cych mianowanie (tj. 1 października 1995 r.). Gdyby zaś decyzja ta miała charakter
konstytutywny, to należałoby ją oceniać przez pryzmat przepisów z chwili jej wyda-
nia.

W ocenie Sądu Okręgowego nietrafne jest również stanowisko apelującego, iż
uprawniony do stwierdzenia nabycia statusu wychowawcy mianowanego nie był dy-
rektor DPS, tylko dyrektor szkoły, gdyż zastrzeżenie to odnosi się wyłącznie do nau-
czycieli, nie zaś do wychowawców. Jak trafnie zauważył już Sąd Rejonowy, zgodnie
z art. 3 Karty Nauczyciela ilekroć w ustawie jest (bez bliższego określenia) mowa o
szkołach lub nauczycielach - to rozumieć przez to należy także inne placówki okre-
ślone w art. 1 ustawy, a więc między innymi domy pomocy społecznej, a także wy-
chowawców zatrudnionych w tych placówkach. Posiadanie przez powódkę statusu
wychowawcy mianowanego znajdowało również odzwierciedlenie w stanie faktycz-
nym. Zdaniem Sądu, z zebranego materiału dowodowego wynika, iż do stosunku
pracy wiążącego powódkę ze stroną pozwaną, w zakresie wynagrodzenia, a także
innych uprawnień i obowiązków zastosowanie znajdowały przepisy Karty Nauczy-
ciela. Status powódki, jako wychowawcy mianowanego nie był zresztą podważany i
potwierdzały go dokumenty w zakresie urlopu wypoczynkowego, składników wyna-
grodzenia, zezwolenia na urlop szkoleniowy. Powódka nie podlegała równocześnie
rozwiązaniom, którym w tym zakresie podlegali inni pracownicy pozwanego DPS.

Ponadto Sąd podniósł, iż w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela, w brzmieniu na-
danym przez ustawę z dnia 18 lutego 2000 r., wskazana jest tygodniowa liczba go-
dzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych
między innymi wychowawców w domach pomocy społecznej, co także uzasadnia
stanowisko, iż zgodnie z powyższym artykułem oraz zasadą ochrony praw nabytych,
mogą być w domach pomocy społecznej zatrudniani wychowawcy mianowani.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła w całości kasacją strona pozwana. Peł-
nomocnik skarżącego oparł kasację na podstawie naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię: art. 3 i 11 Karty Nauczyciela oraz art. 58 § 1 k.c. przez
uznanie za ważny aktu mianowania powódki, mimo iż mianowanie dokonane zostało
przez osobę nieuprawnioną do dokonania tej czynności; art. 42 ust. 3 Karty Nauczy-
ciela przez przyjęcie, że domy pomocy społecznej po zmianie Karty Nauczyciela
ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. mogą zatrudniać pracowników na stanowisku wy-
chowawców oraz że do powódki stosuje się Kartę Nauczyciela. Wskazując na po-
wyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie po-
wództwa. W uzasadnieniu kasacji skarżący wskazał, że brak jest orzecznictwa Sądu
Najwyższego w sprawie ważności aktu mianowania wydanego przez osobę nie-
uprawnioną wobec czego istnieje potrzeba wykładni przepisów Karty Nauczyciela
oraz art. 58 § 1 k.c. Według skarżącego brak jest również orzecznictwa Sądu Naj-
wyższego na temat możliwości zatrudniania wychowawców w domach pomocy spo-
łecznej na podstawie Karty Nauczyciela po zmianie tej ustawy przez ustawę z dnia
18 lutego 2000 r, natomiast o rozbieżnościach w tym zakresie świadczy treść pism
złożonych przez stronę pozwaną wraz z odpowiedzią na pozew.

Odpowiadając na kasację strony pozwanej powódka wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uza-
sadnieniu odpowiedzi podniesiono, że przedmiotowa sprawa była rozpoznawana
łącznie ze sprawą powoda Adama W., lecz w odniesieniu do niego kasacja nie zo-
stała wniesiona, więc w tej części wyrok Sądu Okręgowego stał się prawomocny.
Wobec tego powód ten w dniu 5 kwietnia 2002 r. otrzymał od Prezydenta Ł. ponowny
akt mianowania z argumentacją, że Prezydent zgadza się ze stanowiskiem Sądu i
uważa je za wiążące. W tej sytuacji poglądy strony pozwanej wyrażone w niniejszej
kasacji są nie tylko nietrafne, ale także niekonsekwentne.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja podlega oddaleniu, gdyż nieusprawiedliwione są jej podstawy, a wła-
ściwie podstawa, bo wnosząca kasację ograniczyła się do sformułowania zarzutów w
obrębie pierwszej podstawy, dotyczącej naruszenia przepisów prawa materialnego,
przy czym są to zarzuty będące powtórzeniem przeważającej części zarzutów apela-
cji, z którymi Sąd Okręgowy (podobnie jak wcześniej Sąd Rejonowy) w pełni przeko-
nywająco rozprawił się już w motywach zaskarżonego wyroku. Wnosząca kasację
nie uznaje jednak tych motywów, a nawet nie przyjmuje ich do wiadomości, gdyż ro-
zumowaniu Sądu nie przeciwstawia żadnych argumentów merytorycznych, tylko z
uporem godnym lepszej sprawy obstaje przy swojej wersji interpretowania odpo-
wiednich przepisów Karty Nauczyciela, oczekując, że Sąd Najwyższy słuszność tej
koncepcji przyjmie ,,na wiarę".

