Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I PK 32/05

Pracownikowi samorządowemu zatrudnionemu na podstawie wyboru nie
przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy (art. 81 § 1 w
związku z art. 80 k.p.) za okres odsunięcia od świadczenia pracy, wskutek po-
stanowienia prokuratora o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci
zawieszenia w czynnościach służbowych (art. 276 k.p.k.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski (sprawoz-
dawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z powództwa Henryka K. przeciwko Urzędowi Gminy P. o zapłatę wynagro-
dzenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 29 listopada 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 31 marca 2004 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Busku
Zdroju oddalił powództwo Henryka K. przeciwko Urzędowi Gminy P. o zapłatę wyna-
grodzenia za pracę. Sąd Rejonowy ustalił, że powód pracował na stanowisku Wójta
Gminy P. od 3 listopada 1998 r., w tym od dnia 10 listopada na podstawie wyboru w
wyborach bezpośrednich. Prawomocnym postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2003 r.
prokurator Prokuratury Rejonowej w B.Z. zastosował wobec powoda środek zapo-
biegawczy w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych Wójta Gminy P. W
okresie zawieszenia w czynnościach powód nie świadczył pracy. Po uchyleniu tego
środka zapobiegawczego postanowieniem z dnia 8 stycznia 2004 r., powód od dnia
16 stycznia 2004 r. powrócił do pracy na stanowisku Wójta Gminy P. Od 29 paździer-
nika 2003 r. do 15 stycznia 2004 r. powód nie pracował i nie otrzymywał żadnych
świadczeń ze stosunku pracy. Sąd Rejonowy uznał, że zgodnie z art. 80 k.p., wyna-
grodzenie przysługuje jedynie za pracę wykonaną i przepis ten dotyczy wszystkich
stosunków pracy, w tym także powstałych na podstawie wyboru. Za czas niewykony-
wania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wtedy, gdy przepis
szczególny tak stanowi. Takiego szczególnego przepisu powód nie wskazał i nie ma
go w przepisach prawa pracy. Nie są nimi art. 8 i 9 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o
pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze
zm.) w związku z art. 11 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.). Pierwszy z
nich dotyczy wyłącznie pracowników mianowanych, drugi zaś jest wyjątkiem, który
nie może być interpretowany rozszerzająco i z tego względu nie może mieć zastoso-
wania.
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach oddalił apelację powoda. Sąd Okręgowy podzielił
ocenę prawną Sądu Rejonowego. Uznał, że nie ma uzasadnienia zarzut powoda na-
ruszenia art. 80, 81 i 73 § 1 k.p. Zgodnie z art. 80 k.p., pracownikowi należy się wy-
nagrodzenie za pracę wykonaną. W innych przypadkach, wynagrodzenie pracownik
może uzyskać tylko wówczas, gdy Kodeks pracy lub przepis szczególny tak stanowi.
Przepis ten ustanawia zasadę, od której inne przepisy mogą wprowadzać wyjątki.
Taki wyjątek wynika z art. 81 k.p., w którym powód upatruje podstawy prawnej swo-
jego roszczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego, art. 81 k.p. wyraźnie określa jako prze-
słankę przyznania wynagrodzenia gwarancyjnego niezawinione niewykonywanie
przez pracownika pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Przesłanką przyznania
pracownikowi wynagrodzenia za czas przestoju jest więc łącznie brak winy pracow-
nika w spowodowaniu przestoju i zachowanie przez niego gotowości do pracy. We-
dług Sądu Okręgowego, okoliczności sprawy nie dają podstaw do uznania, że speł-
nione zostały te przesłanki. Zastosowanie przez prokuratora środka zapobie-
gawczego w postaci zawieszenia w czynnościach nastąpiło w toku postępowania
przygotowawczego skierowanego przeciwko konkretnej osobie i z przyczyn jej doty-
czących. Wobec tego nie można doszukiwać się odpowiedzialności gminy za skutek
w postaci uniemożliwienia powodowi wykonywania czynności należących do zakresu
praw i obowiązków wójta gminy. Za przyczynę niewykonywania pracy nie można też
uznać przeszkód obiektywnych. Nieuprawnione jest więc doszukiwanie się analogii w
orzeczeniach sądowych zapadłych w sprawach, w których niewykonywanie pracy
było konsekwencją zawieszenia funkcjonowania organów, a nie poszczególnych pra-
cowników. Według Sądu Okręgowego, nie można doszukiwać się podstaw prawnych
roszczenia w analogii do art. 8 i 9 ustawy o pracownikach samorządowych, czy art.
11 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, gdyż Sąd Rejonowy słusznie przy-
jął, że ustanawiają one wyjątki, których nie można rozszerzać na stany prawnie nimi
nieuregulowane.
Kasację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił naruszenie art. 80 k.p.
przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na błędnym przyjęciu związku po-
między ustaleniem, że powodowi jako wójtowi zawieszonemu w czynnościach służ-
bowych na mocy postanowienia prokuratora nie przysługuje wynagrodzenie za czas
nieświadczenia pracy, podczas gdy powinny mieć zastosowanie przepisy ustawy z
dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta mia-
sta (Dz.U. Nr 113, poz. 984 ze zm.), a w szczególności - przez analogię - art. 26 tej
ustawy, ,,kreujący przyczyny wygaśnięcia mandatu, a co za tym idzie pozbawienia jej
adresata prawa do wynagrodzenia". Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie
kasacji powód wskazał występowanie zagadnienia, ,,czy wójtowi zawieszonemu w
czynnościach służbowych przysługuje wynagrodzenie za czas, kiedy na skutek tego
zawieszenia pracy nie świadczył oraz, czy w tej sytuacji, z uwagi na brak literalnego
przepisu regulującego taki stan faktyczny Sąd jest upoważniony do stosowania
wprost art. 81 k.p.". W uzasadnieniu podstaw kasacji powód wywiódł w szczególno-
ści, że na tle art. 81 k.p. doktryna i orzecznictwo przyjęły, iż ,,przyczyny dotyczące
pracodawcy" to również niezależne od niego czynniki zewnętrzne. Tymczasem, Sąd
Okręgowy podnosi, że przeszkoda w wykonywaniu przez powoda obowiązków służ-
bowych nie wynikła z przyczyn obiektywnych, które nie są niezależne od woli praco-
dawcy i pracownika, a nadto, że wobec braku przepisu szczególnego, wyłączającego
zasadę przewidzianą w art. 80 zdanie pierwsze k.p., niedozwolone jest poszukiwanie
analogii w innych szczególnych unormowaniach, np. dotyczących zawieszenia w
czynnościach służbowych mianowanych pracowników samorządowych i państwo-
wych, którzy w analogicznej sytuacji zachowują prawo do wynagrodzenia. Na tle
stanu faktycznego sprawy powstaje pytanie, czy wójt, którego mandat nie wygasł,
zachowuje prawo do wynagrodzenia w okresie zawieszenia go w czynnościach służ-
bowych. Zdaniem powoda, wobec braku ,,literalnego" przepisu regulującego takie
stany faktyczne, powstaje pytanie, czy można stosować wprost art. 81 k.p., uznając,
że skoro mandat wójta nie wygasł, to przysługuje mu prawo do wynagrodzenia za
czas, gdy pracy faktycznie nie świadczył, a nie został skazany prawomocnym wyro-
kiem orzeczonym za przestępstwo umyślne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W toku postępowania powód powoływał jako podstawy roszczenia art. 8 i 9
ustawy o pracownikach samorządowych oraz art. 11 ustawy o pracownikach urzędów
państwowych. W kasacji nie stawia jednak zarzutu naruszenia tych przepisów, wobec
czego rozważanie tej kwestii jest niemożliwe ze względu na związanie Sądu Najwyż-
szego podstawami kasacji (art. 39311 § 1 k.p.c.). Można jedynie stwierdzić, że trafnie
Sąd drugiej instancji uznał, iż przepisy te nie mają zastosowania w stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy, skoro art. 8 ustawy o pracownikach samorządowych dotyczy
pracowników mianowanych, a art. 9 tej ustawy reguluje zawieszenie w pełnieniu obo-
wiązków pracowniczych w toku postępowania dyscyplinarnego.
Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 26 ustawy o bezpośrednim wyborze
wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Przepis ten wskazuje przypadki, w których na-
stępuje wygaśnięcie mandatu wójta, co w konsekwencji, zgodnie z art. 73 § 2 k.p.,
prowadzi do rozwiązania stosunku pracy z wyboru. Sądy obu instancji nie uznały jed-
nak, że stosunek pracy powoda rozwiązał się wskutek zawieszenia go w czynno-
ściach służbowych. Wręcz odwrotnie, założeniem oceny prawnej przyjętej w zaskar-
żonym wyroku jest uznanie, że stosunek pracy powoda trwał w czasie zawieszenia w
czynnościach. Gdyby stosunek pracy powoda uległ rozwiązaniu, to rozważanie za-
stosowania art. 81 k.p. byłoby bezprzedmiotowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 26 czerwca 1998 r., I PKN 195/98, OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 453). Dla uzna-
nia bezzasadności tego zarzutu istotne jest przede wszystkim to, że art. 26 ustawy o
bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta w ogóle nie dotyczy
zachowania prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy. Jak trafnie
przyjął Sąd drugiej instancji, reguluje to art. 80 k.p., według którego wynagrodzenie
przysługuje za pracę wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zacho-
wuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stano-
wią. Konieczne jest więc wskazanie przepisu prawa pracy, zgodnie z którym powód
zachował prawo do wynagrodzenia, mimo niewykonywania pracy wskutek zawiesze-
nia go w czynnościach służbowych zastosowanego przez prokuratora jako środek
zapobiegawczy w toku postępowania karnego, a ściślej mówiąc, wskutek odsunięcia
pracownika przez pracodawcę od świadczenia pracy z tej przyczyny.
