Wyrok z dnia 22 sierpnia 2003 r.
I PK 328/02

Świadczenie przez radcę prawnego usług prawnych (pomocy prawnej) w
ramach indywidualnej kancelarii radcowskiej jest prowadzeniem działalności
gospodarczej w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112,
poz. 980 ze zm.).

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2003 r.
sprawy z powództwa Barbary T.-C. przeciwko Funduszowi Regionu W. w W. o od-
prawę, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 4 kwietnia 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy w Wałbrzychu-Sąd Pracy wyrokiem z 25 września 2001 r. [...]
oddalił powództwo Barbary T.-C. przeciwko Funduszowi Regionu W. w W. o odprawę
pieniężną przewidzianą w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.,
powoływanej w dalszym ciągu jako ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. albo jako
ustawa o zwolnieniach grupowych).

Sąd Rejonowy ustalił, iż powódka była zatrudniona u strony pozwanej jako
radca prawny na podstawie umowy o pracę zawartej 3 lutego 1997 r. W dniu 30
stycznia 2001 r. powódka otrzymała pisemne oświadczenie pracodawcy o wypowie-
dzeniu umowy o pracę ze skutkiem na 30 kwietnia 2001 r. Jako przyczynę wypowie-
dzenia podano likwidację stanowiska pracy w związku z powierzeniem wykonywania
obsługi prawnej w ramach umów cywilnoprawnych indywidualnym kancelariom rad-
cowskim. W piśmie tym zawarta została również informacja o braku podstaw praw-
nych do przyznania i wypłacenia powódce odprawy pieniężnej ze względu na wyłą-
czenie wynikające z art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Od maja
1999 r. powódka prowadziła bowiem kancelarię radcowską w ramach spółki cywilnej,
a od grudnia 1999 r. prowadzi kancelarię radcowską jednoosobowo.

Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż istotnie w świetle treści art. 8 ust. 3 pkt
5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. odprawa pieniężna powódce nie przysługuje, bo-
wiem w dniu rozwiązania stosunku pracy prowadziła działalność gospodarczą na
własny rachunek jako radca prawny prowadzący indywidualną kancelarię radcowską.
Sąd podniósł, że chociaż art. 87 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalno-
ści gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178) stanowi, iż świadczący pomoc prawną
nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu tej ustawy, a działalność polegającą na świad-
czeniu pomocy prawnej określają przepisy ustawy Prawo o adwokaturze oraz ustawy
o radcach prawnych, to jednak ,,nie oznacza, iż prowadzenie indywidualnej kancelarii
prawniczej nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej w celach zarobkowych i
na własny rachunek". Z przepisu art. 87 Prawa działalności gospodarczej wynika je-
dynie, że po pierwsze - świadczący pomoc prawną nie jest przedsiębiorcą w rozu-
mieniu tej ustawy, po drugie - działalność polegająca na świadczeniu pomocy praw-
nej podlega regulacji prawnej wynikającej z ustawy Prawo o adwokaturze oraz
ustawy o radcach prawnych. Większość podmiotów występujących w obrocie, pro-
wadzących we własnym imieniu i na własny rachunek zorganizowaną działalność
zarobkową, wykonuje w rzeczywistości działalność gospodarczą w szerokim rozu-
mieniu tego słowa, bez względu na to, czy mają do nich zastosowanie przepisy
Prawa o działalności gospodarczej, czy też nie. W ocenie Sądu, radca prawny lub
adwokat, prowadząc indywidualną kancelarię radcowską lub adwokacką wykonuje
działalność gospodarczą w celach zarobkowych i na własny rachunek, mimo że
świadcząc usługi w zakresie pomocy prawnej nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu
Prawa działalności gospodarczej. Dodatkowo Sąd wskazał, że intencją ustawo-
dawcy, przewidującego w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. wyłączenia
prawa do odprawy pieniężnej, było, aby nie otrzymał odprawy ten, kto mimo rozwią-
zania z nim stosunku z przyczyn określonych w art. 1 tej ustawy ma możliwość dal-
szego zatrudnienia lub otrzymuje dochody z innego tytułu, w tym z działalności go-
spodarczej.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyła apelacją powódka, podnosząc zarzut
naruszenia art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w związku z art. 87
Prawa działalności gospodarczej, wskutek przyjęcia, że radca prawny prowadzący
obsługę prawną w ramach kancelarii prowadzi działalność gospodarczą i tym samym
nie przysługuje mu odprawa pieniężna. Skarżąca wskazała, iż w świetle art. 87
Prawa działalności gospodarczej nie ma statusu przedsiębiorcy, tak więc świadcze-
nie przez nią pomocy prawnej nie stanowi prowadzenia działalności gospodarczej.
Zdaniem skarżącej działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. nie jest jakakolwiek działalność, z którą może wiązać się
uzyskanie dochodu.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
4 kwietnia 2002 r. [...] oddalił apelację powódki. Stwierdzając, iż rozstrzygnięcie
sprawy zależy od ustalenia, czy zawarte w art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. sformułowanie ,,prowadzący działalność gospodarczą na własny rachu-
nek" jest zwrotem z języka potocznego, czy z języka prawniczego (lub prawnego,
jeśli odnieść je do przepisów normujących działalność gospodarczą), Sąd zwrócił
uwagę na to, że ustawa o zwolnieniach grupowych została uchwalona, gdy obowią-
zywała już ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr
41, poz. 324 ze zm.). Chociaż jej art. 2 definiował pojęcie działalności gospodarczej,
to w literaturze prawniczej podnoszono, iż jest to sformułowanie bardzo ogólne, toteż
należy dokonywać rozszerzającej wykładni tego pojęcia, przyjmując, że ,,wszelkie
wątpliwości tłumaczyć należy na rzecz zasady, że jest to działalność gospodarcza"
(M. Zdyb: Publiczne prawo gospodarcze, Kraków 1998, str. 29). Zdaniem Sądu
Okręgowego założenie, że ustawodawca działa racjonalnie, wymaga przyjęcia, iż
jeżeli sformułowanie zawarte w art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
odwołujące się do prowadzenia działalności gospodarczej miałoby być rozumiane
identycznie jak określenie działalności gospodarczej w ustawie z dnia 23 grudnia
1988 r. o działalności gospodarczej, to przepis ten brzmiałby wówczas: ,,odprawa
pieniężna nie przysługuje jednak pracownikowi, prowadzącemu działalność gospo-
darczą na własny rachunek w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1988
r. o działalności gospodarczej", tymczasem przepis ten nie zawiera takiego odesła-
nia.

