Wyrok z dnia 12 kwietnia 2006 r., III CSK 20/06

W razie odstąpienia przez finansującego od umowy ze zbywcą
przedmiotu leasingu z powodu wad rzeczy i wygaśnięcia umowy leasingu,
przysługująca finansującemu wierzytelność o zwrot ceny pomniejsza dług
korzystającego z tytułu niezapłaconych rat (art. 7098 § 5 k.c.).

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Grzegorz Misiurek

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja K. i Katarzyny K. - "P.-C."
s.c. w K. przeciwko "V.-L.P." S.A. w W. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia
woli ewentualnie o ustalenie, oraz z powództwa wzajemnego "V.-L.P." S.A. w W.
przeciwko Andrzejowi K. i Katarzynie K. - "P.-C." s.c. w K. o zapłatę i wydanie
rzeczy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12
kwietnia 2006 r. skargi kasacyjnej strony pozwanej "V.-L.P." S.A. w W. od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 czerwca 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną i zasądził od pozwanej spółki na rzecz powodów
solidarnie kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu
kasacyjnym.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Andrzeja K. i Katarzyny
K. (korzystających) przeciw "V.-L.P." S.A. (finansującemu) uwzględnił jedno z żądań
powodów i ustalił skuteczność oświadczenia pozwanej spółki z dnia 21 sierpnia
2002 r. złożonego dostawcy: "I.I.S.", spółka z o.o. w W. o odstąpieniu od umów
sprzedaży dwóch pieców piekarniczych i aparatu wsadowego. Uwzględnił również
jedno z żądań powódki wzajemnej, zobowiązując pozwanych wzajemnie do
wydania tych urządzeń w terminie 30 dni od uprawomocnienia się wyroku, a oddalił
powództwo główne w zakresie żądania od finansującego oświadczenia woli o
odstąpieniu od umowy dostawy i wzajemne co do żądania zapłaty pozostałych rat
leasingowych.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że urządzenia były wadliwe, co usprawiedliwiało
odstąpienie finansującego od umowy sprzedaży - na żądanie korzystających,
uprawnionych na podstawie art. 560 § 1 k.c. Odstąpienie doprowadziło do
definitywnego przejścia własności rzeczy na dostawcę (art. 491 § 1 i art. 560 § 2
k.c.). Ze względu na zmianę stanowiska finansującego w przedmiocie odstąpienia i
związane z tym zarzuty w procesie, Sąd stwierdził, że nie wykazał on przewidzianej
w kodeksie cywilnym podstawy uchylenia się od skutków swego oświadczenia oraz
nie zachował wymaganej w takim wypadku formy pisemnej. Skuteczne odstąpienie
od umowy dostawy spowodowało wygaśnięcie umowy leasingu (art. 7098 § 5 k.c.).
Sąd Okręgowy nie kwestionował prawa finansującego do żądania od
korzystającego dalszych rat po rozwiązaniu umowy leasingu, lecz pomniejszonych
o korzyści wynikające z ich zapłaty przed umówionym terminem i wygaśnięcia
umowy leasingu oraz wygaśnięcia umowy ze zbywcą. Oceniając w tym aspekcie
żądanie powoda wzajemnego w kwocie przewyższającej nieco 160 000 zł, Sąd
uznał jego bezzasadność ze względu na przysługujące finansującemu roszczenie -
ocenione jako korzyść - do producenta o zwrot ceny w kwocie przewyższającej
190 000 zł.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację finansującego, który domagał się zmiany
wyroku przez zasądzenie na jego rzecz od korzystających kwoty 162 491 zł.
Opierając rozstrzygnięcie na stanie faktycznym ustalonym w postępowaniu w
pierwszej instancji, Sąd odwoławczy zaakceptował ocenę, że skarżąca nie
wykazała skutecznego uchylenia się od swego uzasadnionego oświadczenia woli o
odstąpieniu od umowy dostawy urządzeń, stanowiących rzeczy oznaczone co do
gatunku. Wywołuje to konsekwencje prawne przyjęte przez Sąd pierwszej instancji.
Sąd drugiej instancji uznał za nieusprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 7098 § 5
k.c., ponieważ oddalenie powództwa powoda wzajemnego było wynikiem
porównania wysokości roszczenia i korzyści uzyskanych na skutek odstąpienia od
umowy dostawy oraz wygaśnięcia umowy leasingu, a wierzytelność finansującego o
zwrot ceny była taką korzyścią. Sąd Apelacyjny nie zgodził się z zapatrywaniem
powódki wzajemnej, że dochodzenie zwrotu ceny od dostawcy obciąża
korzystającego, uznając jedność podmiotową tego uprawnienia i skutków jego
wykonania. Stwierdził też, że po wygaśnięciu umowy leasingu nie ma możliwości
przelania na korzystającego uprawnień do zwrotu ceny.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła pozwana spółka,
zarzucając naruszenie art. 7098 § 5 w związku z art. 494, art. 3531 oraz 509 § 1 i 2
k.c., a także naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku
w całości i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na rzecz powoda wzajemnego
kwoty 162 491 zł z ustawowymi odsetkami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Skutki odstąpienia kupującego od umowy sprzedaży z powodu wad (art. 560 §
1 i 2 k.c.), do czego nawiązuje art. 7098 § 2 k.c., Sąd Najwyższy wyjaśnił w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02 (OSNC 2003, nr 11,
poz. 141), stwierdzając, że odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na
podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy
z powrotem na zbywcę. Wykładnię tę przyjął Sąd Apelacyjny i podziela ja skład
Sądu Najwyższego rozpoznający skargę kasacyjną.
Nie doszło również do naruszenia art. 509 k.c. Stwierdzenie o braku
możliwości przelania na korzystających uprawnienia do żądania zwrotu ceny
zostało przez skarżącą wyjęte z kontekstu wypowiedzi zawartej w jednym akapicie,
wskazującym, że leasingodawcę obciążają wszelkie skutki wynikające z odstąpienia
od umowy, o którym mowa w art. 7098 § 4 zdanie pierwsze k.c. Brak jakiejkolwiek
wzmianki w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku o umownym przelewie
wierzytelności, usprawiedliwiony zbędnością rozważania tego wątku, prowadzi do
wniosku, że objęte zarzutem stwierdzenie dotyczy braku podstaw do
jednostronnego obciążenia korzystających obowiązkiem dochodzenia (realizacji)
roszczenia, a taka ocena prawna jest prawidłowa. Należy jedynie uzupełnić wywody
prawne Sądu drugiej instancji stwierdzeniem, że omawiany przelew przed
wygaśnięciem leasingu nie wchodzi w grę ze względu na brak przedmiotu cesji i
brak stosunku prawnego uzasadniającego rozporządzenie wierzytelnością
przyszłą. (...)
Odstąpienie od umowy ze zbywcą przedmiotu leasingu, ze skutkami
wyjaśnionymi w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27
lutego 2003 r., III CZP 80/02, zmienia stan prawny między nabywcą i zbywcą.
Wygaśniecie umowy sprzedaży i leasingu powoduje powstanie wierzytelności, którą
finansujący może rozporządzać. Praktyka obrotu takimi prawami dopuszcza
również możliwość uzyskania części lub całkowitej ceny (np. faktoring). Nie ma
przeszkód do uznania, że jest to korzyść uzyskana wskutek wygaśnięcia umowy ze
zbywcą (art. 7098 § 5 k.c.) i w tym zakresie odmienne zapatrywanie skarżącej jest
nieuzasadnione. Należy jednak rozważyć trafność zapatrywania - podważanego w
skardze kasacyjnej - że ciężar realizacji tej korzyści obciąża finansującego, gdyż
można założyć, iż wierzyciel uzyska jej zaspokojenie tylko w części (np. faktoring
wiąże się ze stratą stanowiącą zysk faktora, istnieje ryzyko upadłości zbywcy itp.).
Zastrzeżenia te nie mogą jednak przesłaniać zasadniczego celu gospodarczego
umowy leasingu jako trójpodmiotowego stosunku prawnego opartego co najmniej
na dwóch umowach (nabycia i oddania do używania), zawiązanego dobrowolnie
przez przedsiębiorców oczekujących uzyskania korzyści majątkowej z wykonania
tych umów. Wymagało to rozłożenia ryzyka oraz ciężarów między podmioty
uczestniczące bezpośrednio w leasingu. Ustawodawca dał temu wyraz w licznych
przepisach (art. 7093, art. 7094 § 2, art. 7095 § 3 i art. 7096 k.c.). Ryzyko związane z
wadami rzeczy zostało rozłożone między finansującego i korzystającego stosownie
do wpływu wykonania uprawnień na trwanie umowy leasingu (art. 7098 § 2 i 4 oraz
§ 5 k.c.). Szczegółowość unormowania wskazuje na zamiar ustawodawcy ochrony
podmiotów zasadniczego węzła prawnego, tj. leasingu. Przepis art. 7098 k.c. nie
daje podstaw do dokonywania dalszego podziału uprawnienia do odstąpienia
przypisanego leasingodawcy na część kształtującą (odstąpienie od nabycia
wygaszające również umowę leasingu) i część realizującą skutki tego odstąpienia
(rozliczenie miedzy zbywcą a korzystającym). Korzystający jest osobą trzecią w
stosunku umownym nabycia rzeczy, a jego uprawnienia do wyboru przedmiotu oraz
wykorzystania niektórych uprawnień z tytułu wad stanowią ustawowy skutek
czynności prawnej miedzy innymi stronami (art. 56 k.c.).Ponieważ ustawodawca nie
wymienił skutku w postaci roszczenia o zwrot ceny wynikającego z odstąpienia od
umowy ze zbywcą, wykładnia art. 7098 § 5 k.c. uzasadniająca zaskarżony wyrok
jest prawidłowa, a dochodzenie roszczenia o zwrot ceny odbywa się stosownie do
art. 494 zdanie drugie k.c.
Można dodać, że ryzyko związane z realizacją roszczenia o zwrot ceny
finansujący może w pewnym zakresie zmniejszyć przypozywając zbywcę w
procesie z korzystającym (art. 82 k.p.c.).
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji.