WYROK Z DNIA 4 LUTEGO 2002 R.
V KKN 389/01


Wykroczenie stypizowane w art. 282 § 2 k.p. może być popełnione
umyślnie jak i nieumyślnie.

Przewodniczący: sędzia SN A. Deptuła.
Sędziowie: SN W. Kozielewicz (sprawozdawca),
SA del. do SN J. Krośnicki

Sąd Najwyższy w sprawie Karola K., oskarżonego z art. 282 § 2 k.p.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 4 lutego 2002 r., kasa-
cji, wniesionej przez pełnomocnika Państwowej Inspekcji Pracy - Okręgo-
wy Inspektorat Pracy w O. od wyroku Sądu Rejonowego w O., z dnia 12
lipca 2001 r., zmieniającego orzeczenie Kolegium do Spraw Wykroczeń
przy Sądzie Rejonowym w O. z dnia 25 kwietnia 2001 r.

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę oskarżonego Karola K. przekazał
Sądowi Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym (...).


U Z A S A D N I E N I E

Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w O. orze-
czeniem z dnia 25 kwietnia 2001 r. uznało Karola K. za winnego tego, że
do dnia 5 marca 2001 r. w O. jako pracodawca nie wykonał prawomocnego
wyroku Sądu Rejonowego w O. Wydział Pracy z dnia 8 lutego 2001 r. i nie
wypłacił Adrianie G. kwoty 720 zł tytułem wynagrodzenia, oraz kwoty 1 440
zł tytułem odprawy wraz z należnymi odsetkami tj. popełnienia wykroczenia
z art. 282 § 2 k.p., i za to na mocy tegoż przepisu wymierzyło mu 500 zł
grzywny.
Od tego orzeczenia odwołanie złożył Karol K., podnosząc w nim swo-
ją trudną sytuację finansową, która uniemożliwiła, jego zdaniem, wypłatę
zasądzonych od niego kwot.
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 12 lipca 2001 r. zmienił zaskar-
żone orzeczenie i uniewinnił Karola K. od dokonania zarzucanego mu czy-
nu.
Wyrok ten został zaskarżony kasacją przez pełnomocnika Okręgo-
wego Inspektoratu Pracy - Państwowej Inspekcji Pracy w O.

W kasacji zarzucając rażące naruszenie prawa procesowego, wyra-
żające się w oparciu ustaleń faktycznych wyroku jedynie na oświadcze-
niach ukaranego, bez wykazania aktywności dowodowej, ponad inicjatywę
stron, w zakresie poszukiwania dowodów na istotne okoliczności sprawy,
jakimi jest ustalenie stanu majątkowego ukaranego, w oparciu o stosowne
dokumenty sporządzone przez uprawnione organy, tj. art. 4 k.p.k. i art. 167
k.p.k., wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sadowi Rejonowemu w O.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie.

Należy zauważyć, iż postępowanie odwoławcze w tej sprawie toczyło
się zgodnie z unormowaniami zawartymi w art. 510 - 514 k.p.k., w brzmie-
niu obowiązującym do dnia 17 października 2001 r. (ustawa z dnia 24
sierpnia 2001 r., Dz. U. Nr 106, poz. 1149). Specyfiką tak ukształtowanego
sądowego postępowania odwoławczego w sprawach o wykroczenia było
postępowanie dowodowe przeprowadzone przez sąd na rozprawie odwo-
ławczej. O ile zatem w postępowaniu apelacyjnym sąd nie może przepro-
wadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy (por. art. 452 § 1
k.p.k.), o tyle w postępowaniu dowodowym dotyczącym wykroczeń było
ono regułą (por. J. Grajewski, L. Paprzycki, Kodeks postępowania karnego
z komentarzem, Sopot 2000, s. 767, T. Grzegorczyk, Kodeks postępowa-
nia karnego. Komentarz, Kraków, 2001, s. 1148 - 1156).

Rację ma skarżący wskazując, że Sąd Rejonowy miał obowiązek ba-
dać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść
ukaranego (art. 4 k.p.k.), a podstawę orzeczenia rozstrzygającego o odpo-
wiedzialności za wykroczenie stanowić może całokształt okoliczności ujaw-
nionych w toku rozprawy, co następuje właśnie w wyniku przeprowadzenia
dowodów, także tych podejmowanych z urzędu (por. OSNKW 1974, z. 11,
poz. 212, OSNKW 1975, z. 7, poz. 101).

Sąd Rejonowy w Opolu rozpoznając odwołanie Karola K. od w/w
orzeczenia Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym w O.
nie sprostał tym wymaganiom.