Sąd Okręgowy zauważył, że w ustawie z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), która zastąpiła ustawę z
dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, ustawodawca stwierdził jedynie,
iż radca prawny jako osoba świadcząca pomoc prawną nie jest przedsiębiorcą w ro-
zumieniu tej ustawy (art. 87 Prawa działalności gospodarczej) a nie, że radca
prawny, udzielający pomocy prawnej, nie prowadzi działalności gospodarczej w ro-
zumieniu ustawy. W wyniku tych rozważań Sąd uznał, że chociaż w art. 8 ust. 3 pkt 5
ustawy o zwolnieniach grupowych zostało użyte sformułowanie ,,prowadzący działal-
ność gospodarczą na własny rachunek", to należy je rozumieć w sensie potocznym,
a nie w znaczeniu odwołującym się do ustawy o prowadzeniu działalności gospodar-
czej. Zdaniem Sądu, za takim rozumieniem tego zwrotu przemawia cel ustawy o
zwolnieniach grupowych; przewidziana w niej odprawa należy się tym pracownikom,
którzy stracili dotychczasowe źródło dochodów i nie mają innego.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła kasacją powódka. Pełnomocnik skarżą-
cej oparł kasację na podstawie naruszenia prawa materialnego, a mianowicie: 1) art.
1, 2 i art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodar-
czej przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tych przepisów w wyniku
przyjęcia, że świadczenie pomocy prawnej w ramach kancelarii radcy prawnego
stanowi prowadzenie działalności gospodarczej, chociaż nie podlega regulacjom tej
ustawy; 2) art. 8 ust. 1 i ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, polegające na przyjęciu, iż wyrażenie zawarte w art. 8 ust. 3 pkt 5 tej
ustawy: ,,prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek" pochodzi z ,,języka
potocznego" w opozycji do ,,języka prawniczego", jakim posługują się przepisy nor-
mujące "działalność gospodarczą", i że istnieje rozbieżność w precyzowaniu pojęć
pomiędzy ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. (o zwolnieniach grupowych) a ustawą z
dnia 23 grudnia 1988 r. (o działalności gospodarczej).

