POSTANOWIENIE Z DNIA 5 PAŹDZIERNIKA 2000 R.
II KKN 306/2000


Wydanie przez sąd postanowienia o nieuwzględnieniu wniosku
obrońcy o przywrócenie terminu do wniesienia złożonego przez niego
środka zaskarżenia z powodu stwierdzenia, że niedotrzymanie nastąpiło z
przyczyn zależnych od obrońcy, zobowiązuje sąd do doręczenia tego po-
stanowienia oskarżonemu z pouczeniem o sposobie jego zaskarżenia (art.
100 § 2 k.p.k.) oraz o uprawnieniu wynikającym z treści art. 126 § 1 k.p.k.
(art. 16 § 2 k.p.k.).

Przewodniczący: sędzia SN E. Gaberle.
Sędziowie SN: J. Skwierawski (sprawozdawca), J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: S. Szustakiewicz.


Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 5 października 2000 r., spra-
wy Zbigniewa N., skazanego za przestępstwo określone w art. 279 § 1 k.k.
w zw. z art. 64 § 1 k.k., z powodu kasacji, wniesionej przez Rzecznika
Praw Obywatelskich na korzyść skazanego od postanowienia Sądu Okrę-
gowego w S. z dnia 23 listopada 1999 r., utrzymującego w mocy postano-
wienie Sądu Rejonowego w Z. z dnia 28 października 1999 r.

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i utrzymane nim w mocy postano-
wienie Sądu Rejonowego w Z. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponow-
nego rozpoznania.


U Z A S A D N I E N I E


Wyrokiem Sądu Rejonowego w Z. z dnia 28 września 1998 r. Zbi-
gniew N. uznany został za winnego przestępstwa określonego w art. 279 §
1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. i skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności.

Obrońca z urzędu złożył w ustawowym terminie wniosek o sporzą-
dzenie uzasadnienia wyroku, a po otrzymaniu go w dniu 9 października
1998 r., wniósł w dniu 27 października 1998 r. - a więc po upływie terminu
określonego w art. 445 § 1 k.p.k. - apelację wraz z wnioskiem o przywró-
cenie terminu.

Sąd Rejonowy w Z., postanowieniem z dnia 9 listopada 1998 r., nie
uwzględnił wniosku obrońcy, ustalając, że niedotrzymanie terminu nie było
rezultatem przyczyn ,,od strony niezależnych". Obrońca nie złożył zażalenia
na to postanowienie, a oskarżony, który o posiedzeniu Sądu nie był zawia-
domiony i nie był na nim obecny, nie został poinformowany o zapadłym
rozstrzygnięciu.

W związku z wprowadzeniem do wykonania orzeczonej kary pozba-
wienia wolności oskarżony zwrócił się w dniu 12 grudnia 1998 r. do Sądu o
informację o biegu apelacji. Sąd zawiadomił go pismem z dnia 5 stycznia
1999 r., że apelacja złożona została po upływie terminu, a wniosek o przy-
wrócenie terminu nie został uwzględniony, ,,wyrok uprawomocnił się", zaś
oskarżony ,,nie składał ani wniosku o sporządzenie uzasadnienia, ani ape-
lacji".

Oskarżony złożył wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia ape-
lacji w dniu 19 października 1999 r. Postanowieniem z dnia 29 października
1999 r. Sąd Rejonowy w Z. nie uwzględnił wniosku. W wyniku rozpoznania
złożonego przez oskarżonego zażalenia, Sąd Okręgowy w S., postanowie-
niem z dnia 23 listopada 1999 r., utrzymał w mocy zaskarżone postano-
wienie. Sąd ten przyjął, że oskarżony od czasu poinformowania go o nie-
przywróceniu obrońcy terminu do złożenia apelacji ,,miał pełną możliwość
uzyskania informacji co do trybu i terminu do złożenia wniosku o przywró-
cenie terminu (...), czego nie uczynił", i z tego powodu ,,skarżący uchybił z
przyczyn od siebie zależnych" terminowi do złożenia tego wniosku.

Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją - na podstawie
art. 521 k.p.k. - na korzyść oskarżonego Rzecznik Praw Obywatelskich,
który podniósł w niej zarzut ,,rażącego naruszenia art. 100 § 2 i art. 16 § 2
k.p.k., polegającego na tym, że pomimo nieuwzględnienia wniosku obrońcy
o przywrócenie terminu do złożenia apelacji, o tej decyzji nie zawiadomiono
oskarżonego, nie informując go jednocześnie o przysługującym mu prawie
oraz terminie i sposobie do wniesienia środka odwoławczego" - i wniósł o
uchylenie obu zapadłych w tej sprawie postanowień i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Z.

