Wyrok z dnia 22 sierpnia 2003 r.
I PK 214/02

Pełnomocnikiem procesowym pracownika (art. 465 § 1 k.p.c.) może być
przedstawiciel związku zawodowego, w którym pracownik nie jest zrzeszony.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Józef Iwulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2003 r.
sprawy z powództwa Jana C. przeciwko Wytwórni Aparatury Wtryskowej ,,P.-M."
Spółce z o. o. w M. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 29
listopada 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 30 czerwca 1999 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Mielcu
oddalił powództwo Małgorzaty Ś. i Jana C. przeciwko Wytwórni Aparatury Wtrysko-
wej ,,P.-M." Spółce z o.o. w M. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzeń umów o
pracę. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka Małgorzata Ś. była zatrudniona na
stanowisku szlifierza i w związku z redukcją etatów prowadzoną przez pozwanego
pracodawcę została wytypowana do zwolnienia ze względu na niską ocenę przydat-
ności do zatrudnienia. Powód Jan C. był zatrudniony na stanowisku portiera-dozorcy
i został wytypowany do zwolnienia w związku z likwidacją trzech etatów portierów-
dozorców. Sąd Rejonowy ustalił również, że zwolnienia powodów nastąpiły w ramach
zwolnień grupowych, bowiem zarząd pozwanej podjął w dniu 1 września 1998 r.
uchwałę o wszczęciu przygotowań do zwolnienia 120 pracowników z powodu spadku
zamówień i ograniczenia produkcji. O zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupo-
wych został powiadomiony Rejonowy Urząd Pracy w M. oraz organizacje związków
zawodowych. Zarząd pozwanej Spółki nie doszedł do porozumienia ze związkami
zawodowymi co do regulaminu zwolnień grupowych i w dniu 4 listopada 1998 r. wy-
dał regulamin określający zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowni-
ków objętych zamiarem zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W
dniu 5 listopada 1998 r. zarząd pozwanej zwrócił się do organizacji związkowych z
informacją o zamiarze zwolnienia pracowników. Powódka nie była członkiem związ-
ków zawodowych i żadna organizacja związkowa nie objęła jej ochroną przed zwol-
nieniem z pracy. Powód Jan C. jako członek NSZZ ,,Solidarność" został natomiast
objęty ochroną związkową, gdyż organizacja zakładowa wyraziła sprzeciw wobec
zamiaru zwolnienia go z pracy. Pracodawca konsultował zamiar rozwiązania umowy
o pracę z powodem z Zarządem Regionalnym NSZZ ,,Solidarność", który również nie
wyraził zgody na rozwiązanie umowy. Wypowiedzenia umów o pracę doręczono po-
wódce w dniu 9 listopada, zaś powodowi w dniu 27 listopada 1998 r. Sąd pierwszej
instancji uznał roszczenia powodów za nieuzasadnione, gdyż przyczyny wypowie-
dzeń umów o pracę są konkretne i prawdziwe. Pozwany pracodawca nie naruszył
art. 2-4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.; obecnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), bowiem o zamiarze zwolnień grupowych
został powiadomiony Urząd Pracy i organizacje związkowe, a wobec braku porozu-
mienia ze związkami zawodowymi został wydany regulamin zwolnień. Według Sądu
Rejonowego, powód Jan C. jako przewodniczący organizacji związkowej na szczeblu
wydziału nie podlega ochronie przed zwolnieniem, a powódka nie była zgłoszona do
ochrony przez związki zawodowe.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 28 października 1999 r. [...] oddalił apelację powodów. Sąd Najwyższy wyro-
kiem z dnia 26 września 2000 r., I PKN 56/00, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w
części dotyczącej powoda Jana C. i przekazał w tym zakresie sprawę do ponownego
rozpoznania. Po uzupełnieniu materiału dowodowego, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 29 listopada 2001 r. [...],
oddalił apelację powoda. Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 27 listopada 1998 r., to jest
w dacie złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, powód nie był
przewodniczącym organizacji związkowej na szczeblu wydziału. Wynika to z treści
przedłożonych do akt dokumentów, a w szczególności ze schematu organizacyjnego
Komisji Zakładowej NSZZ ,,Solidarność" oraz z treści protokołu zebrania wyborczego
z dnia 15 września 1998 r., z którego wynika, że powód został odwołany z funkcji
przewodniczącego koła związku. Również treść pisma Komisji Zakładowej z dnia 29
października 2001 r. potwierdza , że powód nigdy nie pełnił funkcji przewodniczącego
komisji wydziałowej w strukturze związku zawodowego. Te ustalenia dają podstawę
do stwierdzenia, że powód nie był objęty ochroną wynikającą z art. 8 pkt 3 regulami-
nu określającego zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników obję-
tych zamiarem zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Kasację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił naruszenie: 1) art. 465 §
1 k.p.c. przez dopuszczenie do występowania w sprawie w charakterze pełnomocni-
ka powoda osoby nieupoważnionej przez związek zawodowy, do którego należy po-
wód, co oznacza nieważność postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c.; 2) art.