Otóż poza sporem jest, że wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 8
lutego 2001 r. zasądzono od Karola K. - właściciela Zakładu Usług Remon-
towo - Montażowych ,,Kilar" w O. na rzecz Adriany G. (jego pracownika)
kwotę 720 zł tytułem wynagrodzenia do czasu rozwiązania umowy o pracę,
oraz kwotę 1 440 zł tytułem odprawy pieniężnej. Wyrokowi co do kwoty 720
zł nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Wyrok uprawomocnił się z
dniem 2 marca 2001 r. Nie budzi wątpliwości, że orzeczenie sądowe pod-
lega wykonaniu jeżeli jest prawomocne, a także w sytuacji jeżeli został mu
nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Zgodnie z art. 4772 § 1 k.p.c.
zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, sąd
z urzędu nadaje wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wyko-
nalności w części nie przekraczającej pełnego jednomiesięcznego wyna-
grodzenia pracownika.

W orzecznictwie podkreśla się, że pracodawca który nie wypłaca pra-
cownikom w terminie wynagrodzenia ciężko narusza swój podstawowy
obowiązek. Od obowiązku terminowego wypłacania wynagrodzenia za pra-
cę nie zwalniają pracodawcy trudności w pozyskaniu odpowiednich środ-
ków finansowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r.
I PKN 516/99, OSNAPiUS 2001, z. 16, poz. 516). W taki sam sposób nale-
ży ocenić zachowanie pracodawcy, który nie wykonuje podlegającego wy-
konaniu orzeczenia sądu pracy mocą którego zasądzono na rzecz pracow-
nika określoną kwotę przysługującą mu z tytułu wynagrodzenia za pracę.

Sąd Rejonowy w O., opierając się wyłącznie na wyjaśnieniach Karola
K. wywiódł, cyt. ,,nie zapłacenie przez niego zasądzonych należności było
wynikiem tylko i wyłącznie obiektywnej trudnej sytuacji finansowej w/w -
wiążącej się z upadłością firmy i koniecznością przejścia na utrzymanie ro-
dziny". Sąd Rejonowy w O. nie wykazał inicjatywy dowodowej w celu pro-
cesowego zweryfikowania twierdzeń Karola K. co do jego trudnej sytuacji
majątkowej, oraz możliwości płatniczych w lutym 2001 r. (tj. w okresie kiedy
powstał obowiązek wykonania orzeczenia w części dotyczącej wypłacenia
kwoty jednomiesięcznego wynagrodzenia), jak też nie poczynił ustaleń czy
Karol K. podjął jakiekolwiek działania, które wskazywałyby, że miał zamiar
podporządkować się wykonalnemu orzeczeniu sądu pracy (np. złożenie
stosownego wniosku do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych). Również Sąd Rejonowy w O. nie odniósł się w uzasadnieniu wyro-
ku, a to by wskazywało, że tej kwestii nie rozważył, iż art. 282 § 2 k.p. bez-
pośrednio chroni prawa pracownika i członków jego rodziny do świadczeń
lub innych uprawnień przyznanych wykonalnymi orzeczeniami sądów pracy
lub ustalonych w zawartych zgodnie z prawem ugodach, a pośrednio prze-
pis ten chroni także wykonalność tych orzeczeń i ugód.

W przepisie tym spenalizowano przecież jako wykroczenie zawinione
niewykonanie podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody
zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. Istotą tego wykro-
czenia jest więc samo nieposłuszeństwo wobec treści wykonalnego orze-
czenia lub ugody (por. M. Bojarski, W. Radecki, Przewodnik po pozako-
deksowym prawie wykroczeń, Wrocław 1999, s. 544 - 545, E. Baran, K.
Baran, Wykroczenia przeciwko prawom pracownika po nowelizacji art. 281
i 282 kodeksu pracy, Prok. i Pr. 1997, z. 10, s. 116 - 117, M. Kulczycki, J.
Zduńczyk, Wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracownika,
Warszawa 1982, s. 56 - 59).

W tym miejscu należy przypomnieć, że wykroczenie można popełnić
zarówno umyślnie jak, i nieumyślnie, chyba że ustawa przewiduje odpo-
wiedzialność tylko za wykroczenie umyślne (por. art. 5 k.w.). Na gruncie
prawa wykroczeń obowiązuje więc w tym zakresie inna zasada niż przyjęta
w kodeksie karnym, który przewiduje, że zbrodnię można popełnić tylko
umyślnie, natomiast występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli
ustawa tak stanowi (por. art. 8 k.k.). Podkreśla się, że za regułą przyjętą w
art. 5 k.w. przemawia przede wszystkim wzgląd na uproszczenie postępo-
wania w sprawach o wykroczenia. Rozwiązanie takie nie jest zresztą spe-
cyficzne dla prawa polskiego, istnieje ono w wielu obcych ustawodaw-
stwach (por. A. Gubińska, Prawo wykroczeń, Warszawa 1978, s. 108 -
109).

