1


Uchwała z dnia 20 sierpnia 1997 r.
III ZP 26/97

Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Maria Mańkowska.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Renaty A. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości
Huty "B." w B. o zapłatę ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 sierpnia 1997 r. zagadnienia prawnego
przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach postanowieniem z dnia 15 maja 1997 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art.
390 § 1 KPC

Czy pracownikowi przechodzącemu na przestrzeni roku kalendarzowego na
emeryturę lub rentę, mającemu ustalone prawo do urlopu w pełnym wymiarze, który nie
podejmuje po przejściu na emeryturę lub rentę w tymże roku kalendarzowym pracy u
innego pracodawcy przysługuje w razie nie wykorzystania urlopu wypoczynkowego w
całości lub w części ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w całości lub
części w wysokości odpowiadającej wymiarowi urlopu za cały rok lub jego
niewykorzystanej części czy też w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowa-
nego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

W przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powo-
du urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze (art. 153 § 3 KP)
pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent pienięż-
ny odpowiadający urlopowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepraco-
wanego u tego pracodawcy w roku, w którym rozwiązano stosunek pracy, także w
sytuacji, gdy nastąpiło to w związku z nabyciem przez pracownika uprawnień
emerytalnych (art. 171 § 1 KP w związku z art. 1551 § 1 pkt 1 KP).

U z a s a d n i e n i e

Powódka Renata A. wniosła przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Huty "B." w
B. pozew o zasądzenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
przysługujący w roku kalendarzowym, w którym przeszła na emeryturę. Powódka
pozostawała w zatrudnieniu do dnia 31 stycznia 1997 r., a od 1 lutego 1997 r. uzyskała
świadczenie emerytalne. Pracodawca udzielił powódce w 1997 r. 3 dni urlopu
wypoczynkowego proporcjonalnie do okresu jednego miesiąca zatrudnienia w tym roku.
Powódce przysługiwał urlop w wymiarze 26 dni roboczych. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Bytomiu wyrokiem z dnia 5 marca 1997 r. [...] zasądził na rzecz powódki kwotę 529,85
zł tytułem ekwiwalentu za pozostałą część niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego.

2

Sąd Rejonowy uznał, że powódka z dniem 1 stycznia 1997 r. nabyła prawo do urlopu w
pełnym wymiarze 26 dni roboczych. Odmowa udzielenia jej urlopu w tym wymiarze nie
była uzasadniona kolizją z planem urlopów. Powódka przechodząc na emeryturę nie
będzie miała możliwości skorzystania z pozostałej części urlopu u kolejnego
pracodawcy, gdyż nie zamierza podjąć pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach rozpoz-
nając apelację strony pozwanej od tego wyroku przedstawił rozpatrywane zagadnienie
prawne. Sąd Wojewódzki już na wstępie zaznaczył, iż uważa wykładnię Sądu
Rejonowego za prawidłową. Sąd drugiej instancji ocenia, że celem wprowadzenia
przepisu art. 1551 § 1 KP było korzystniejsze uregulowanie sytuacji tych pracowników,
którzy podejmują pracę u innego pracodawcy w ciągu danego roku kalendarzowego,
pozwalające na wykorzystanie u niego urlopu wypoczynkowego w naturze. Według
Sądu Wojewódzkiego nie budzi wątpliwości, że pracownik prawo do kolejnego urlopu
wypoczynkowego nabywa z dniem 1 stycznia danego roku. Przepis art. 1551 § 1 KP
dotyczy więc jedynie sposobu realizacji tego prawa i tylko w wypadku, gdy pracownik
podejmuje pracę u innego pracodawcy, a nawet tylko wtedy, gdy pracownik dokona
wyboru pomiędzy ekwiwalentem za niewykorzystany urlop u pierwszego pracodawcy, a
możliwością rezygnacji z tego ekwiwalentu i wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego u
następnego pracodawcy. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego do takich twierdzeń prowadzi
przede wszystkim argument, że przepisy art. 171 i 161 KP nie uległy zmianie.
Pracodawca jest więc obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku
kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Według Sądu, gdyby
zamiarem ustawodawcy było przyznanie pracownikowi jedynie ekwiwalentu za część
niewykorzystanego urlopu u danego pracodawcy stosownie do ilości miesięcy u niego
przepracowanych w ciągu roku, to musiałby ulec zmianie przepis art. 171 § 1 KP. Przez
art. 1551 § 1 KP nie została natomiast zmieniona zasada, że pracownik nabywa u
danego pracodawcy prawo do urlopu w pełnym wymiarze w dniu 1 stycznia tego roku, a
realizacja tego prawa w razie niewykorzystania urlopu w naturze jest dokonywana przez
ekwiwalent pieniężny. Zdaniem Sądu drugiej instancji pogląd, że pracownikowi
przysługuje ekwiwalent proporcjonalny do okresu przepracowanego w tym roku,
zwłaszcza w sytuacji, gdy pracownik nie podejmuje innej pracy, byłby do obronienia
tylko wtedy, gdyby pracownikowi przysługiwało prawo do urlopu w wymiarze
proporcjonalnym do okresu przepracowanego w tym roku. Tak według Sądu
Wojewódzkiego nie jest. Sąd ten nadto argumentuje, że nie można różnicować
pracowników na tych, którym pracodawca przed rozwiązaniem stosunku pracy udzielił
całego urlopu i tych, którym mimo ich wniosku urlopu w takim wymiarze nie udzielił.
Zdaniem Sądu nie można też uzależniać prawa do ekwiwalentu od tego czy urlop był
umieszczony w planie urlopów, skoro ma on tylko znaczenie porządkowe i
nieskorzystanie z urlopu w okresie zaplanowanym nie powoduje utraty prawa. Mimo
tych jednoznacznie przedstawionych poglądów Sąd Wojewódzki uznał, że zachodzą w
sprawie poważne wątpliwości prawne. Sąd wyjaśnia, że skłaniają go do tego poglądy
przedstawione "ostatnio w literaturze oraz szeregu wypowiedziach praktyków jakoby
pracownikom przechodzącym na emerytury i renty przysługuje tylko ekwiwalent za urlop
w części proporcjonalnej do okresu przepracowanego u danego pracodawcy".