Powód w tym zakresie wskazuje w kasacji na art. 81 k.p. i zarzuca naruszenie
tego przepisu. Wykładnia art. 81 k.p. przyjęta przez Sąd drugiej instancji ma pewne
wady. W szczególności dotyczy to przyjęcia, że przesłanką zachowania prawa do
wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy jest brak winy pracownika. Prze-
słanka ta dotyczy tylko jednego z przypadków niewykonywania pracy, a mianowicie,
gdy ma to miejsce w ramach przestoju (art. 81 § 2 k.p.). Przestój stanowi szczególny
przypadek niewykonywania przez pracownika pracy z powodu doznania przeszkód
dotyczących pracodawcy. Jest to przerwa w wykonywaniu pracy, do której pracownik
był gotów, spowodowana zaburzeniami w funkcjonowaniu zakładu pracy, polegają-
cymi na zakłóceniu normalnego toku pracy z przyczyn związanych z ruchem zakładu
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1992 r., I PZP 58/92, OSNCP
1993 nr 6, poz. 95; OSP 1993 nr 6, poz. 135 z glosą T. Gregorczuk). W rozpoznawa-
nej sprawie nie mamy jednak do czynienia z przestojem, ale z innym przypadkiem
niewykonywania pracy, a więc ma zastosowanie art. 81 § 1 k.p. Przepis ten stanowi,
że pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, jeżeli
był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących praco-
dawcy. Są więc w nim wskazane dwie przesłanki ,,przysługiwania wynagrodzenia", a
ściślej, zachowania prawa do wynagrodzenia, mimo nieświadczenia pracy. Jest to
zachowanie przez pracownika gotowości do pracy (co w rozpoznawanej sprawie nie
budzi wątpliwości) oraz ,,doznanie przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy".
Powód uważa, że każda przyczyna niedotycząca pracownika jest przyczyną doty-
czącą pracodawcy. Takiej wykładni tego przepisu nie można uznać, gdyż oprócz
przyczyn dotyczących pracownika i dotyczących pracodawcy, mogą być jeszcze
przyczyny niezależne od stron stosunku pracy, a więc tym samym niedotyczące pra-
codawcy. Rozszerzającą interpretację tego przepisu przedstawił Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 455/00 (OSNAPiUS 2002 nr 11, poz. 268),
przyjmując, że z art. 81 § 1 k.p. wynika, iż przyczyny nieświadczenia pracy nie mogą
leżeć po stronie pracownika i w tym sensie mają dotyczyć pracodawcy. Jednak i w
tym wyroku Sąd Najwyższy uznał, że pracownikowi samorządowemu, który został
odsunięty od wykonywania obowiązków w następstwie zawieszenia organów gminy
na podstawie art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
(jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.), dlatego przysługuje wynagro-
dzenie gwarancyjne przewidziane w art. 81 § 1 k.p., gdyż działania organów gminy (z
uwagi na specyficzny charakter pracodawcy samorządowego) dotyczą pracodawcy.
W rozpoznawanej sprawie, czynności prokuratora w toku postępowania karnego z
pewnością nie mogą być zakwalifikowane jako czynności pracodawcy, a więc czyn-
ność pracodawcy polegająca na odsunięciu od wykonywania obowiązków na stano-
wisku, którego dotyczyło zawieszenie w czynnościach, kwalifikowana jako prze-
szkoda w świadczeniu pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Zgodnie z art. 276
k.p.k., tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić oskarżonego w czynno-
ściach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od
określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Zastoso-
wanie przez prokuratora tego środka zapobiegawczego i wynikająca z niego prze-
szkoda w wykonywaniu pracy, jest nie tylko okolicznością niedotyczącą pracodawcy,
ale jak trafnie stwierdził Sąd drugiej instancji, jest to przeszkoda dotycząca pracow-
nika. Ten środek zapobiegawczy jest przecież stosowany w postępowaniu karnym
dotyczącym konkretnej osoby i ze względu na czyn stanowiący przedmiot zarzutu. Z
punktu widzenia możliwości wykonywania pracy przez pracownika, względem któ-
rego zastosowano ten środek, jest to sytuacja zbliżona do zastosowania innego
środka zapobiegawczego, a mianowicie tymczasowego aresztowania. W obu tych
przypadkach pracownik doznaje przeszkód w świadczeniu pracy. Co do tymczaso-
wego aresztowania powszechnie przyjmuje się, że okres stosowania tego środka
zapobiegawczego, jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, w którym
jednak pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepis
szczególny tak stanowi. Przepisem takim nie jest jednak art. 81 § 1 k.p., gdyż prze-
szkoda w świadczeniu pracy wynika z okoliczności dotyczących pracownika.
Z tych względów kasacja powoda podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c.
========================================