Innymi słowy nie ma odpowiedzialności za wykroczenie popełnione
nieumyślnie, jeżeli przepis prawa wykroczeń przewiduje odpowiedzialność
za wykroczenie popełnione tylko umyślnie. Dotyczy to sytuacji, gdy przepis
mówi wprost o umyślności, jak i przypadków, gdy przepis nie mówi
expressis verbis o umyślności, ale użyte w nim wyrażenia nie pozostawiają
wątpliwości, iż wyłączona jest możliwość, że działanie podjęto nieumyślnie.
Aby zatem ustalić czy wykroczenie można popełnić nieumyślnie nie wy-
starczy stwierdzić czy przepis mówi wyraźnie o umyślności, ale trzeba nad-
to przeanalizować, czy ustawodawca nie posłużył się wyrażeniami, których
zakres znaczeniowy jest taki, iż wyłączają one lub znacznie ograniczają
możliwości popełnienia czynu nieumyślnie (np. przepis zawiera znamiona
przedmiotowe o subiektywnym zabarwieniu, czy mowa jest o określonych
motywach, pobudkach zachowania, lub o celu działania sprawcy).

Patrząc z tego punktu widzenia na art. 282 § 2 k.p. należy stwierdzić,
że przepis ten ani nie zawiera zastrzeżenia o możliwości popełnienia tego
wykroczenia jedynie umyślnie, ani też ze sformułowań zawartych w tej
dyspozycji nie można wyciągnąć wniosku, że wyłączona jest możliwość
aby opisane w niej działanie było nieumyślne w rozumieniu art. 6 § 2 k.w.

W związku z powyższym Sąd Najwyższy stwierdza, że wykroczenie
stypizowane w art. 282 § 2 k.p. może być popełnione umyślnie jak i nie-
umyślnie. Zawinione działanie umyślne będzie miało miejsce wówczas, gdy
osoba na której spoczywa obowiązek wykonania orzeczenia lub ugody
chciała wbrew niemu spowodować niewykonanie orzeczenia sądu lub ugo-
dy, albo na to się godziła naruszając ten obowiązek z innych przyczyn. Z
kolei zawinione działanie nieumyślne będzie zachodziło wtedy, gdy niewy-
konanie orzeczenia sądu lub ugody nie miało charakteru zamierzonego, ale
sprawca możliwość taką przewidywał lecz bezpodstawnie przypuszczał, że
tego uniknie, jak i wtedy, gdy możliwości takiej nie przewidział choć powi-
nien i mógł ją przewidzieć (por. T. Nycz, Wybrane problemy wykroczeń
przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, PiZS, 2000, z. 3,
s. 24, W. Radecki, Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom
pracownika, Warszawa 1996, s. 99 - 180).

Skoro kasacja okazała się zasadna, pojawia się kwestia organu ja-
kiemu należy przekazać niniejszą sprawę i postępowania, w jakim ma się
ono toczyć, skoro po 17 października 2001 r. zlikwidowane zostały kolegia
d/s wykroczeń. Poza sporem jest, że w tej sprawie określone wyżej uchy-
bienia pojawiły się jedynie w odniesieniu do postępowania odwoławczego.
Uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Rejonowego w O., jako sądu
odwoławczego, nakazuje więc przekazanie sprawy temu Sądowi do po-
nownego przeprowadzenia postępowania w drugiej instancji. Stosownie
bowiem do art. 6 § 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Przepisy wprowa-
dzające kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106,
poz. 1149) w sprawach, w których wniesiono odwołanie od orzeczenia ko-
legium sąd rozpoznaje je stosując przepisy dotychczasowe. Fakt, że nie
istnieją już kolegia, od decyzji których się odwołano, spowodował nato-
miast, że ustawodawca zabronił sądowi odwoławczemu uchylania po 17
października 2001 r., zaskarżonego orzeczenia kolegium - poza sytuacją,
gdy stwierdzi on powód nieważności takiego orzeczenia, kiedy to winien
przekazać sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania w pierwszej instan-
cji według nowych przepisów - i zezwolił nawet na orzekanie wbrew regule
ne peius, płynącej z odpowiedniego stosowania art. 454 § 1 k.p.k. (art. 6 §
3 zd. 1 in fine i zd. 2 p.w. k.p.w.). Skoro więc przedmiotem ponownego roz-
poznania staje się znów odwołanie Karola K. wniesione od orzeczenia ko-
legium, to tym samym sprawę należy przekazać właściwemu sądowi rejo-
nowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, a nie
do rozpoznania w pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 28 listopada 2001 r., II KKN 304/01 - OSNKW 2002, z. 3-4, poz. 23).

Sąd Najwyższy uznając kasację za zasadną uchylił wyrok Sądu Re-
jonowego w O. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpozna-
nia w postępowaniu odwoławczym. Sąd ten ponownie rozpoznając sprawę
w trybie przepisów dotychczasowych tj. art. 512 k.p.k. (por. art. 6 § 3 p.w.
k.p.w.), powinien przeprowadzić w postępowaniu odwoławczym dowody z
dokumentów, wskazanych w kasacji, celem zweryfikowania wyjaśnień Ka-
rola K. co do jego sytuacji majątkowej i możliwości płatniczych w miesiącu
lutym i marcu 2001 r., zaś dokonując subsumpcji czynu mu zarzucanego
mieć na uwadze także i to, że wykroczenie z art. 282 § 2 k.p. może być po-
pełnione nie tylko umyślnie lecz również nieumyślnie.