133 § 3 zdanie pierwsze k.p.c. przez doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem po-
wodowi, a nie pełnomocnikowi, co również oznacza nieważność postępowania wsku-
tek pozbawienia powoda możności obrony jego praw; 3) art. 233, art. 235, art. 245 i
art. 271 § 1 k.p.c. przez sprzeczne z prawem ustalenie okoliczności istotnych dla roz-
strzygnięcia sprawy w oparciu o treść wytworzonego na użytek sporu dokumentu
prywatnego, przyjętego w istocie za zeznanie świadka. W uzasadnieniu kasacji po-
wód wywiódł w szczególności, że dla prawidłowego umocowania pełnomocnika nie
jest wystarczający dokument pochodzący od pracownika, a konieczne jest też odręb-
ne upoważnienie związku zawodowego. W sprawach indywidualnych ze stosunków
pracy, w tym także w sprawach o przywrócenie do pracy, związek zawodowy repre-
zentuje prawa swoich członków, a powód jest członkiem NSZZ ,,Solidarność". Skoro
osoba dopuszczona do jego reprezentowania jako jego pełnomocnik jest członkiem
NSZZ ,,Solidarność 80" i nie była upoważniona do działania w charakterze pełnomoc-
nika przez związek zawodowy, którego członkiem jest powód, to zasadny jest zarzut
naruszenia art. 465 § 1 k.p.c. Zdaniem powoda, nie można za podstawę rozstrzy-
gających ustaleń przyjmować dokumentów prywatnych pochodzących od osób ozna-
czonych w postanowieniach dowodowych jako świadkowie. Dowód z dokumentu
prywatnego nie może służyć do ustalenia prawdziwości złożonego tam oświadczenia.
Świadek, który podpisał ,,zeznanie" powinien zostać przesłuchany na okoliczność,
czy powód był przewodniczącym organizacji wydziałowej związku zawodowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji na rozprawie w dniu 18
stycznia 1999 r. powodowie ustanowili pełnomocnikiem procesowym Małgorzatę K.,
która jest przewodniczącą Międzyzakładowej Komisji NSZZ ,,Solidarność 80". Pełno-
mocnik powodów występowała w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji,
wniosła w ich imieniu apelację, uczestniczyła w rozprawie apelacyjnej, a następnie
wniosła o doręczenie i otrzymała wyrok Sądu drugiej instancji z uzasadnieniem. Ka-
sację w imieniu powoda wniósł radca prawny Krzysztof B. upoważniony przez powo-
da i przewodniczącego Zarządu Regionu NSZZ ,,Solidarność" na podstawie pełno-
mocnictwa ogólnego. Ten pełnomocnik otrzymał też wyrok Sądu Najwyższego z dnia
26 września 2000 r., I PKN 56/00. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy powoda re-
prezentowała Małgorzata K., która uczestniczyła w rozprawach i otrzymała odpis wy-
roku Sądu drugiej instancji. W tej sytuacji trudno zrozumieć, w oparciu o jakie fakty
powód zgłasza w rozpoznawanej kasacji zarzut naruszenia art. 133 § 3 zdanie pierw-
sze k.p.c. przez doręczenie jemu wyroku wraz z uzasadnieniem. Nie precyzuje bo-
wiem, o odpis którego wyroku mu chodzi. Przede wszystkim jednak odpisy wszyst-
kich wyroków (Sądu pierwszej instancji, dwa wyroki Sądu drugiej instancji i wyrok
Sądu Najwyższego) były doręczone pełnomocnikowi powoda. Zarzut ten jest więc
oczywiście bezzasadny.
Co do zarzutu nieważności postępowania ze względu na brak należytego
umocowania pełnomocnika, trzeba stwierdzić, że Sąd Najwyższy poprzednio rozpo-
znawał już sprawę w postępowaniu kasacyjnym i stan procesowy nie zmienił się w
tym zakresie. W poprzednim postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy miał obowią-
zek uwzględnić nieważność postępowania z urzędu (art. 39311 § 1 k.p.c.), lecz jej nie
stwierdził. Zgodnie z art. 39317 k.p.c. nie można oprzeć kasacji od orzeczenia wyda-
nego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią
prawa ustaloną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Przemawia to za bezzasadno-
ścią tego zarzutu, choć jej jeszcze nie przesądza. Sąd Najwyższy przy poprzednim
rozpoznaniu sprawy nie rozpoznawał bowiem zarzutu dotyczącego nieważności po-
stępowania i nie ustalił w wyroku wykładni prawa w tym zakresie (por. uzasadnienie
uchwały z dnia 11 sierpnia 1988 r., III PZP 24/88, OSNCP 1989 nr 12, poz. 195, w
której Sąd Najwyższy wskazał uchwały z dnia 26 marca 1986 r. III PZP 17/86,
OSNCP 1987 nr 2-3, poz. 26 oraz z dnia 15 lipca 1986 r. III PZP 40/86, OSNCP 1987
nr 5-6, poz. 80, udzielające odpowiedzi na przedstawione zagadnienia prawne, mimo
niedopuszczalności drogi sądowej). Można wobec tego stwierdzić, że art. 39317 k.p.c.
