Uchwała z dnia 19 marca 2003 r.
III UZP 1/03

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 marca 2003 r. sprawy z wniosku Ja-
dwigi P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.W. o usta-
lenie wysokości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytal-
nego, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apela-
cyjnego w Łodzi z dnia 28 listopada 2002 r. [...]

,,Czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do odmowy ustalenia
wysokości świadczenia przedemerytalnego w konsekwencji uznania, że ubezpieczo-
na nie spełnia warunku posiadania wymaganego okresu zatrudnienia, od którego
zależy jej prawo do emerytury ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do odmowy ustalenia
wysokości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytal-
nego w sytuacji, gdy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie spełnia warun-
ków posiadania wymaganego okresu zatrudnienia, od którego zależy jej prawo
do emerytury.

U z a s a d n i e n i e

Rozpatrywane zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu fak-
tycznego. Na wniosek Powiatowego Urzędu Pracy w S. z dnia 28 grudnia 2000 r.
zostało wszczęte przed organem rentowym - Zakładem Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałem w Ł. - postępowanie o ustalenie wysokości emerytury w celu ustalenia
wysokości świadczenia przedemerytalnego dla Jadwigi P. Do wniosku dołączony
został kwestionariusz, sporządzony przez ubiegającą się o świadczenie, wymieniają-
cy okresy składkowe i nieskładkowe, w tym także, dowodzony zeznaniami świadków,
okres pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od 15 grudnia 1965 r. do 27 lipca
1969 r..
Organ rentowy decyzją z dnia 25 stycznia 2001 r. odmówił ustalenia Jadwidze
P. wysokości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego
wobec uznania, że - w miejsce wymaganego okresu 35 lat uprawniającego do eme-
rytury - udowodniła ona jedynie 31 lat 4 miesiące i 28 dni. Organ rentowy nie zaliczył
do stażu pracy okresu zatrudnienia w gospodarstwie rolnym, stwierdzając, że ubie-
gająca się o świadczenie, wykonując w okresie od 15 grudnia 1965 r. do 27 lipca
1969 r. pracę w gospodarstwie rolnym u obcej osoby, powinna być zatrudniona na
podstawie umowy o pracę i zgłoszona do ubezpieczenia społecznego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi rozpoznając
sprawę na skutek odwołania wniesionego przez Jadwigę P., wyrokiem z dnia 4 grud-
nia 2001 r. zmienił zaskarżoną decyzję i zaliczył do stażu pracy okres zatrudnienia
ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym Michała i Heleny J. od dnia 15 grudnia 1965
r. do 27 lipca 1969 r., przekazując organowi rentowemu do rozpoznania wniosek o
ustalenie wysokości emerytury dla celów świadczenia przedemerytalnego. W ocenie
Sądu, sporny okres pracy potwierdzony zeznaniami ubiegającej się o świadczenie
oraz świadków podlegał zaliczeniu do stażu pracy na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Oznacza to spełnienie wymogów z
art. 37k ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziała-
niu bezrobociu koniecznych dla uzyskania dochodzonego świadczenia.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił Sądowi pierwszej instancji
naruszenie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z F.U.S., który po-
zwala na zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym jedynie po ukończeniu 16-
go roku życia - podczas gdy urodzona 14 grudnia 1950 r. Jadwiga P. w dniu 15 grud-
nia 1965 r. ukończyła lat 15 - i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie od-
wołania ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość, czy organ
rentowy wydając decyzję, w załatwieniu wniosku Powiatowego Urzędu Pracy o usta-
lenie wysokości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytal-
nego, jest uprawniony do rozstrzygania o okresie zatrudnienia ubezpieczonej. W
ocenie Sądu zgodnie z art. 37k ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o za-
trudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56
ze zm.) świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie, która spełnia określone w
ustawie warunki do uzyskania statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku dla bezrobot-
nych, gdy nadto osiągnęła do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesię-
cy, okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat
dla mężczyzn. Po myśli art. 37o ust. 1 wymienionej ustawy prawo do świadczeń
przedemerytalnych ustala i przyznaje starosta, a wypłaca je powiatowy urząd pracy.
Zgodnie zaś z art. 37k ust. 3 i 4 tej ustawy, decyzję ustalającą wysokość emerytury w
celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego, na wniosek powiatowego
urzędu pracy, wydaje organ rentowy, zaś do postępowania w takiej sprawie stosuje
się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania w sprawie świadczeń emerytal-
nych.
Analiza wymienionych przepisów wskazuje, że organem uprawnionym do
oceny, czy osoba ubiegająca się o świadczenie przedemerytalne spełnia wymagane
ustawą warunki jest organ administracyjny, a to z kolei przesądza, że postępowanie
w sprawie o przyznanie świadczenia winno przebiegać zgodnie z regułami procedury
administracyjnej. Ustalanie wysokości emerytury, a w konsekwencji świadczenia
przedemerytalnego, powierzone zostało jednak Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych, który jako organ administracyjny także stosuje przepisy postępowania admini-
stracyjnego, ale odwołanie od jego decyzji przysługuje stosownie do przepisu art.