W uzasadnieniu kasacji Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził, że
Sąd Rejonowy ,,nie wywiązał się z obowiązku (...) pouczenia oskarżonego
o przysługujących mu uprawnieniach zgodnie z art. 100 § 2 k.p.k. i art. 16
k.p.k.". Stanowiło to - zdaniem Rzecznika - ,,rażące naruszenie prawa do
obrony, uniemożliwiło bowiem odwołanie się do sądu drugiej instancji, za-
gwarantowane w wyrażonej w art. 176 ust. 1 Konstytucji zasadzie kontroli
instancyjnej, a także w przepisach kodeksu postępowania karnego".
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że oskarżony ,,nie ponosi żadnej
winy w tym, że jego obrońca nie wniósł apelacji w terminie", oraz fakt, iż
,,dopiero po prawidłowym zawiadomieniu oskarżonego, że może wnosić o
przywrócenie terminu (...), biegłby termin do złożenia środka odwoławcze-
go".

Uczestniczący w rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajo-
wej uznał zarzuty kasacji za zasadne i złożył wniosek zbieżny z wnioskiem
sformułowanym w kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasację wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich należało
uwzględnić.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił wniosku obrońcy oskarżonego o przy-
wrócenie terminu do wniesienia apelacji, którą złożył cztery dni po upływie
ustawowego terminu. Mimo ustalenia, że niedotrzymanie terminu było
skutkiem wyłącznej winy obrońcy, Sąd nie rozważał w ogóle możliwości
uwzględnienia wniosku ze względu na fakt, iż niedotrzymanie terminu na-
stąpiło z przyczyn niezależnych od strony postępowania, a więc oskarżo-
nego. Co więcej, o wydaniu tego postanowienia oskarżony w ogóle nie
wiedział, ponieważ Sąd - wbrew obowiązkom wynikającym z art. 100 § 2
k.p.k. i art. 16 § 2 k.p.k. - nie doręczył mu odpisu tego orzeczenia wraz z
pouczeniem o sposobie zaskarżenia i o uprawnieniu do złożenia wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia apelacji. Podkreślenia wymaga nadto
fakt, że kiedy oskarżony - wezwany do odbycia kary - zwrócił się do Sądu
z prośbą o informację o biegu złożonej w jego sprawie apelacji, Sąd także
wtedy nie znalazł sposobności do wypełnienia wskazanych wyżej obowiąz-
ków. Przeciwnie, informując oskarżonego pismem z dnia 14 stycznia 1999
r. o odmowie przywrócenia obrońcy terminu do wniesienia apelacji, dodał
jednocześnie, że ,,w związku z tym wyrok uprawomocnił się", ponieważ
sam skazany ,,nie składał ani wniosku o sporządzenie uzasadnienia, ani
apelacji". Nie trzeba dodawać, że treść tego pisma nie dość, że nie zawie-
rała jakiegokolwiek pouczenia oskarżonego o uprawnieniach przysługują-
cych mu w zaistniałej sytuacji procesowej, to wyrażała w dodatku oczywistą
dezinformację, polegającą na wskazaniu, że nie dysponuje on żadnym
środkiem umożliwiającym kwestionowanie postanowienia o odmowie przy-
wrócenia terminu.

Tymczasem, kiedy oskarżony złożył - po upływie 9 miesięcy od
otrzymania tego pisma - wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia
apelacji, Sąd Rejonowy odmówił przywrócenia terminu, stwierdzając: ,,Na-
wet jeśli przyjąć, iż niedotrzymanie terminu (...) do wniesienia apelacji na-
stąpiło z przyczyn niezależnych od skazanego, to dowiedział się o istnieniu
takiej przyczyny 14 stycznia 1999 r.". Sąd Okręgowy zaaprobował to sta-
nowisko, dopuszczając wszakże możliwość, iż termin do złożenia przez
oskarżonego wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji nie
biegł od dnia doręczenia mu pisma z dnia 14 stycznia 1999 r., lecz od dnia
powzięcia przez niego wiadomości o możliwości złożenia takiego wniosku.