nie stoi na przeszkodzie podniesieniu zarzutu nieważności postępowania, choćby
dotyczył on sprawy już raz rozpoznanej przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasa-
cyjnym, jeżeli przy poprzednim rozstrzygnięciu Sąd Najwyższy nie dokonał wykładni
prawa w tym zakresie.
Zgodnie z art. 465 § 1 k.p.c. pełnomocnikiem pracownika może być również
przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu
pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony. Powód twierdzi, że pełnomocni-
kiem pracownika może być tylko przedstawiciel związku zawodowego, do którego ten
pracownik należy, a więc że przedstawiciel innego związku zawodowego nie może
być pełnomocnikiem. Powód opiera zarzut przede wszystkim na treści art. 7 ust. 2
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.). Gdyby tak było, to rzeczywiście doszłoby do nieważ-
ności postępowania, gdyż występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika
osoby, która nim nie może być, oznacza brak należytego umocowania pełnomocnika,
a tym samym zawsze prowadzi do nieważności postępowania - art. 379 pkt 2 k.p.c.
(wyrok z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 586/00, OSNP 2003 nr 14, poz. 335). Nie
miałoby przy tym znaczenia to, że pełnomocnik działający w imieniu powoda legity-
mował się zarówno upoważnieniem związku zawodowego, jak i powoda (por. wyrok
SN z dnia 28 czerwca 1966 r., II PR 230/66, OSNCP 1967 nr 3 poz. 56; NP 1968 nr
11, s. 1706 z glosą T. Misiuk oraz wyrok SW dla województwa warszawskiego w War-
szawie z dnia 19 lutego 1968 r., III CR 2116/68, OSPiKA 1969 nr 12, poz. 260 z glosą
J. Krajewskiego).
Wykładnia przedstawiona przez powoda w kasacji nie jest jednak prawidłowa.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że o tym kto może być pełnomocnikiem proce-
sowym decydują przepisy proceduralne, a jedynie dodatkowo można odwoływać się
do innych przepisów. Przepis art. 465 § 1 k.p.c., pozwalając na to, że pełnomocni-
kiem pracownika może być przedstawiciel związku zawodowego, nie czyni żadnego
rozróżnienia co do tego, o jaki związek zawodowy chodzi, a w szczególności nie
stwierdza, że może to być tylko związek zawodowy, do którego pracownik należy
albo że nie może to być przedstawiciel związku zawodowego, do którego pracownik
nie należy. Zresztą w art. 7 ust. 2 zdanie drugie ustawy o związkach zawodowych
stwierdza się, że na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może
podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy. Wprawdzie treść tego
przepisu sugeruje, że chodzi w nim o pracownika nienależącego do żadnego
związku zawodowego (niezrzeszonego), ale językowo możliwa jest interpretacja, że
chodzi o pracownika niezrzeszonego w tym związku zawodowym, do którego zwrócił
się o obronę jego praw. Decydujące jest jednak to, że art. 7 ust. 2 ustawy o związ-
kach zawodowych nie dotyczy możliwości udzielenia pełnomocnictwa procesowego,
lecz reprezentacji przez związki zawodowe praw i interesów swoich członków w spra-
wach indywidualnych stosunków pracy. Chodzi w nim więc o reprezentację pracowni-
ków w zakresie ich praw i interesów w stosunku do pracodawcy przy wykonywaniu
treści indywidualnych stosunków pracy. Oczywiście istnieje powiązanie między tą
reprezentacją, a ewentualnym udzieleniem pracownikowi pomocy w procesie sądo-
wym przez upoważnienie przedstawiciela do przyjęcia pełnomocnictwa. Nie jest to
jednak powiązanie bezwzględne, oznaczające, że nie może być pełnomocnikiem
procesowym przedstawiciel związku zawodowego, do którego pracownik nie należy.