3

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110) nadano nowe brzmienie szeregu przepisom
dotyczącym urlopu wypoczynkowego. Między innymi wprowadzono nową regulację w
art. 1551 KP. Na tle tego przepisu powstało wiele wątpliwości, w tym także zagadnienie
przedstawione przez Sąd drugiej instancji. W dotychczas przedstawionych w literaturze
poglądach zdecydowanie dominuje wykładnia, według której w przypadku rozwiązania
stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi u dotychczasowego
pracodawcy przysługuje urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu u niego
przepracowanego. W przypadku niewykorzystania urlopu w wyższym (np. w pełnym)
wymiarze pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi
proporcjonalnemu (por. np. E. Gienieczko "Urlop przed emeryturą" Rzeczpospolita 1997
nr 53, M. Łajeczko "Urlop wypoczynkowy od 1997 roku (art. 152-173)" Prawo Pracy
1997 nr 4 s. 3-12, E. Wichrowska-Janikowska "Urlop proporcjonalny" Rzeczpospolita z
dnia 25 lutego 1997 r., J. Strusińska-Żukowska "Urlop proporcjonalny" Prawo Pracy
1997 nr 5 s. 3-8, E. Chmielek-Łubińska "Urlopy wypoczynkowe-Nowe uregulowania od
stycznia 1997 r." Biblioteczka Pracownicza nr 69 W-wa 1997 s. 39 i n., pismo
Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej PP.053-3459/97 z
dnia 28 marca 1997 r.; odmiennie: J. Pasieka "Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy"
Prawo Pracy 1997 nr 7 s. 16-17).
Sąd Wojewódzki przedstawił szereg argumentów prowadzących do innego
poglądu. Mają one ważkie znaczenie, ale nie można ich podzielić. Celem wprowadzenia
przepisu art. 1551 KP nie było polepszenie sytuacji pracownika zmieniającego miejsce
pracy, lecz inne uregulowanie obowiązków pracodawców w zakresie prawa do urlopu
wypoczynkowego. W miejsce obowiązku dotychczasowego pracodawcy udzielenia
pracownikowi całego urlopu wypoczynkowego nabytego z kolejnym rokiem pracy,
obciążono go obowiązkiem udzielenia pracownikowi urlopu w stosunku do okresu
zatrudnienia w danym roku kalendarzowym. Każdy pracodawca odpowiada więc tylko
za tę część urlopu, która dotyczy zatrudnienia u niego. Inaczej mówiąc nie ma
obowiązku udzielenia urlopu w wymiarze odpowiadającym okresowi, który przekracza
okres zatrudnienia u niego, a więc w zakresie związanym z zatrudnieniem u innego
pracodawcy lub w ogóle pozostawaniem bez pracy. Jest to związane ze zmianami
dotyczącymi podmiotów zatrudniających (w miejsce dominującej własności państwowej
powstała sytuacja, w której pracodawcy prywatni nie powinni być zobowiązani do świad-
czeń nie związanych z zatrudnieniem u nich). Wynika to także z istoty urlopu wy-
poczynkowego, który powinien służyć regeneracji sił pracownika, jest więc związany ze
świadczeniem pracy w określonym czasie.
Nie można większego znaczenia przypisać brakowi zmian w przepisach art. 161 i
171 KP. Art. 161 ustanawia obowiązek udzielenia urlopu w roku, w którym pracownik
nabył do niego prawo, ale nie stwarza on roszczenia o udzielenie tego urlopu w
konkretnym terminie, np. w okresie wypowiedzenia. Natomiast przepis art. 171 KP nie
ma większego znaczenia dla rozpatrywanego zagadnienia, gdyż nie budzi wątpliwości,
że prawo do ekwiwalentu jest wtórne względem prawa do urlopu. Przysługiwanie prawa
do ekwiwalentu jest zależne od istnienia prawa do urlopu w momencie rozwiązania