Sytuacja procesowa powstała w niniejszej sprawie z chwilą wydania
postanowienia o odmowie przywrócenia obrońcy terminu do wniesienia
apelacji była przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego i rozwa-
żań w literaturze prawniczej. Zajmowano w tej kwestii stanowisko zgodne,
wyrażające się w poglądzie, że uchybienie obrońcy, polegające na prze-
kroczeniu terminu do złożenia środka zaskarżenia, nie może pozbawić
oskarżonego możliwości zaskarżenia orzeczenia, jeżeli w niczym nie przy-
czynił się do uchybienia terminu. Uwalnia to od szczegółowych rozważań
tej niekontrowersyjnej kwestii. Sądy orzekające w tej sprawie pogląd ten
najwyraźniej zignorowały, mimo iż jest on konsekwencją treści przepisów
prawa, a nie rezultatem wyłącznie teoretycznych założeń. Jest też oczywi-
ste, że stworzenie oskarżonemu możliwości zaskarżenia orzeczenia w opi-
sanej sytuacji jest obowiązkiem sądu, spoczywającym na nim od chwili wy-
dania postanowienia o odmowie przywrócenia obrońcy terminu do wniesie-
nia środka zaskarżenia. Ustawowym sposobem wypełnienia tego obowiąz-
ku jest doręczenie tego postanowienia oskarżonemu wraz z pouczeniem o
sposobie i terminie zaskarżenia - co wynika wprost z treści art. 100 § 2
k.p.k. Nie sposób przecież prezentować w sposób racjonalny poglądu, że
oskarżony nie jest stroną postępowania w sprawie o przywrócenie terminu
do wniesienia na jego korzyść środka zaskarżenia. Sądy orzekające w ni-
niejszej sprawie przeoczyły treść zawartego w tym przepisie postanowie-
nia, co przesądza o zasadności zarzutu rażącego naruszenia tego przepisu
nie tylko przez sąd rozstrzygający o odmowie przywrócenia terminu obroń-
cy, lecz także przez sądy orzekające w przedmiocie wniosku oskarżonego
o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji - skoro i one nie dostrzegły
zarówno tego uchybienia, jak i jego oczywistych konsekwencji.

Pouczenie oskarżonego o sposobie i terminie zaskarżenia postano-
wienia odmawiającego obrońcy przywrócenia terminu do wniesienia środka
zaskarżenia, powinno być nadto uzupełnione pouczeniem o treści art. 126
§ 1 k.p.k. i o uprawnieniu do złożenia - wraz z zażaleniem - wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia środka. Jeżeli bowiem przyczyna
uchybienia obrońcy nie budziła wątpliwości, bo sprowadzała się do jego
oczywistego zaniedbania, to sama tylko polemika oskarżonego z ustale-
niami sądu byłaby nieskuteczna, gdyby oskarżony nie był pouczony o moż-
liwości wykazania, że do uchybienia doszło z przyczyn od niego niezależ-
nych. W tej sytuacji za niewątpliwy uznać należy obowiązek pouczenia
oskarżonego przez Sąd - na podstawie art. 16 § 2 k.p.k. - o treści art. 126
§ 1 k.p.k. Nie ma bowiem wątpliwości, że powinność udzielenia uczestni-
kowi postępowania informacji o jego uprawnieniu ,,także w wypadkach, gdy
ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi" przeradza się w obowią-
zek sądu wtedy, ,,gdy w świetle okoliczności sprawy" pouczenie ,,było nie-
odzowne" (art. 16 § 2 k.p.k.). W rozważanej tu sytuacji procesowej sku-
teczność zażalenia oskarżonego zależy przecież od jego wiedzy o upraw-
nieniu do uchylenia się od skutków zaniedbania obrońcy przez wykazanie,
iż przyczyny zaniedbania były od niego niezależne. Niewątpliwa nieodzow-
ność pouczenia oskarżonego w niniejszej sprawie uzasadnia stwierdzenie,
że dopóki pouczenie to nie nastąpiło, dopóty wniosek oskarżonego o przy-
wrócenie terminu nie mógł być uznany za nieskuteczny. Stwierdzenie to
wynika z faktu, iż doszło w tej sprawie najpierw do błędnego pouczenia
oskarżonego przez sąd, a później do nieuwzględnienia jego wniosku z po-
wodu rzekomego niedopełnienia wymogów określonych w art. 126 § 1
k.p.k., a więc pozbawienia go - z naruszeniem prawa - przysługującego
mu uprawnienia do poddania skazującego wyroku kontroli instancyjnej.

Należy w konkluzji stwierdzić, iż wydanie przez sąd postanowienia o
nieuwzględnieniu wniosku obrońcy o przywrócenie terminu do wniesienia
złożonego przez niego środka zaskarżenia z powodu stwierdzenia, że nie-
dotrzymanie nastąpiło z przyczyn zależnych od obrońcy, zobowiązuje sąd
do doręczenia tego postanowienia oskarżonemu z pouczeniem o sposobie
jego zaskarżenia (art. 100 § 2 k.p.k.) oraz o uprawnieniu wynikającym z
treści art. 126 § 1 k.p.k. (art. 16 § 2 k.p.k.).

Stwierdzone w niniejszej sprawie uchybienia, całkowicie pominięte -
zarówno co do faktu ich popełnienia, jak i ich znaczenia - w rozważaniach
sądów orzekających w przedmiocie wniosku oskarżonego o przywrócenie
terminu do wniesienia apelacji, przesądzają o rażącym naruszeniu przez te
sądy przepisów wskazanych w zarzucie skargi kasacyjnej.

Ponowne, merytoryczne rozpoznanie wniosku powinno nastąpić z
uwzględnieniem wszystkich przedstawionych uwag.