37k pkt 5 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu do sądu powszechne-
go, stosującego procedurę cywilną. Skutkiem tych materialnoprawnych i proceso-
wych regulacji jest sytuacja, że to organ rentowy rozstrzygając negatywnie o okresie
zatrudnienia wnioskodawczyni i odmawiając ustalenia wysokości emerytury, w istocie
wkracza w kompetencje starosty, organu administracji samorządowej. Wnioskiem
nasuwającym się w konsekwencji dotychczasowych rozważań byłoby stwierdzenie,
że organ rentowy jest uprawniony do oceny stażu pracy wnioskodawczyni tylko w
takim zakresie, jaki jest uzasadniony dla ustalenia wysokości emerytury. Wówczas
przedmiot odwołania od decyzji organu rentowego stanowiłaby jedynie wysokość
emerytury i takie odwołanie rozpoznawałby sąd powszechny według procedury cy-
wilnej, nie tamując wypłaty świadczenia przedemerytalnego w kwocie zaliczkowej
(zgodnie z art. 37k ust. 6 powołanej ustawy) do czasu prawomocnego zakończenia
sprawy o wysokość emerytury. Wykładnia art. 37k ust. 3 powołanej ustawy o zatrud-
nieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, chociażby gramatyczna, w ocenie Sądu Apela-
cyjnego nakazuje uznać, że takie działanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest
nieuprawnione i wykracza poza zakres jego kognicji, organ ten, nie badając istnienia
przesłanek ustawowych do emerytury, winien jedynie ustalić jej wysokość, akceptu-
jąc okres zatrudnienia wykazany we wniosku urzędu pracy.
Pełnej akceptacji wyrażonego wyżej stanowiska przeciwstawia się jednakże
treść przepisu art. 53 ust.1ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym emerytura wynosi: 24%
kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok
okresów składkowych i po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nie-
składkowych. Zróżnicowanie uwzględnionego dla obliczenia wysokości emerytury,
procentu podstawy jej wymiaru, innego za każdy rok okresów składkowych i nie-
składkowch, obliguje organ rentowy do zakwalifikowania okresów zatrudnienia wyka-
zanych we wniosku urzędu pracy do jednego z wymienionych okresów. Taka prak-
tyka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może powodować w przyszłości odmowę
przyznania niektórym ubezpieczonym emerytury na podstawie przepisów ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych.
Zgodnie z art. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, świadczenia na wa-
runkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują ubezpieczonym w razie
spełnienia warunków nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednym z warun-
ków koniecznych do nabycia prawa do emerytury jest określony w ustawie okres za-
trudnienia, o którym rozstrzyga Zakład Ubezpieczeń Społecznych, od którego decyzji
przysługuje odwołanie do sądu powszechnego. Przy tak określonym trybie postę-
powania możliwe jest, że ocena istnienia, bądź braku, wymaganego okresu zatrud-
nienia dokonana w postępowaniu administracyjnym (starosta i NSA) i w postępowa-
niu cywilnym (ZUS i sąd powszechny) może być odmienna.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Na wstępie i ogólnie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 476 § 2 KPC,
przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których
wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych dotyczących między innymi
ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego, emerytur i rent oraz innych
świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Sprawy te mają charakter spraw cywilnych, w których tryb postępowania regu-
luje kodeks postępowania cywilnego (art. 1 KPC).
W ten sam sposób sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych określa art.
180 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego, wskazując, że rozumie się przez
nie sprawy wynikające z przepisów o ubezpieczeniach społecznych, o zaopatrze-
niach emerytalnych i rentowych, a także sprawy wynikające z przepisów o innych
świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia spo-
łeczne. W sprawach tych do postępowania przed organami rentowymi, przepisy KPA
stosuje się jedynie wtedy gdy przepisy dotyczące ubezpieczeń nie ustalają innych -
odmiennych - zasad postępowania (art. 180 § 1 KPA). Należy mieć też na względzie,
że art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) także nie definiuje pojęcia sprawy z ubez-
pieczenia społecznego, zaś wymieniając rodzaje ubezpieczeń, odsyła w kwestii ro-
dzajów świadczeń, warunków nabywania do nich prawa oraz zasad i trybu ich przy-
znawania do przepisów odrębnych.
Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych wykonuje między innymi Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, określony w art. 66 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych jako państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca osobowość
prawną, któremu - w zakresie prowadzonej działalności - przysługują środki prawne
przypisane organom administracji publicznej. Kompetencje ZUS zostały określone w
sposób niewyczerpujący przez art.68 ustawy, według którego Zakład stwierdza i
ustala obowiązek ubezpieczenia społecznego, ustala uprawnienia do świadczeń z
ubezpieczeń społecznych oraz wypłaca te świadczenia, z zastrzeżeniem, gdy na
mocy odrębnych przepisów, obowiązki te wykonują płatnicy składek, a także wymie-
rza i pobiera składki na ubezpieczenia społeczne. W myśl art. 71 ust. 1 tej ustawy
Zakład wykonuje również zadania powierzone na podstawie innych ustaw.
Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i
według zasad określonych w przepisach KPC z wyłączeniem decyzji przyznającej
świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmownej w tego rodzaju sprawach.