Pełnomocnik skarżącej wskazał, iż w niniejszej sprawie istnieje potrzeba wy-
kładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości, dotyczących następują-
cego zagadnienia: czy radca prawny udzielający pomocy prawnej osobom trzecim
jako kancelaria radcy prawnego (z wyłączeniem osób fizycznych - art. 89 § 3 k.p.c.) i
jednocześnie pozostający w stosunku pracy, jest przedsiębiorcą i prowadzi działal-
ność gospodarczą w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej (pomimo
wyraźnych wyłączeń zawartych w tej ustawie i jako podmiot niepodlegający rygorom
zawartym w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym) i czy w przypadku rozwiązania
umowy o pracę z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy (likwidacja stanowiska
radcy prawnego) ma on prawo do odprawy pieniężnej zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z
28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych.

Skarżąca wniosła o zmianę wyroków Sądów pierwszej i drugiej instancji i za-
sądzenie od pozwanego na jej rzecz tytułem odprawy kwoty 11.400 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 2 maja 2001 r.

W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., pracownikowi, z któ-
rym został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn, o których mowa w art. 1 ustawy,
przysługuje odprawa pieniężna. Rozwiązanie umowy o pracę z powódką nastąpiło z
powodu likwidacji jej stanowiska pracy, było więc rozwiązaniem stosunku pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy (czyli przyczyn, o których mowa w art. 1
ustawy). Przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych wyłączają jednak prawo pra-
cownika do odprawy wówczas, gdy (między innymi) w chwili rozwiązania stosunku
pracy pracownik prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek (art. 8 ust. 3
pkt 5). Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy zasadnicze znaczenie miała kwe-
stia, czy powódka, świadcząc w chwili rozwiązania z nią umowy o pracę pomoc
prawną w ramach indywidualnej kancelarii radcy prawnego, prowadziła działalność
gospodarczą na własny rachunek w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnie-
niach grupowych, co wyłączałoby w jej przypadku uprawnienie do uzyskania odpra-
wy pieniężnej z tytułu zwolnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Sąd Okręgowy prawidłowo rozstrzygnął tę kwestię, a zaskarżony wyrok nie
narusza wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego. Za przyjętą przez Sąd
wykładnią pojęcia "pracownikowi prowadzącemu działalność gospodarczą na własny
rachunek" przemawia wykładnia historyczna, celowościowa i systemowa. Słusznie
jedynie kwestionuje się w kasacji przyjęte przez Sąd drugiej instancji założenie, że
ustawa o zwolnieniach grupowych posługuje się ,,potocznym" rozumieniem pojęcia
prowadzenie działalności gospodarczej w odróżnieniu od ,,ustaw o prowadzeniu
działalności gospodarczej" (ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospo-
darczej oraz ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej),
które nadają temu pojęciu sens normatywny.

