Uchwała z dnia 25 sierpnia 1998 r.
III ZP 26/98


Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Adam Józefowicz, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Władysława Ł. przeciwko Zespołowi Składnic
Lasów Państwowych w S.S. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia
25 sierpnia 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki -
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie postanowieniem z dnia 29 maja
1998 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC:


Czy pod rządem ustawy o lasach z dnia 28.09.91 (Dz. U. Nr 101 poz. 444 ze
zm.) i jej aktów wykonawczych, zachowuje uprawnienie do nieodpłatnego korzystania
z lokalu mieszkalnego, nabyte na podstawie wcześniej wydanych przepisów,
pracownik, który przydział wspomnianego lokalu (ówcześnie - funkcyjnego, obecnie
zakładowego) otrzymał w 1987 r., będąc zatrudniony na stanowisku leśniczego w
Nadleśnictwie, gdzie pracował do dnia 14 lutego 1996 r., a z dniem 15 lutego 96 r.
podjął zatrudnienie w jednostce organizacyjnej Państwowego Gospodarstwa Leśne-
go Lasy Państwowe na stanowisku nie zaliczonym do Służby Leśnej (kierownik
Składnicy Drewna Lasów Państwowych) ?

p o d j ą ł następująca uchwałę:


Kierownik Składnicy Drewna Lasów Państwowych, zatrudniony na tym
stanowisku od dnia 15 lutego 1996 r., to jest w okresie obowiązywania przepi-
sów ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.)
nie zachowuje dotychczasowego uprawnienia pracownika Służby Leśnej do
bezpłatnego mieszkania.


U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie przeds-
tawił Sądowi Najwyższemu powyższe zagadnienie prawne w następującym stanie
faktycznym sprawy: Powód Władysław Ł. w pozwie przeciwko Zespołowi Składnic
Lasów Państwowych w S.S. dochodził zasądzenia kwoty 76,95 zł. miesięcznie tytu-
łem niesłusznie pobranego przez stronę pozwaną czynszu od 1 maja 1996 r. za
mieszkanie funkcyjne, przydzielone mu w 1987 roku jako leśniczemu.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 1998 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Stargardzie
Szczecińskim zasądził na rzecz powoda kwotę 1859,04 zł. i ustalił, iż powód był za-
trudniony w Nadleśnictwie R. w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 14 lutego 1996 r. i w
dniu 20 lutego 1987 r. Nadleśnictwo Ł. przydzieliło mu mieszkanie funkcyjne, jako
leśniczemu, zawierając umowę najmu, uprawniającą do nieodpłatnego korzystania z
tego lokalu. Od dnia 15 lutego 1996 r. powód został zatrudniony na stanowisku kie-
rownika Składnicy Drewna Lasów Państwowych w R. i zobowiązany do comiesięcz-
nego płacenia czynszu, który uiszczał od maja 1996 r. Zdaniem Sądu Rejonowego
powód nadal zachowuje prawo do bezpłatnego mieszkania na podstawie przepisu §
6 zarządzenia nr 14 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 17 marca 1980 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników Lasów Państwowych, w brzmieniu
nadanym przepisem § 1 zarządzenia nr 35 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewne-
go z 15 października 1980 r.

Rozpoznając apelację strony pozwanej, Sąd Wojewódzki powziął wyżej sfor-
mułowaną wątpliwość, ponieważ od 1 stycznia 1992 r. obowiązuje ustawa z dnia 28
września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.), która w art. 45 ust.1,
stanowiąc o utworzeniu Służby Leśnej, której pracownicy mają prawo do bezpłatnego
mieszkania (art. 46), określenie tych stanowisk przekazała Ministrowi Ochrony Śro-
dowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (art. 49 ust.1 pkt 2). Na mocy tej delega-
cji zostało wydane zarządzenie z dnia 27 maja 1992 r. ( M.P. Nr 19, poz.142), które
utraciło moc w związku z wejściem w życie zarządzenia z dnia 14 marca 1995 r. w
sprawie stanowisk Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje
bezpłatne mieszkanie oraz szczegółowych zasad i trybu przyznawania i zwalniania
tych mieszkań (M. P. Nr 15, poz. 180). Powód zaprzestał wykonywać pracę leśni-
czego w Nadleśnictwie R. pod rządami zarządzenia z dnia 14 marca 1995 r., a
zgodnie z § 1 tego zarządzenia, na stanowisku kierownika składnicy drewna Lasów
Państwowych nie przysługuje pracownikowi uprawnienie do bezpłatnego mieszkania.