W tym zakresie decydujące znaczenie należy przypisać art. 4 ustawy o związkach
zawodowych, według którego związki zawodowe reprezentują pracowników, a także
bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbioro-
wych, jak i indywidualnych. Udzielenie przez związek zawodowy upoważnienia do
reprezentowania pracownika w procesie sądowym jest realizacją takiej właśnie
obrony indywidualnych interesów pracowniczych poza wykonaniem treści stosunku
pracy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego w ostatnim okresie zaznaczyła się ten-
dencja do pewnego ograniczenia możliwości działania przez związki zawodowe w
procesach sądowych. Wyrazem jej jest uchwała z dnia 5 lipca 2002 r., III PZP 13/02
(OSNP 2003 nr 7, poz. 167), według której zakładowa organizacja związkowa jest na
podstawie art. 462 w związku z art. 61 k.p.c. legitymowana do wszczęcia postępo-
wania tylko na rzecz pracownika zatrudnionego w zakładzie pracy objętym zakresem
jej działania. Zauważyć jednak należy, że uchwała ta dotyczy występowania w proce-
sie związku zawodowego jako organizacji społecznej, a nie możliwości upoważnienia
przedstawiciela do reprezentowania pracownika w charakterze pełnomocnika. Są to
dwie różne sytuacje. Związek zawodowy uczestniczący w postępowaniu na zasa-
dach określonych w art. 462 w związku z art. 61 k.p.c. ma pozycję samodzielną. W
postępowaniu sądowym związek zawodowy, upoważniający przedstawiciela, któremu
pracownik udzielił pełnomocnictwa, w ogóle nie występuje, a działa jedynie jego
przedstawiciel, którego pozycja procesowa nie różni się od innych pełnomocników, a
więc jest zależna od mocodawcy (por. art. 93 k.p.c.). Nadto, wskazana uchwała ogra-
nicza możliwość występowania związku zawodowego przez zakaz wytoczenia po-
wództwa na rzecz pracownika zatrudnionego w zakładzie nieobjętym zakresem dzia-
łania organizacji związkowej. Nie wiąże więc wprost tego zakazu z brakiem człon-
kostwa w związku zawodowym. W rozpoznawanej sprawie międzyzakładowa
organizacja związkowa, której przedstawiciel był pełnomocnikiem, obejmowała za-
kresem swojego działania zakład, w którym powód był zatrudniony. Analizowany za-
rzut kasacji nie jest więc zasadny, gdyż należy uznać, że pełnomocnikiem proceso-
wym pracownika może być przedstawiciel związku zawodowego, w którym pracownik
nie jest zrzeszony.
Kasacyjny zarzut naruszenia art. 233, art. 235, art. 245 i art. 271 § 1 k.p.c. do-
tyczy ustalenia, czy powód był przewodniczącym organizacji związkowej na szczeblu
wydziału. Sąd drugiej instancji dopuścił w tym zakresie między innymi dowód z prze-
słuchania w charakterze świadka Józefa W. - przewodniczącego komisji zakładowej.
Następnie do Sądu wpłynęło pismo komisji zakładowej z dnia 29 października 2001
r., podpisane przez tego świadka, według którego powód nie pełnił funkcji związ-
kowej. Sąd drugiej instancji pominął wówczas dowód z przesłuchania świadka Józefa
Walczaka, ale strony nie składały żadnych wniosków dowodowych. Należy więc
stwierdzić, że pismo komisji zakładowej z 29 października 2001 r. było dokumentem
prywatnym, a więc zgodnie z art. 245 k.p.c. stanowiło dowód tego, że osoba, która go
podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Inaczej mówiąc, Sąd dys-
ponował dowodem, że komisja zakładowa i jej przewodniczący oświadczyli, że po-
wód nie pełnił funkcji związkowej. Sąd nie przyjął, że dowód ten zastępuje przesłu-
chanie świadka. Słusznie jednak potraktował ten dowód, jak każdy inny, a więc pod-
dał go swobodnej ocenie w całokształcie materiału dowodowego sprawy. Ustalenie,
że powód nie pełnił funkcji związkowej zostało poczynione nie tylko na podstawie
tego dowodu, ale także innych. Sąd drugiej instancji uwzględnił w tym zakresie także
schemat organizacyjny komisji zakładowej oraz protokół zebrania wyborczego z dnia
15 września 1998 r., według którego powód w tym dniu został odwołany z funkcji
przewodniczącego koła związku zawodowego. Ustalenie, że powód nie pełnił funkcji
związkowej w okresie, którego dotyczy rozwiązanie umowy o pracę, jest więc wyni-
kiem wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, a jego ocena nie budzi
żadnych zastrzeżeń co do zastosowania reguł swobodnej oceny dowodów. Przepisy
wskazane w tym zakresie w kasacji nie zostały więc naruszone.
Z tych względów na podstawie art. 39312 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================