Prowadzenie działalności gospodarczej na własny rachunek przez osobę fi-
zyczną regulowały w poprzednio obowiązującym stanie prawnym przepisy ustawy z
dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. W art. 24 ust. 1 tej ustawy (po
nowelizacji wynikającej z ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o dzia-
łalności gospodarczej, Dz.U. Nr 26, poz. 149) przewidziano, iż działalnością gospo-
darczą w rozumieniu ustawy jest również świadczenie pomocy prawnej (obsługi
prawnej) podmiotom gospodarczym w zakresie ich działalności gospodarczej przez
adwokatów lub radców prawnych oraz przez spółki i spółdzielnie z ich udziałem. Ta-
kie wyraźne i jednoznaczne sformułowanie przepisu art. 24 ust. 1 ustawy o działalno-
ści gospodarczej umożliwiło adwokatom i radcom prawnym świadczenie pomocy
prawnej przedsiębiorcom indywidualnie (w ramach indywidualnych kancelarii adwo-
kackich i radcowskich), niezależnie od świadczenia usług w ramach spółek i spół-
dzielni. Przepis art. 24 ustawy o działalności gospodarczej został skreślony przez art.
8 ustawy z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o
radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471). Uchylenie
tego przepisu oznaczało, iż wykonywanie zawodu radcy prawnego lub adwokata
(świadczenie pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego), niezależnie od
formy prowadzonej działalności i podmiotów, na rzecz których usługi prawne były
świadczone, należało uznać za prowadzenie działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na
świadczeniu pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyj-
nym oraz osobom fizycznym. Pomoc ta może być wykonywana w ramach stosunku
pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w
spółce cywilnej, jawnej lub partnerskiej (art. 8 ust. 1 ustawy). Wykonywanie zawodu
radcy prawnego w kancelarii radcy prawnego na podstawie umowy cywilnoprawnej
stanowi w istocie zarobkowe świadczenie usług na własny rachunek i powinno być
traktowane jako prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie udzielania
(świadczenia) pomocy prawnej. To, że z dniem 15 września 1997 r. skreślony został
art. 24 ustawy o działalności gospodarczej, nie oznaczało, że od tej chwili świadcze-
nie pomocy prawnej (obsługi prawnej) przez radcę prawnego w indywidualnej kan-
celarii radcy prawnego przestało być działalnością gospodarczą. Oznaczało nato-
miast, że od tej chwili do działalności tej nie miały zastosowania przepisy ustawy o
działalności gospodarczej dotyczące administracyjnoprawnych aspektów prowadze-
nia tej działalności, w tym np. zgłoszenia tej działalności do ewidencji prowadzonej
przez gminę. Zagadnienia ustrojowe i organizacyjne wykonywania zawodu radcy
prawnego reguluje od tego czasu ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.
Prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, że wykonywanie zawodu radcy prawnego w in-
dywidualnej kancelarii radcy prawnego jest działalnością prowadzoną w celach za-
robkowych na własny rachunek (por. w tej kwestii wyrok Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego z dnia 2 października 2001 r., III SA 2894/00, ONSA 2002 nr 4, poz.
162). Podobny pogląd, tyle że w odniesieniu do zawodu adwokata, wyraził Sąd Naj-
wyższy (w wyroku z dnia 14 lipca 1999 r., II CKN 451/98, OSNC nr 2, poz. 36),
przyjmując, iż nie ulega wątpliwości, że świadczona przez adwokata pomoc prawna
należy do szeroko pojętej sfery obejmującej działalność usługową, spełnia też
wszystkie wymagania dla uznania jej za działalność gospodarczą. W wypowiedziach
doktryny komentujących przytoczony wyrok (glosa J.P. Naworskiego, Palestra 2000
nr 5-6, s. 234) stwierdzono, że w stanie prawnym obowiązującym pod rządami
ustawy o działalności gospodarczej nie ma podstaw do negowania gospodarczego
charakteru usług świadczonych przez adwokatów wykonujących zawód w indywidu-
alnej kancelarii adwokackiej; taki adwokat ma status przedsiębiorcy w rozumieniu art.
2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej i to niezależnie od tego, czy świadczy
pomoc prawną przedsiębiorcom, czy innym podmiotom. Za przyjęciem, że świadcze-
nie pomocy prawnej w ramach indywidualnej kancelarii adwokackiej jest prowadze-
niem działalności gospodarczej wypowiedział się pośrednio Sąd Najwyższy w
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP
1992 nr 5, poz. 66).

Również w obecnym stanie prawnym nie ma dostatecznych podstaw do przy-
jęcia, że działalność polegająca na świadczeniu pomocy prawnej przez adwokata lub
radcę prawnego w indywidualnej kancelarii adwokackiej lub radcowskiej nie ma cha-
rakteru prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. Przyjęciu takie-
go założenia nie sprzeciwiają się przytoczone w kasacji przepisy ustawy z dnia 19
listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej, definiujące pojęcie działalności
gospodarczej. Ponieważ rozwiązanie stosunku pracy z powódką nastąpiło już w
okresie obowiązywania tej ustawy, to do jej przepisów powinna być odniesiona
ocena materialnoprawna pojawiających się zagadnień. Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej
ustawy, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa,
budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów
naturalnych, wykonywana w sposób ciągły i zorganizowany. Podstawowymi wy-
znacznikami pojęcia działalności gospodarczej są zatem: gospodarczy charakter
prowadzonej działalności, ukierunkowanie na osiąganie zysku (zarobkowy cel pro-
wadzonej działalności) oraz samoistny charakter działalności. Z kolei w art. 2 ust. 2
tej ustawy zdefiniowano pojęcie przedsiębiorcy. Zgodnie z tym przepisem, przedsię-
biorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości prawnej
spółka prawa handlowego, która zawodowo we własnym imieniu podejmuje i wyko-
nuje działalność gospodarczą.

Powołany w kasacji art. 87 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej stanowi, że
świadczący pomoc prawną nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów tej
ustawy; działalność polegającą na świadczeniu pomocy prawnej określają przepisy
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze oraz ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych. W doktrynie przyjmuje się, że taki stan prawny - który
wynika z przytoczonego art. 87 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej - istniał już w
momencie wejścia w życie tej ustawy, ponieważ w wyniku nowelizacji ustawy o dzia-
łalności gospodarczej z dniem 15 września 1997 r. skreślony został art. 24 tej
ustawy, który za działalność gospodarczą uznawał także świadczenie pomocy praw-
nej przedsiębiorcom w zakresie ich działalności gospodarczej przez adwokatów lub
radców prawnych oraz przez spółki i spółdzielnie z ich udziałem (M. Zdyb: Prawo
działalności gospodarczej. Komentarz, Kraków 2000).

