Wyrok z dnia 4 kwietnia 2005 r.
I PK 195/04

Sprawa dotycząca zwrócenia sędziemu uwagi na uchybienia w zakresie
sprawności postępowania sądowego na podstawie art. 37 § 4 ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze
zm.) podlega przekazaniu sądowi dyscyplinarnemu (art. 464 § 1 k.p.c.), także w
przypadku czynności dokonanych przed dniem 14 stycznia 2004 r., to jest
przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o prokuraturze, ustawy - Prawo
o ustroju sądów wojskowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 228, poz.
2256).

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 kwietnia
2005 r. sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Sądowi Rejonowemu dla Krakowa-
Śródmieścia w Krakowie i Prezesowi Sądu Okręgowego w Krakowie o ustalenie,
ewentualnie uchylenie kar, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 3 czerwca 2004
r. [...]

z m i e n i ł zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie z dnia 1 grudnia 2003 r. [...], w
ten sposób, że sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi
Dyscyplinarnemu w Krakowie.

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 3 czerwca 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie oddalił zażalenie powoda Jacka B. na posta-
nowienie Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia
1 grudnia 2003 r., w sprawie przeciwko Sądowi Rejonowemu dla Krakowa-Śródmie-
ścia w Krakowie oraz prezesowi Sądu Okręgowego w Krakowie. Postanowieniem z
dnia 1 grudnia 2003 r. Sąd Rejonowy odrzucił pozew o ustalenie, że dwa zwrócenia
uwagi na uchybienia sprawności postępowania z dnia 18 marca 2003 r. i 8 maja
2003 r. skierowane przez prezesa Sądu Okręgowego w Krakowie zostały udzielone
bez podstawy prawnej, ewentualnie, że zostały zastosowane z rażącym naruszeniem
przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) i że były bezzasadne, ewentualnie o uchylenie za-
stosowanych kar dwóch zwróceń uwagi na uchybienie sprawności postępowania
oraz wydłużenia o trzy lata podwyższenia wynagrodzenia do wysokości drugiej
stawki awansowej. Sąd Rejonowy uznał, że w tej sprawie droga sądowa jest niedo-
puszczalna (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Sąd Rejonowy podniósł, że zwrócenie uwagi
na uchybienie sprawności postępowania jest przewidzianym przez Prawo o ustroju
sądów powszechnych środkiem nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów,
uregulowanym wyczerpująco w ustawie i nie ma żadnych podstaw prawnych, aby w
drodze analogii stosować do tego środka jakiekolwiek inne przepisy prawne. Prze-
pisy Prawa o u.s.p. przewidują możliwość złożenia pisemnych zastrzeżeń do organu,
który nałożył ten środek i nie przewidują środków odwoławczych, czy kontroli przez
inny organ na wypadek nieuwzględnienia pisemnych zastrzeżeń. Zastosowanie tego
środka nie jest dokonywane w ramach stosunku pracy, gdyż prezes Sądu Okręgowe-
go nie jest pracodawcą powoda. Powód powołuje się na rodzajowe podobieństwo
zastosowanych środków do kar porządkowych przewidzianych w Kodeksie pracy. W
ocenie Sądu Rejonowego, środek przewidziany w art. 37 § 4 Prawa o u.s.p. dotyczy
sprawności postępowania sądowego i jest całkowicie odmienny od kary porządko-
wej. Nie ma zatem podstaw, aby do tego środka stosować odpowiednio przepisy Ko-
deksu pracy dotyczące kar porządkowych. Zdaniem Sądu Rejonowego, potwierdze-
niem prawidłowości tego stanowiska jest nowelizacja Prawa o u.s.p., zgodnie z którą
nieuwzględnione zastrzeżenia wniesione na piśmie do organu, który zastosował
środek, organ ten przekaże sądowi dyscyplinarnemu, co oznacza, iż sprawa nie
podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny.
Sąd Okręgowy podzielił te poglądy Sądu pierwszej instancji. Przyjął, że prezes
sądu nie ma zdolności sądowej. Nie jest bowiem ani osobą prawną, ani fizyczną, ani
jednostką organizacyjną, o jakiej mowa w art. 460 k.p.c. w związku z art. 3 k.p. Po-
zew w stosunku do tego pozwanego podlega zatem odrzuceniu z powodu braku
zdolności sądowej pozwanego (art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.). Sąd drugiej instancji zgodził
się też z Sądem Rejonowym, że w sprawie o ustalenie bezzasadności decyzji pre-
zesa Sądu Okręgowego, wydanej w trybie nadzoru administracyjnego, droga sądowa
jest niedopuszczalna. Zgodnie z art. 89 § 2 Prawa o u.s.p., sędziemu przysługuje
droga sądowa tylko w sprawach o roszczenia ze stosunku służbowego sędziego.
