Wyrok z dnia 2 września 2003 r.
I PK 310/02

Dla ustalenia wysokości odprawy określonej w art. 49 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przed-
siębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948
ze zm.) decydujące znaczenie ma miejsce zamieszkania pracownika w dniu zło-
żenia oświadczenia pracodawcy zmierzającego do rozwiązania stosunku pracy,
a nie w dniu jego rozwiązania.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Krystyna Bednarczyk, Zbigniew Hajn.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 września 2003 r.
sprawy z powództwa Marka K. przeciwko Polskim Kolejom Państwowym Spółce Ak-
cyjnej Zakładowi Infrastruktury Kolejowej w K. o odprawę, na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Kielcach z dnia 20 marca 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania, po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 15 października 2001 r. zasądził na rzecz Marka K. od Polskich Kolei Państwo-
wych SA - Zakładu Infrastruktury Kolejowej w K. kwotę 10.000 zł z odsetkami tytułem
odprawy oraz odsetki od kwoty 20.000 zł za okres od 1 czerwca do 15 lipca 2001 r.
Sąd ten ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od 1985 r., ostat-
nio na stanowisku specjalisty automatyka w ISE S. Na stałe zamieszkiwał w miej-
scowości S. gmina G. w powiecie b. Pracodawca w pisemnym oświadczeniu z 26
lutego 2001 r. rozwiązał z powodem umowę o pracę z zachowaniem sześciomie-
sięcznego okresu wypowiedzenia upływającego 31 sierpnia 2001 r. Jako przyczynę
wskazał restrukturyzację zatrudnienia. W tym samym piśmie zamieścił też informa-
cję, że w związku z rozwiązaniem umowy o pracę powodowi przysługuje jednorazo-
wa odprawa w wysokości 20.000 zł. W toku wypowiedzenia, 22 marca 2001 r., po-
wód zameldował się na pobyt stały w C. przy ulicy Ż., w wynajętym pokoju. W
związku z utratą dotychczasowej pracy powód zamierzał w C. prowadzić sklep. Pla-
nował rozpoczęcie tej działalności od 1 lipca 2001 r., dlatego też 16 maja 2001 r. zło-
żył do dyrektora pozwanego Zakładu prośbę o skrócenie okresu wypowiedzenia z
sześciu miesięcy do trzech. Prośba została uwzględniona, w związku z tym stosunek
pracy rozwiązał się 31 maja 2001 r. Pozwany 8 czerwca 2001 r. wypłacił powodowi
odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia, natomiast 12 czerwca 2001 r. wystąpił do Kolejowej Agencji Aktywi-
zacji Zawodowej z zapotrzebowaniem na jednorazową odprawę dla powoda. Odpra-
wa w wysokości 20.000 zł została powodowi wypłacona dopiero 15 lipca 2001 r., a to
spowodowało konieczność zmiany dotychczasowych planów powoda dotyczących
jego działalności gospodarczej. Powód pozostając w separacji z żoną zamieszkuje
sam. W dniu rozwiązania z powodem umowy o pracę, czyli 31 maja 2001 r. stopa
bezrobocia w powiecie b. była niższa od przeciętnej stopy w kraju, natomiast w po-
wiecie k. była wyższa. Decyzją Powiatowego Urzędu Pracy w K. Filia w C. z 11
czerwca 2001 r. powód został uznany za osobę bezrobotną z dniem 8 czerwca 2001
r. (bez prawa do zasiłku).
Sąd Rejonowy zrelacjonował treść przepisu art. 48 ustawy z dnia 8 września
2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwo-
wego ,,Polskie Koleje Państwowe", zgodnie z którym wysokość należnej zwalniane-
mu pracownikowi odprawy wynosi 20 000 zł lub 30.000 zł w zależności od tego, czy
zamieszkuje na obszarze powiatu, w którym stopa bezrobocia w dniu rozwiązania
stosunku pracy jest większa niż przeciętna stopa bezrobocia w kraju, czy też jest ona
równa przeciętnej lub od niej niższa. Sąd Rejonowy uznał, że powodowi należy się
odprawa w wyższej kwocie, ponieważ w dacie rozwiązania stosunku pracy zamiesz-
kiwał na obszarze powiatu k., w którym stopa bezrobocia była większa niż przeciętna
w kraju. Wysokość odprawy nie zależy od czasu zamieszkiwania na danym terenie.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, podane przez powoda przyczyny zmiany miejsca
zamieszkania są ,,logicznie przekonywujące". Zgodnie z art. 25 k.c. mającym zasto-
sowanie w sprawie na podstawie art. 300 k.p., miejscem zamieszkania osoby fizycz-
nej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu, ,,a
jedną z przesłanek tego pojęcia jest zameldowanie danej osoby w tej miejscowości
na pobyt stały". W efekcie tych rozważań, Sąd Rejonowy uznał zasadność powódz-
twa zarówno w zakresie uzupełnienia odprawy, jak i odsetek od wypłaconej odprawy
w kwocie 20.000 zł za okres opóźnienie liczony od rozwiązania stosunku pracy do
wypłaty.