Dotyczy to w szczególności poglądu o rzekomej nieważności deklaratoryjnego
aktu mianowania, wydanego powódce przez dyrektora Domu Pomocy Społecznej w
Ł. w dniu 15 maja 1997 r. ze stwierdzeniem, że od dnia 1 października 1995 r. uzy-
skała ona ex lege status wychowawcy mianowanego. Wnosząca kasację uważa, że
dyrektor DPS był organem nieuprawnionym, gdyż kompetencję do mianowania miał
zgodnie z art. 11 Karty Nauczyciela dyrektor szkoły, więc przedmiotowy akt miano-
wania był z mocy art. 58 § 1 k.c. nieważny. Tymczasem, jak słusznie zauważył Sąd
Okręgowy, zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązują-
cym od dnia 7 sierpnia 1996 r. przepisom tej ustawy podlegali między innymi wycho-
wawcy zatrudnieni w domach pomocy społecznej, a to oznacza, że od tej daty miała
wobec nich zastosowanie instytucja mianowania z mocy prawa, jeżeli spełniali wa-
runki określone w art. 10 ust. 1 ustawy. Powódka warunki te spełniła z dniem 1 paź-
dziernika 1995 r., a fakt ten nie był przez stronę pozwaną w zasadzie kwestionowa-
ny, poza wątpliwościami dotyczącymi posiadania kwalifikacji zawodowych, które to
wątpliwości zostały na korzyść zainteresowanej przesądzone przez [...] Kuratorium
Oświaty i Wychowania w piśmie z dnia 17 października 2000 r. Dyrektor DPS był
zatem w dniu 15 maja 1997 r. władny potwierdzić powódce status wychowawcy mia-
nowanego, przy czym nie naruszył w ten sposób treści art. 11 Karty Nauczyciela o
mianowaniu nauczyciela przez dyrektora szkoły, gdyż zgodnie ze słowniczkiem za-
wartym w art. 3 pkt 1 i 2 ustawy pojęciami ,,szkoła" i ,,nauczyciel" należy obejmować
również domy pomocy społecznej i wychowawców przez nie zatrudnionych. Ten ar-
gument podniesiony przez Sądy obu instancji został przez wnoszącą kasację skwi-
towany twierdzeniem, że przepis art. 3 Karty Nauczyciela ,,wyjaśnia pojęcie ,,szkoła"
dla innych celów", co jest nie tylko argumentem gołosłownym, ale świadczącym rów-
nież o niezrozumieniu funkcji ustawowego słownika, który ze względu na wymagania
techniki legislacyjnej może nakazać, aby określone słowa czy zwroty były konwen-
cjonalnie pojmowane w jednakowy sposób w całym zakresie zastosowania danego
aktu normatywnego.

Sąd Okręgowy trafnie też uznał, że wprawdzie Karta Nauczyciela po zmianie
dokonanej ustawą z dnia 18 lutego 2000 r., która weszła w życie w dniu 6 kwietnia
2000 r., nie obejmuje już wychowawców domów pomocy społecznej, lecz to nie
oznacza, iżby powódka utraciła swój status mianowanego wychowawcy. Przepis art.
7 ust. 1 powołanej ustawy nowelizacyjnej stanowi bowiem, iż nauczyciele (a więc
także wychowawcy), którzy w dniu jej wejścia w życie są zatrudnieni na podstawie
mianowania, uzyskują z tym dniem z mocy prawa stopień nauczyciela mianowanego
i stają się nauczycielami (wychowawcami) zatrudnionymi na podstawie mianowania
w rozumieniu Karty Nauczyciela, z tym że z nauczycielami (wychowawcami) zatrud-
nionymi na podstawie mianowania, lecz nie posiadającymi wymaganych kwalifikacji
stosunek pracy wygasa z dniem 31 sierpnia 2006 r, o ile wcześniej nie uzupełnią
kwalifikacji lub stosunek pracy nie zostanie z nimi rozwiązany w odrębnym trybie. W
nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 21 października 2001 r. do przepisu tego doda-
no zaś zdanie drugie, że w przypadku nauczycieli, którzy do dnia 31 grudnia 2006 r.
nabyliby uprawnienia emerytalne określone w art. 88 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela,
stosunek pracy ulega wygaśnięciu w tej dacie. Znaczy to, że zatrudnianie w domach
pomocy społecznej będzie przejściowo realizowane na różnych podstawach praw-
nych. Świadomość tej szczególnej sytuacji ustawodawca potwierdza pośrednio w art.
42 ust. 3 Lp. 9 c Karty Nauczyciela w jej aktualnym brzmieniu (obecnie jednolity
tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112), określając dydaktyczne pensum dla wy-
chowawców z domów pomocy społecznej, chociaż oni w zasadzie nie podlegają już
jej przepisom.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł
jak w sentencji, przy czym o kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono zgodnie
z art. 98 k.p.c.
========================================