Jednakże art. 81 ustawy o lasach, określając wyraźnie przepisy, które z dniem
1 stycznia 1992 r. utraciły moc obowiązującą, nie wymienia rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników la-
sów państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 328), na podstawie którego wydane zostały
zarządzenia nr 14 i 35 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w sprawie zasad
wynagradzania pracowników lasów państwowych. Tak też Dyrektor Generalny La-
sów Państwowych w piśmie z 22 stycznia 1993 r. skierowanym do dyrektorów Re-
gionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych wyjaśniał pierwotnie, iż po wejściu w życie
ustawy o lasach , mieszkania bezpłatne przysługują także pracownikom, nie zaliczo-
nym do Służby Leśnej, o ile są zatrudnieni na stanowiskach wymienionych w § 6 za-
rządzenia nr 14 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 17 marca 1980 r. z
późniejszymi zmianami wprowadzonymi zarządzeniem nr 35 tego Ministra z 15 paź-
dziernika 1980 r., czyli także kierownikowi składnicy Lasów Państwowych. W trakcie
niniejszego procesu strona pozwana zmieniła powyższe stanowisko, twierdząc że
zarządzenie nr 35 nie obowiązuje, albowiem nie figuruje w wykazie stanowiącym
załącznik do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościo-
wej z 26 października 1988 r. w sprawie obowiązujących resortowych normatywnych
aktów prawnych w zakresie rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej ogłoszo-
nych w dziennikach urzędowych i biuletynach oraz nie ogłoszonych, według stanu na
dzień 31 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 1 poz.1). Kwestia nie obowią-
zywania zarządzenia nr 35 była też rozbieżnie oceniana przez poszczególne dyrek-
cje regionalne, gdyż na przykład Dyrekcja Regionalna Lasów Państwowych w S.
nadal przyjmuje, iż przedmiotowe zarządzenie nr 35 zachowało moc obowiązującą i
na tej podstawie przyznaje kierownikowi składnicy Lasów Państwowych prawo do
bezpłatnego mieszkania.

Sąd Wojewódzki poparł stanowisko Sądu Rejonowego, że zapis pod pozycją
42 wykazu obowiązujących resortowych, normatywnych aktów prawnych opubliko-
wany w załączniku do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z 26 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr poz.1), a w szczegól-
ności rubryka 6 wykazu , omawiająca zmiany, jakim podlegało zarządzenie nr 14,
istotnie dowodzi, iż wprowadzona zarządzeniem nr 35 zmiana § 6 zarządzenia nr 14
nadal obowiązuje. W konsekwencji powyższego, Sąd Wojewódzki podzielił pogląd
powoda, iż pod rządami ustawy o lasach, akt wykonawczy w postaci zarządzenia
Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 14 marca 1995 r.
statuuje uprawnienia do bezpłatnego mieszkania wyłącznie dla pracowników zali-
czonych do Służby Leśnej, natomiast uprawnienia pracowników nie będących Służbą
Leśną nadal są regulowane przepisem § 6 zarządzeń nr 14 i nr 35 Ministra Leśnictwa
i Przemysłu Drzewnego.

Równocześnie Sąd Wojewódzki dostrzegł możliwość odmiennej interpretacji
omawianych przepisów przez przyjęcie, iż ograniczenie obowiązywania regulacji
prawnej może nastąpić zarówno przez jej uchylenie, jak też przez wydanie aktu póź-
niejszego, w myśl zasady ,,lex posterior derogat legi anteriori". Idąc tokiem rozumo-
wania Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego w przytoczonych orzecze-
niach, w których powyższa zasada wykładni prawa była akceptowana, Sąd Woje-
wódzki skłonił się do stanowiska, że późniejsza regulacja prawa do bezpłatnego
mieszkania przepisami ustawy o lasach derogowała wcześniejsze uregulowania na
ten temat, mimo braku formalnego ich uchylenia.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W lutym 1987 r. Nadleśnictwo Ł. przydzieliło powodowi, zatrudnionemu wów-
czas na stanowisku leśniczego, mieszkanie funkcyjne z prawem do nieodpłatnego
korzystania. Z dniem 15 lutego 1996 r. powód podjął zatrudnienie w jednostce orga-
nizacyjnej Zespołu Składnic Lasów Państwowych w S.S. na stanowisku kierownika
Składnicy Drewna w R. Na podstawie przepisów obowiązującej od dnia 1 stycznia
1992 r. ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.) i
jej aktu wykonawczego - zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natu-
ralnych i Leśnictwa z 14 marca 1995 r. - stanowisko kierownika składnicy drewna nie
zostało zaliczone do stanowisk Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom
przysługuje prawo do bezpłatnego mieszkania.

Rozważenia wymaga jednak, czy powód zachował dotychczasowe uprawnie-
nie do bezpłatnego mieszkania na podstawie innych, nadal obowiązujących przepi-
sów. Przepis art. 81 ustawy o lasach nie wymienił bowiem, jako aktu tracącego moc,
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiąz-
ków pracowników Lasów Państwowych ( Dz. U. Nr 51, poz. 328), co odnosi się rów-
nież do jego aktów wykonawczych, to jest zarządzeń Ministra Leśnictwa i Przemysłu
Drzewnego nr 14 z dnia 17 marca 1980 r. w sprawie zasad wynagradzania pracow-
ników Lasów Państwowych i zmieniającego go zarządzenia nr 35 z dnia 15 paź-
dziernika 1980 r., w którym stanowisko kierownika składnicy dodano do stanowisk
służbowych, których zajmowanie uprawnia pracowników do otrzymywania bezpłat-
nych mieszkań funkcyjnych.