Pozwany zaskarżył ten wyrok, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach wyrokiem z dnia 20 marca 2002 r. oddalił jego apelację. Sąd
ten podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji i uznał, że powód przez złożenie
zaświadczenia o zameldowaniu na pobyt stały w C. udowodnił miejsce swego za-
mieszkania. Zdaniem Sądu, zamiar powoda stałego pobytu w tej miejscowości wyni-
ka z okoliczności sprawy. W związku z ciężką sytuacją na rynku pracy, zmiana miej-
sca zamieszkania podyktowana była chęcią podjęcia działalności gospodarczej -
prowadzenia sklepu. Wniosek o skrócenie okresu wypowiedzenia umotywowany był
chęcią jak najszybszego podjęcia działalności gospodarczej w C. Wysokość odprawy
nie zależy od czasu zamieszkiwania w danej miejscowości. W momencie rozwiąza-
nia z powodem umowy o pracę, jego miejscem zamieszkania był C. w powiecie k., w
którym stopa bezrobocia była wyższa niż przeciętna stopa bezrobocia w kraju. Rosz-
czenie o odprawę stało się wymagalne w dniu rozwiązania stosunku pracy i dlatego
od tego dnia należą się odsetki zarówno od kwoty zasądzonej, jak i wypłaconej przez
pracodawcę 15 lipca 2001 r.
Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku, podnosząc zarzut narusze-
nia art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowego" w
związku z art. 25 k.c. przez przyjęcie, że w dacie rozwiązania stosunku pracy powód
miał stałe miejsce zamieszkania na obszarze powiatu, w którym stopa bezrobocia
jest większa niż przeciętna w kraju oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę ze-
branego w sprawie materiału dowodowego. Skarżący podniósł, że - jego zdaniem -
powód nie wykazał zamiaru stałego pobytu w C. Nie przedstawił żadnego dowodu, iż
miał zamiar podjęcia działalności gospodarczej w tej miejscowości ani nie wskazał
dlaczego nie mógłby prowadzić tej działalności mieszkając tam, gdzie dotychczas,
czyli w odległości 10 km od C. Opóźnienie w wypłacie odprawy nastąpiło z winy po-
woda, który podanie o skrócenie okresu wypowiedzenia złożył 16 maja 2001 r., pod-
czas, gdy pozwany mógł składać zapotrzebowanie na środki z Kolejowej Agencji
Aktywizacji Zawodowej 15 dnia każdego miesiąca, a udowodnił, że był przygotowany
na wypłatę odprawy 31 sierpnia 2001 r. Kasacja zawiera wniosek o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu.
W odpowiedzi na kasację powód twierdził, że jest ona nieuzasadniona.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Przepisy art. 48-50 ustawy z dnia 8
września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm.) są zreda-
gowane w sposób niespójny, a ich wykładnia nastręcza poważne trudności, co zna-
lazło wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 16 kwietnia
2003 r., III PZP 4/03). Przesłanki nabycia prawa do odprawy zostały ujęte w trzech
przepisach, zredagowanych w niejednorodnej konwencji i przy użyciu czasowników
występujących w różnych czasach. W pierwszym z tych przepisów mowa jest o pra-
cownikach, z którymi ,,rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w latach 2000 - 2002"
(obecnie 2000 - 2003). Użycie czasu przeszłego sugeruje odniesienie normy prawnej
do przeszłości, co pozostaje w sprzeczności z jej treścią, odnoszącą się w chwili jej
wejścia w życie, z całą pewnością do zdarzeń przyszłych, skoro ustawa weszła w
życie w 2000 r. (czy odnosiła się do zdarzeń przeszłych jest kwestią sporną). W dal-
szej części tego samego przepisu ustawodawca używa już czasu teraźniejszego dla
określenia negatywnych i pozytywnych przesłanek nabycia prawa do odprawy. Cho-
dzi zatem o pracowników, którzy ,,nie spełniają" warunków umożliwiających uzyska-
nie prawa do emerytury, urlopu kolejowego lub świadczenia przedemerytalnego. Owi
pracownicy ,,mają" prawo do odprawy. Nie są to jednak wszystkie przesłanki nabycia
prawa do odprawy. W przepisie następnym, w którym uregulowana została wysokość
odprawy, znajduje się odesłanie do art. 50 ust. 1 (,,z zastrzeżeniem art. 50 ust. 1"), w
którym zamieszczona została kolejna pozytywna przesłanka nabycia prawa do od-
prawy w postaci odpowiedniego stażu pracy. W przepisie tym ustawodawca również
posłużył się czasownikami w czasie teraźniejszym (,,otrzymuje pracownik") i prze-
szłym (,,który był zatrudniony"). W drugim ustępie tego artykułu uregulowana została
negatywna przesłanka, której wystąpienie pozbawia pracownika prawa do odprawy
przez odesłanie do okoliczności, o których mowa w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Zastosowany sposób ujęcia przepisów nie pozwala na łatwe odtworzenie za-
wartych w nich norm przez zastosowanie wykładni językowej. Ustalenie wynikają-
cych z nich warunków nabycia prawa do odprawy i okoliczności powodujących wyłą-
czenie tego prawa wymaga dokonania również bardziej skomplikowanych zabiegów.
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy w razie zmiany miejsca zamieszkania
przez pracownika w okresie wypowiedzenia, które to miejsce ma znaczenie dla wy-
sokości odprawy, od wykładni językowej należy jednak rozpocząć. Analizowany
przepis (we fragmencie mającym znaczenie dla rozpoznania sprawy) ma następują-
ce brzmienie: pracownikowi, z którym w latach 2000 - 2002 (obecnie 2003) został
rozwiązany stosunek pracy z przyczyn, o których mowa w art. 48, mającemu stałe
miejsce zamieszkania na obszarze powiatu, w którym stopa bezrobocia w dniu roz-
wiązania stosunku pracy z pracownikiem jest większa niż przeciętna stopa bezrobo-
cia w kraju, przysługuje(...) jednorazowa odprawa pieniężna w wysokości 30.000 zł.
Analogicznie brzmi ustęp drugi, w którym określono warunki nabycia odprawy w wy-
sokości 20.000 zł, z tym, że chodzi o stopę bezrobocia równą lub niższą od przecięt-
nej krajowej. Uważne odczytanie tego przepisu pozwala na stwierdzenie, że dzień
rozwiązania stosunku pracy jest miarodajny tylko do ustalenia stopy bezrobocia, a
nie dotyczy wcale ustalenia miejsca zamieszkania pracownika. Przepis ten w ogóle
nie zawiera wskazania według jakiej daty należy ustalić miejsce zamieszkania. W
zakresie koniecznym do rozpoznania niniejszej sprawy, czyli ustalenia przesłanek
nabycia odprawy w wyższej wysokości, należy - przy założeniu racjonalności usta-
wodawcy i wykorzystaniu reguł wykładni systemowej - rozumieć tak normę prawną
zawartą w art. 49, by pozostawała ona w spójności z normą z art. 50 ust. 1. Prowadzi
to do wniosku, że ocena występowania wszystkich przesłanek nabycia prawa do
odprawy następuje w chwili złożenia oświadczenia pracodawcy zmierzającego do
rozwiązania stosunku pracy. Chodzi również o przesłankę nabycia prawa do odpra-
wy w wyższej wysokości. Decydujące znaczenie ma miejsce zamieszkania w dniu
złożenia oświadczenia pracodawcy. Do takiego wniosku prowadzi zestawienie treści
art. 49 i 50 ust. 1, do którego przepis ten odsyła. W art. 50 ust. 1 mowa jest o dniu
wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy. Zatem w dniu złożenia oświadczenia
przez pracodawcę podlegają ocenie przesłanki nabycia prawa do odprawy: staż
pracy, a także zamieszkiwanie w określonej miejscowości. Wszystkie zdarzenia, do-
tyczące stażu lub miejsca zamieszkania, które nastąpiłyby po tej dacie nie mają
znaczenia dla nabycia prawa do odprawy lub jej wysokości. Inne rozumienie przepisu
(przepisów) prowadziłoby do skutków niemożliwych do zaakceptowania.
Należy zatem przyjąć, że o wysokości odprawy decyduje miejsce stałego za-
mieszkania pracownika w dacie złożenia przez pracodawcę oświadczenia o rozwią-
zaniu stosunku pracy. Wszelkie zmiany miejsca zamieszkania po tej dacie pozba-
wione są znaczenia. Niezależnie od tego nie sposób nie zauważyć, że ustalenie
miejsca zamieszkania powoda zostało dokonane bez należytej wnikliwości. Dotyczy
to motywów zmiany oraz odległości między obiema miejscowościami. Dodać przy
tym należy, że zmiana miejsca zamieszkania tylko w celu uzyskania wyższej (o
10.000 zł) odprawy mogłaby być oceniona jako działanie ze sfery nadużycia prawa, a
zatem niemogące odnieść skutku przy dochodzeniu roszczeń.
Brakiem wnikliwości obarczone zostało też zasądzenie odsetek od odprawy.
Uwzględnienie tego roszczenia winno być poprzedzone analizą przepisów dotyczą-
cych skrócenia okresu wypowiedzenia wynikających z układu zbiorowego, a nie Ko-
deksu pracy oraz przepisów regulujących finansowanie odpraw uregulowanych w
ustawie o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji PKP. Chodzi zarówno o ko-
nieczność ustalenia wysokości odprawy w zależności od stopy bezrobocia w dniu
rozwiązania stosunku pracy, jak i pozyskiwanie środków na odprawy. W szczegól-
nych okolicznościach tej sprawy - po dokonaniu stosownych ustaleń - może też po-
wstać potrzeba rozważenia tego roszczenia w aspekcie zasad współżycia społecz-
nego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39313 § 1 k.p.c.
========================================