Zakres tych spraw wyznaczony jest przez przepisy zawarte w dziale II Rozdziału 1, 2
i 3 Prawa o u.s.p. Przepis art. 37 tej ustawy jest zawarty w odrębnym dziale regulują-
cym nadzór administracyjny nad działalnością sądów, a nie w dziale dotyczącym sto-
sunku służbowego sędziego. Oznacza to, że zgodnie z art. 37 § 4 zdanie drugie
Prawa o u.s.p., sędziemu przysługuje jedynie prawo złożenia pisemnych zastrzeżeń
do organu, który zwrócił mu uwagę, co też powód uczynił. Droga sądowa jest w tej
sytuacji wyłączona (art. 89 § 1 Prawa o u.s.p.). Zwrócenie uwagi na uchybienie
sprawności postępowania jest środkiem nadzoru administracyjnego nad działalno-
ścią sądów, uregulowanym wyczerpująco w Prawie o u.s.p. i nie ma podstaw praw-
nych, aby w drodze analogii stosować do tego środka jakiekolwiek inne przepisy. Za-
stosowanie tego środka nie jest dokonywane w ramach stosunku pracy, gdyż prezes
Sądu Okręgowego nie jest pracodawcą powoda. Środek przewidziany w art. 37 § 4
Prawa o u.s.p. dotyczy sprawności postępowania sądowego i jest pozbawiony cha-
rakteru kary porządkowej. Nie ma zatem podstaw, aby do tego środka stosować od-
powiednio przepisy dotyczące kar porządkowych. Odpowiedzialność porządkowa
pracownika jest związana z nieprzestrzeganiem ustalonego porządku, regulaminu
pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych,
a zatem wyłącznie z obowiązkami dotyczącymi wykonywania pracy. Odmienny jest
także tryb stosowania kar porządkowych, których udziela pracodawca. Zwrócenie
uwagi na uchybienia sprawności postępowania należy do kompetencji Ministra Spra-
wiedliwości oraz prezesów sądów, a nie do kompetencji pracodawcy. Jest to środek
służący sprawowaniu nadzoru administracyjnego nad sprawnością postępowania
sądowego. Przepisy Prawa o u.s.p. nie zawierają żadnego odesłania do przepisów
Kodeksu pracy. Tym samym należy przyjąć, że brak jest podstawy prawnej do stoso-
wania przepisów tego Kodeksu o odpowiedzialności porządkowej pracowników, do
środka przewidzianego w art. 37 § 4 Prawa o u.s.p.
Kasację od tego postanowienia wniósł powód, który zarzucił naruszenie: 1) art.
89 § 2 Prawa o u.s.p., art. 32 i 45 ust. 1 Konstytucji RP, 2) art. 199 § 1 pkt 1, art. 199
§ 1 pkt 3 w związku art. 64 § 1 k.p.c., oraz - ewentualni - art. 464 i art. 468 § 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest trafny pogląd Sądu drugiej instancji, że prezes Sądu Okręgowego nie
ma zdolności sądowej. Sprowadza się on w istocie do oceny, że nie jest on praco-
dawcą sędziego sądu rejonowego (co jest trafne). Oznacza to jednak tylko brak bier-
nej legitymacji procesowej w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy, a to nie pro-
wadzi do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.
Zgodnie z art. 37 § 4 zdanie pierwsze Prawa o u.s.p., w razie stwierdzenia
uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego, Minister Sprawiedliwości
oraz prezesi sądów mogą zwrócić na nie, na piśmie, uwagę i żądać usunięcia skut-
ków tego uchybienia. Charakter tej czynności jest niewątpliwie złożony (mieszany).