Wbrew stanowisku strony pozwanej, oba te zarządzenia nie utraciły mocy
obowiązującej z dniem 2 listopada 1988 r., ponieważ zostały umieszczone w wyka-
zie, stanowiącym załącznik do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gos-
podarki Żywnościowej z dnia 26 października 1988 r. w sprawie obowiązujących re-
sortowych normatywnych aktów prawnych w zakresie rolnictwa, leśnictwa i gospo-
darki żywnościowej, ogłoszonych w dziennikach urzędowych i biuletynach oraz nie
ogłoszonych, według stanu na dzień 31 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 1
poz.1).

Zasadą jest, że zakończenie obowiązywania aktu następować może przez
jego wyraźne uchylenie bądź wydanie aktu późniejszego regulującego te same kwes-
tie. Najczęściej przepisy intertemporalne nowej regulacji rozstrzygają, co robić, gdy
nowe przepisy wchodzą w życie, a trwają wcześniej nawiązane stosunki prawne.
Ponieważ przepisem art. 81 ustawy o lasach nie zostało uchylone rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników
Lasów Państwowych, a przepisy tej ustawy uregulowały w sposób odmienny, niż
dotychczas, uprawnienia pracowników Lasów Państwowych do nieodpłatnego
korzystania z lokalu mieszkalnego, to w sprawie ma zastosowanie zasada lex pos-
terior derogat legi anteriori.

Z dniem wejścia w życie ustawy o lasach, to jest od 1 stycznia 1992 r., bez-
płatne mieszkanie przysługuje jedynie pracownikom Lasów Państwowych zaliczonym
do Służby Leśnej . Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
został upoważniony w art. 49 ust.1 pkt 2 ustawy o lasach do określenia stanowisk
Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje bezpłatne miesz-
kanie oraz szczegółowych zasad i trybu przyznawania i zwalniania tych mieszkań. W
dacie objęcia przez powoda stanowiska kierownika składnicy drewna ani przepisy
ustawy, ani przepisy jej zarządzenia wykonawczego z dnia 14 marca 1995 r., nie
zaliczały kierownika składnicy do takich stanowisk, na których pracownik posiada
prawo do bezpłatnego mieszkania.

Zagadnienie derogacji jest więc głównym zagadnieniem w rozpoznawanej
sprawie. Odmienne uregulowanie dotyczące tego samego uprawnienia pracowni-
czego podlegało ocenie przy zastosowaniu reguł kolizyjnych, opartych na relacji
między normą wcześniejszą i późniejszą.

Sąd Wojewódzki trafnie przytoczył w uzasadnieniu swego pytania orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 1994 r., I P 1/94 - OTK 1994 cz. II,
poz. 37 s. 74 i 76 i z dnia 12 stycznia 1995 r., K 12/94 - OTK 1995 cz. II, poz. 2, s.
26, w których sformułowane zostały zasady możliwości uchylania mocy obowiązują-
cej danego aktu prawnego. Trybunał opowiedział się tam za dopuszczalnością takiej
techniki legislacyjnej, która wprawdzie nie wprowadza w sposób wyraźny klauzuli
derogacyjnej, stwierdzającej uchylenie określonego przepisu, lecz w sposób doro-
zumiany - przez wejście nowych przepisów odmiennie regulujących dane zagadnie-
nie - pozbawia mocy obowiązującej przepisy wcześniejsze. Warunkiem zastosowania
powyższej techniki jest jedynie to, by normy prawne nie były stanowione jedno-
cześnie i norma późniejsza nie była hierarchicznie niższa od normy wcześniejszej.

Tak samo w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w razie wątp-
liwości co do mocy obowiązującej przepisów o sprzecznej treści, zawartych w róż-
nych aktach prawnych pochodzących z różnego czasu, w wypadku gdy przepisy
późniejsze nie uchylają wcześniejszych, należy przyznać pierwszeństwo przepisowi
późniejszemu, zgodnie z zasadą lex posterior derogat legi priori ( tak uchwała z dnia
27 maja 1993 r., I PZP 12/93, nie publikowana, wyrok z dnia 12 kwietnia 1994 r., I
PRN 12/94, OSNAPIUS 1994 nr 4 poz. 61, wyrok z dnia 21 czerwca 1994 r. I PRN
38/94, OSNAPIUS 1994 nr 10 poz.162, wyrok z dnia 21 sierpnia 1996 r., I PRN
118/96, OSNAPIUS 1996 nr 6 poz.95 i wyrok z dnia 13 marca 1997 r. I PKN 55/97,
OSNAPIUS 1997 nr 14 poz.235).

Wychodząc z powyższych założeń, iż w obrębie ustaw zwykłych każda
ustawa późniejsza może uchylić ustawę wcześniejszą, należało przyjąć, że leśniczy
posiadający uprawnienia do bezpłatnego mieszkania utracił je na podstawie przepi-
sów ustawy o lasach i jej aktu wykonawczego, w związku ze zmianą dotychczasowe-
go zatrudnienia i podjęcia pracy na stanowisku kierownika składnicy drewna, które
nie jest obecnie zaliczone do Służby Leśnej.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy postanowił, jak wyżej.
========================================