W piśmiennictwie prawniczym podnosi się, że tego rodzaju wyłączenie z defi-
nicji przedsiębiorcy (w rozumieniu przepisów ustawy Prawo działalności gospodar-
czej) podmiotów świadczących pomoc prawną może budzić pewne wątpliwości,
zwłaszcza w kontekście rozwiązań przyjętych w Kodeksie spółek handlowych, prze-
widujących konstrukcję spółki partnerskiej tworzonej przez wspólników w celu wyko-
nywania określonego wolnego zawodu. Zgodnie z art. 87 k.s.h. partnerami w spółce
mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów
(między innymi świadczący pomoc prawną adwokaci i radcowie prawni). Prowadzi to
do sytuacji, w której np. radcy prawnemu świadczącemu pomoc prawną nie przysłu-
guje przymiot przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy Prawo działalności go-
spodarczej (co wynika wprost z art. 87 tej ustawy), a z drugiej strony możliwe jest po-
wstanie spółki partnerskiej, której wspólnikami (partnerami) będą radcowie prawni, i
której jednocześnie - i jednoznacznie - przysługiwać będzie status przedsiębiorcy w
świetle treści art. 2 ust. 2 Prawa działalności gospodarczej. W efekcie przedsiębiorcą
w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej jest spółka partnerska z
udziałem radców prawnych, nie jest nim natomiast radca prawny świadczący pomoc
prawną w ramach indywidualnej kancelarii radcy prawnego - i to pomimo tożsamości
przedmiotu działalności obu podmiotów. W tym wypadku może dojść do sytuacji, gdy
taka sama rodzajowo (merytorycznie) działalność (świadczenie usług prawnych,
świadczenie pomocy prawnej, obsługa prawna) będzie z jednej strony traktowana
jako działalność gospodarcza prowadzona przez przedsiębiorcę w rozumieniu Prawa
działalności gospodarczej, a z strony taką działalnością nie będzie.

W ocenie Sądu Najwyższego powyższe dylematy nie powinny wpływać na
ocenę charakteru działalności usługowej radcy prawnego; jest to działalność zawo-
dowa (profesjonalna), samodzielna, prowadzona w celach zarobkowych na własny
rachunek, która może i powinna być traktowana jako działalność gospodarcza w ro-
zumieniu art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Wyłączenie osoby
świadczącej pomoc prawną z pojęcia przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy Prawo
działalności gospodarczej nie zmienia niczego w zakresie istoty działalności prowa-
dzonej przez taką osobę. Wyłączenie podmiotowe nie może mieć wpływu na przed-
miotową ocenę charakteru prowadzonej działalności.
Świadczenie pomocy
prawnej przez radcę prawnego w ramach indywidualnej kancelarii radcowskiej, mimo
że nie pozwala na zakwalifikowanie go do grona przedsiębiorców w rozumieniu
przepisów Prawa działalności gospodarczej, należy traktować jako działalność go-
spodarczą sensu largo. Działalność, która przedmiotowo spełnia przesłanki działal-
ności gospodarczej - czy to ustawowe (art. 2 ust. 1 i 2 Prawa działalności gospodar-
czej), czy też wypracowane wcześniej przez doktrynę i powszechnie akceptowane w
orzecznictwie i piśmiennictwie prawniczym - a mianowicie jest zarobkową działalno-
ścią usługową, prowadzoną w sposób zorganizowany i ciągły, zawodowo i we wła-
snym imieniu, może być potraktowana jako działalność gospodarcza, bez względu
na wyłączenia przewidziane w art. 87 Prawa działalności gospodarczej.

Nie można zgodzić się z twierdzeniem skarżącej, że ustawa z dnia 19 listopa-
da 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej jest jedynym źródłem prawa gospo-
darczego definiującym pojęcie działalności gospodarczej i pojęcie przedsiębiorcy
(przewidującym powszechnie obowiązującą definicję obydwu tych pojęć) na potrzeby
wszystkich możliwych do wyobrażenia relacji prawnych, zarówno publicznopraw-
nych, jak i prywatnoprawnych. W systemie prawa polskiego istnieje wiele różnych
definicji przedsiębiorcy (konsekwencje tego stanu rzeczy przedstawia A. Kidyba: Ga-
limatias z przedsiębiorcami, ,,Rzeczpospolita" z 18 czerwca 2003 r.). Podobnie ist-
nieje wiele sposobów rozumienia wyrażenia ,,prowadzenie działalności gospodarczej"
lub ,,działalność gospodarcza" (co jest poddawane krytyce w doktrynie prawa cywil-
nego, handlowego, gospodarczego, a także publicznego). Dla potrzeb wykładni art. 8
ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych nie jest możliwe poprzestanie wyłącz-
nie na definicji zawartej w art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej. Prawo dzia-
łalności gospodarczej jest aktem regulującym stosunki o charakterze publicznopraw-
nym, dlatego też definicja działalności gospodarczej i przedsiębiorcy użyta w tej
ustawie nie zawsze jest możliwa do zastosowania w odniesieniu do stosunków cy-
wilnoprawnych. Relacja powstała między pracodawcą i pracownikiem w związku z
wypowiedzeniem umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy jest przede
wszystkim relacją prywatnoprawną, dlatego też definicje o charakterze publiczno-
prawnym nie muszą odpowiadać potrzebom związanym z oceną takiego zdarzenia
prawnego.

Definicję przedsiębiorcy na potrzeby prawa prywatnego (w tym indywidualne-
go prawa pracy) wprowadza do Kodeksu cywilnego ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz.
408). Wedle nowego art. 431 k.c. w stosunkach cywilnoprawnych przedsiębiorcami
są również podmioty prawa prowadzące we własnym imieniu działalność gospodar-
czą lub zawodową. Definicja przyjęta przez Kodeks cywilny jest bardzo szeroka. Nie
ulega wątpliwości, że w świetle nowej regulacji Kodeksu cywilnego przedsiębiorcami
są również osoby wykonujące wolne zawody, o których mowa w art. 87 ust. 1 Prawa
działalności gospodarczej, czyli osoby świadczące pomoc prawną. Według Kodeksu
cywilnego przedsiębiorcami są osoby wykonujące wolne zawody, choćby nie podle-
gały rejestracji czy to w ewidencji osób prowadzących działalność gospodarczą (w
gminie), czy to w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, z po-
wodu wyłączeń wynikających z art. 87 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że świadczenie przez powódkę,
w chwili rozwiązania z nią umowy o pracę, usług prawnych (pomocy prawnej) w ra-
mach jednoosobowej kancelarii radcowskiej, było prowadzeniem działalności gospo-
darczej w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Działal-
ność radcy prawnego polegająca na świadczeniu pomocy prawnej, mimo że radca
ten nie jest uznawany za przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów Prawa działalności
gospodarczej i nie stosuje się do niego tych przepisów (bo podlega on bezpośrednio
regulacji wynikającej z ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych), bez wąt-
pienia jest działalnością gospodarczą wykonywaną w celach zarobkowych i na wła-
sny rachunek, co stanowi przesłankę wyłączenia prawa do odprawy w oparciu o
przepis art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Funkcją odprawy pie-
niężnej przewidzianej w ustawie o zwolnieniach grupowych jest kompensata utraco-
nych zarobków oraz zabezpieczenie pracownikowi pozbawionemu zatrudnienia z
przyczyn od niego niezależnych (i jego rodzinie) środków utrzymania na czas ko-
nieczny do uzyskania nowych źródeł dochodu. Wyłączenia prawa do odprawy obej-
mują zatem sytuacje, w których pracownik ma (lub będzie miał) zagwarantowane
potencjalne źródła dochodu. Powódka pozostając w stosunku zatrudnienia, jedno-
cześnie uzyskiwała dochody ze świadczenia pomocy prawnej w ramach indywidual-
nej kancelarii radcy prawnego. Zwolnienie powódki z pracy u strony pozwanej nie
pozbawiło jej możliwości zarobkowania własną pracą w ramach prowadzenia działal-
ności gospodarczej. W związku z tym należy uznać, iż zarówno Sąd Rejonowy, jak i
Sąd Okręgowy prawidłowo oceniły, że w niniejszej sprawie istnieje podstawa do
odmówienia powódce prawa do odprawy pieniężnej, ze względu na wyłączenie
przewidziane w art. 8 ust. 3 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych.

Nie sposób podzielić przedstawionej w kasacji argumentacji dotyczącej tego,
że świadczenie przez radcę prawnego pomocy prawnej w ramach indywidualnej kan-
celarii radcy prawnego nie zapewnia stałych środków utrzymania.

Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================