Oprócz elementów nadzoru nad działalnością administracyjną sądów (element ustro-
jowy, administracyjny, a nawet dyscyplinarny), występuje w niej element służbowy, a
nawet stricte pracowniczy, skoro czynność ta wywołuje skutki w sferze stosunku służ-
bowego, a wręcz stosunku pracy (wynagrodzenia za pracę). Jak zwykle przy tego
typu czynnościach powstaje problem dopuszczalności drogi procesu cywilnego w
sporach powstających na ich tle. Problem ten sprowadza się nie tylko do kwalifikacji
tych spraw jako cywilnych w rozumieniu art. 1 i 2 k.p.c., ale łączy się z oceną, czy
stanowią one ,,sprawę" w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Jak bowiem trafnie
stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 319/03
(OSNC 2005 nr 2, poz. 31), pojęcie ,,sprawy" w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji
ma charakter autonomiczny i obejmuje również sprawy, które nie są sprawami cywil-
nymi, sądowoadministracyjnymi lub karnymi; sprawy te rozpoznaje sąd powszechny
w postępowaniu cywilnym. Sądy obu instancji nie rozważały tego aspektu sprawy, a
jego ocena prowadziłaby raczej do uznania dopuszczalności drogi procesu cywilnego
w sprawie o uchylenie czynności polegającej na zwróceniu sędziemu uwagi na uchy-
bienia w zakresie sprawności postępowania sądowego. Rozważanie tego skompliko-
wanego problemu prawnego jest jednak zbędne w obowiązującym stanie prawnym.
Ustawą z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, ustawy o prokuraturze, ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 228, poz. 2256) dokonano bowiem zmiany
art. 37 § 4 Prawa o u.s.p. przez dodanie zdanie trzeciego w brzmieniu "Przepis art.
108 § 1 stosuje się odpowiednio". Nadto, dodano w art. 37 paragraf 4a, według któ-
rego w razie złożenia zastrzeżenia, organ, o którym mowa w § 4, uchyla uwagę albo
przekazuje sprawę do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu. Nadano też nowe
brzmienie art. 110 § 2 Prawa o u.s.p., zgodnie z którym sądy dyscyplinarne są po-
nadto właściwe do orzekania w sprawach, o których mowa w art. 37 § 4a, w art. 75 §
2 pkt 3 oraz w art. 80. Wreszcie, przewidziano w nowym brzmieniu art. 131, że w
przypadkach przewidzianych w art. 37 § 4a, sąd dyscyplinarny wydaje uchwałę po
wysłuchaniu rzecznika dyscyplinarnego oraz sędziego, chyba że nie jest to możliwe
(§ 1); na uchwałę odmawiającą uwzględnienia zastrzeżenia, o którym mowa w art. 37
§ 4a, sędziemu przysługuje zażalenie (§ 3) oraz że zażalenie to rozpoznaje ten sam
sąd dyscyplinarny w innym równorzędnym składzie (§ 4). Oznacza to, że ustawo-
dawca, nie przesądzając jednoznacznie charakteru czynności z art. 37 § 4 Prawa o
u.s.p., wyraźnie ocenił ją jako zbliżoną do kary dyscyplinarnej, np. przewidział dla niej
termin przedawnienia (odpowiednie stosowanie art. 108 § 1 Prawa o u.s.p.). Przede
wszystkim jednak ustawa wskazuje jednoznacznie procedurę odwoławczą w przy-
padku dokonania takiej czynności; procedurę właściwą dla postępowania dyscypli-
narnego, o szczególnym, ale dwuinstancyjnym charakterze. Omawiana nowelizacja,
co do wskazanych zmian, weszła w życie w dniu 14 stycznia 2004 r. i powinna być
uwzględniona przez Sąd drugiej instancji na podstawie art. 316 § 1 k.p.c. Zmiany
wprowadzone tą nowelizacją w analizowanym zakresie mają w znacznej części cha-
rakter procesowy, a więc powinny być zastosowane bezpośrednio, także co do sta-
nów faktycznych zaistniałych wcześniej. Podkreślenia wymaga, że o ile ustawa prze-
widuje termin do wniesienia przez sędziego pisemnych zastrzeżeń do organu, który
zwrócił uwagę, o tyle nie został określony żaden termin, w jakim ma nastąpić przeka-
zanie sprawy do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu. Należy więc stwierdzić, że w
obowiązującym stanie prawnym, droga procesu cywilnego dla dochodzenia uchylenia
czynności przewidzianej w art. 37 § 4 Prawa o u.s.p. jest niedopuszczalna, gdyż
sprawy te zostały przekazane do rozpoznania innemu organowi, tj. sądom dyscypli-
narnym dla sędziów (art. 2 § 3 k.p.c.). Zgodnie więc z art. 464 § 1 k.p.c. sprawę nale-
żało przekazać do rozpoznania tym organom.
Zarzuty kasacji w części (naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 464 § 1
k.p.c.) należało więc uznać za jej usprawiedliwioną podstawę, co prowadziło na mocy
art. 39315 k.p.c. do rozstrzygnięcia jak na wstępie.
========================================