4

stosunku pracy, a wysokość ekwiwalentu zależy od wymiaru przysługującego urlopu.
Inaczej mówiąc ekwiwalent za niewykorzystany urlop należy się w wymiarze zależnym
od wymiaru przysługującego urlopu wypoczynkowego. Istota zagadnienia sprowadza
się więc do oceny w jakim wymiarze przysługuje pracownikowi urlop w przypadku
rozwiązania stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego.
Rację ma Sąd drugiej instancji podnosząc, że zgodnie z przepisem art. 153 § 3
KP pracownik nabywa prawo do kolejnych urlopów w każdym następnym roku
kalendarzowym zatrudnienia. Oznacza to, że w dniu 1 stycznia danego roku, pracownik
pozostający w zatrudnieniu nabywa prawo do kolejnego urlopu w pełnym wymiarze
wynikającym z posiadanego stażu pracy. Przepis ten ustanawia jednak pewną zasadę i
nie może być rozumiany jako ustanawiający normę nie zawierającą wyjątków. Przepis
ten przede wszystkim musi być interpretowany w połączeniu z przepisem art. 1551 KP,
który ma niewątpliwie szczególny charakter, gdyż reguluje specyficzną sytuację
polegającą na rozwiązaniu stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego. Podstawowe
znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia ma więc interpretacja art.
1551 KP. Faktycznie przepis ten może sprawiać wrażenie, że reguluje uprawnienia
urlopowe w przypadku zmiany pracodawcy (rozwiązania jednego stosunku pracy i
nawiązania drugiego w ciągu danego roku kalendarzowego). Inaczej mówiąc można
(tak jak czyni to Sąd drugiej instancji) twierdzić, że przepis ten ma zastosowanie tylko w
przypadku rozwiązania jednego i nawiązania drugiego stosunku pracy w ciągu roku
kalendarzowego. Taka interpretacja tego przepisu nie jest jednak prawidłowa. Owszem,
przepis ten dotyczy także takiej sytuacji, ale nie znaczy to, że jego poszczególne
regulacje są ze sobą związane w sposób niepodzielny. Nie może on być odczytany jako
regulujący uprawnienie urlopowe u dotychczasowego pracodawcy tylko wtedy, gdy
dochodzi do zatrudnienia u nowego pracodawcy. W takiej wykładni praktycznie
ograniczałby się on tylko do rozwiązania stosunku pracy i nawiązania nowego w ramach
tzw. porozumienia pracodawców. Tylko wówczas jest praktycznie możliwa ocena, że
równocześnie następuje rozwiązanie jednego i nawiązanie drugiego stosunku pracy. W
występujących z reguły sytuacjach dochodzi do rozwiązania jednego stosunku pracy, a
nawiązanie kolejnego jest zdarzeniem niepewnym, zależnym od różnego rodzaju
okoliczności, w tym przede wszystkim od woli pracownika. Przepis art. 1551 KP należy
więc rozumieć jako regulujący uprawnienia urlopowe w ramach dotychczasowego i
kolejnego stosunku pracy. Normy art. 1551 § 1 pkt 1 KP i 1551 § 1 pkt 2 KP są
niezależne. Art. 1551 § 1 pkt 1 reguluje uprawnienia pracownika i obowiązki pracodawcy
w zakresie urlopu wypoczynkowego u dotychczasowego pracodawcy, a przepis art.
1551 § 1 pkt 2 KP u następnego pracodawcy, o ile oczywiście w ciągu danego roku
kalendarzowego dojdzie do nawiązania nowego stosunku pracy.
Wykładnia językowa przepisu art. 1551 § 1 pkt 1 KP (a ta powinna być decy-
dująca) prowadzi do jednoznacznego wniosku, że w roku kalendarzowym, w którym
ustaje stosunek pracy, u dotychczasowego pracodawcy przysługuje pracownikowi urlop
w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego w tym roku u tego
pracodawcy. Przepis ten jako szczególny modyfikuje normę art. 153 § 3 KP i należy go
odczytywać w ten sposób, iż pracownik uzyskuje prawo do kolejnego urlopu wypo-
czynkowego w pełnym wymiarze z dniem 1 stycznia danego roku, chyba że w roku tym
dochodzi do ustania stosunku pracy, a wtedy przysługuje mu prawo do urlopu tylko w

5

wymiarze proporcjonalnym. Wynika to wyraźnie z końcowego fragmentu tego przepisu.
Zgodnie z nim pracownikowi przysługuje prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym,
chyba że wykorzystał już urlop w wymiarze "przysługującym", a więc wymiarze
wynikającym z art. 153 § 3 KP. Jeżeli pracownik nie wykorzystał urlopu w wymiarze
"przysługującym" (wynikającym z art. 153 § 3 KP), to w razie ustania stosunku pracy w
danym roku kalendarzowym prawo do tego urlopu na podstawie art. 1551 § 1 pkt 1 KP
zostaje ograniczone w zakresie jego wymiaru w sposób określony w tym przepisie. Sąd
Najwyższy nie ocenia kwesti związanych z udzielaniem urlopu w pełnym wymiarze, a
zwłaszcza uprawnień pracownika do tego i obowiązków pracodawcy w tym zakresie,
gdyż nie jest to przedmiotem rozpatrywanego zagadnienia. Natomiast należy stwierdzić,
że jeżeli nie doszło do wykorzystania w naturze urlopu w wymiarze przysługującym lub
nawet wyższym, to w sytuacji opisanej w art. 1551 § 1 pkt 1 KP, prawo do urlopu zostaje
ograniczone do wymiaru proporcjonalnego. W razie rozwiązania stosunku pracy bez
wykorzystania takiego proporcjonalnego urlopu, pracownikowi przysługuje ekwiwalent
pieniężny w wysokości odpowiadającej urlopowi proporcjonalnemu do okresu
przepracowanego u dotychczasowego pracodawcy.
Przepis art. 1551 § 1 pkt 1 KP nie rozróżnia poszczególnych sytuacji ze względu
na sposób rozwiązania stosunku pracy i zamiar pracownika co do podjęcia kolejnego
zatrudnienia. Nie ma więc podstaw prawnych, aby w tym zakresie wyróżniać i
odmiennie traktować rozwiązanie stosunku pracy związane z uzyskaniem przez
pracownika uprawnień emerytalnych. Mimo uzyskania prawa do emerytury możliwe jest
podjęcie nowego zatrudnienia. Przede wszystkim jednak uprawnienia pracownika i
obowiązki pracodawcy wynikające z art. 1551 § 1 pkt 1 KP są niezależne od tego czy
pracownik zamierza podjąć nowe zatrudnienie. Nie jest więc możliwe uznanie (tak jak
proponuje Sąd drugiej instancji) aby działanie tego przepisu ograniczać do sytuacji, w
której pracownik zamierza podjąć nowe zatrudnienie. Byłoby to wprowadzeniem do
treści przepisu regulacji w nim nie występujących. Prowadziłoby to do uznania, że
przepis ten ma zastosowanie w sytuacjach niepewnych, zależnych od woli pracownika
(często zmiennej).
Przepis art. 1551 § 1 pkt 1 KP oczywiście różnicuje uprawnienia pracownika w
zależności od tego czy do momentu rozwiązania stosunku pracy wykorzystał on już
urlop w naturze w przysługującym mu wymiarze (wynikającym z art. 153 § 3 KP, a
nawet wyższym), czy też nie wykorzystał. Wynika to jednak wprost z jego treści. Jeżeli
więc w momencie ustania stosunku pracy pracownik ma prawo do urlopu w wymiarze
proporcjonalnym, to taki wymiar urlopu musi zostać uwzględniony przy ocenie
wysokości przysługującego mu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Prowadzi to do
udzielenia odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

========================================