Tak więc w aktualnym stanie prawnym kognicja sądu pracy i ubezpieczeń społecz-
nych jest wyłączona tylko w sprawach dotyczących decyzji przyznających albo od-
mawiających przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Brak podstaw do wyłączania
z dopuszczalności zaskarżenia innych decyzji Zakładu w sprawach wymienionych w
ustawie, ,,według zasad określonych w przepisach KPC ".
Obowiązujące ustawy regulujące system ubezpieczeń społecznych, utrzymały
konstrukcję, w myśl której pierwszeństwo przed regulacją zawartą w KPA, mają
przepisy postępowania zawarte w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Według art. 124 tej ustawy w postępowaniu w sprawach o świadczenia w niej okre-
ślone stosuje się przepisy KPA, chyba że ustawa ta stanowi inaczej. Dotyczy to po-
stępowania przed organem rentowym, ale wywołuje skutki także w postępowaniu
odwoławczym, które regulowane jest przepisami KPC, skoro sprawy z ubezpieczenia
społecznego są sprawami cywilnymi. Od decyzji organu rentowego wydanych w
zakresie indywidualnych spraw dotyczących między innymi ustalania uprawnień do
świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wymiaru tych świadczeń przysługuje
odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach
KPC.
Decyzja organu rentowego powinna odpowiadać wymogom określonym w art.
107 § 1 KPA, zawierając nadto - w szczególności - wskazanie rodzaju świadczenia,
jego wysokości i określenie od kiedy świadczenie ma być wypłacane. Organy odwo-
ławcze właściwe w sprawach z tego zakresu (sądy powszechne), stosują przepisy
KPA na tych samych zasadach, co oznacza, że pierwszeństwo mają przepisy doty-
czące ubezpieczeń społecznych zamieszczone w KPC, a w szczególności przepisy
Działu III ,, Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń spo-
łecznych ". Analogiczną regulację zawiera art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, stanowiąc, że w sprawach uregulowanych tą ustawą stosuje się prze-
pisy KPA, chyba że ustawa stanowi inaczej.
W przedstawione uregulowania ,, wpisuje się " przepis art.37k ust. 3, 4 i 5
ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, stanowiący, że decyzję ustala-
jącą wysokość emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalne-
go wydaje, na wniosek powiatowego urzędu pracy, organ rentowy zaś do postępo-
wania w takich sprawach stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania
w sprawie świadczeń emerytalnych, w tym również - określone w odrębnych przepi-
sach - zasady dotyczące postępowania odwoławczego.
Trafnie wskazuje Sąd Apelacyjny w starannie opracowanych motywach po-
stanowienia przedstawiającego do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, iż organ
rentowy uprawniony jest do wydania decyzji ustalającej wysokość emerytury w celu
ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego, nie zaś do przesądzenia prawa
do niego, jednakże nie może to być oderwane z jednej strony od regulacji zawartej w
tej ustawie, z drugiej zaś od treści przepisu art.53 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który winien
być wprost stosowany przy ustalaniu wysokości świadczenia przedemerytalnego (art.
37k ust. 7a ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu). W myśl tego ostat-
nio wymienionego przepisu emerytura (jej wysokość) wynosi: 24% kwoty bazowej, o
której mowa w art. 19, po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów skład-
kowych i po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Zróżnicowanie uwzględnionego dla obliczenia wysokości emerytury procentu pod-
stawy jej wymiaru, innego za każdy rok okresów składkowych i nieskładkowch, obli-
guje więc organ rentowy do zakwalifikowania okresów zatrudnienia wykazanych we
wniosku urzędu pracy do jednego z wymienionych okresów.
Warunki konieczne dla przyznania świadczenia przedemerytalnego określa w
sposób wyczerpujący ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdzia-
łaniu bezrobociu, wskazując nadto wysokość tego świadczenia. Mimo, że nie ma ono
charakteru świadczenia z ubezpieczenia społecznego, finansowane jest bowiem z
budżetu państwa, w ramach dotacji dla Funduszu Pracy, organ rentowy z mocy
prawa jest wyłącznie uprawniony do ustalenia wysokości emerytury w celu ustalenia
wysokości tego świadczenia. Fakt, że świadczenia te ustala i przyznaje starosta, a
wypłaca powiatowy urząd pracy, oznacza, że decyzja starosty przyznająca prawo do
tego świadczenia, musi być poprzedzona ustaleniem, iż zachodzą warunki określone
w art. 37k ust. 1 ustawy, w tym warunek posiadania okresu uprawniającego do eme-
rytury. Decyzja taka zawiera więc w sobie dwa elementy: stwierdzenie, że zachodzą
ustawowe podstawy dla przyznania świadczenia oraz określenie oznaczonego co do
wysokości świadczenia. Jest więc rezultatem z jednej strony przesądzenia, że zaist-
niały ustawowe podstawy dla przyznania świadczenia (kompetencja starosty), z dru-
giej zaś określenia wysokości świadczenia na podstawie decyzji ustalającej wyso-
kość emerytury (kompetencja organu rentowego). Niewątpliwie wynika z tego, że
decyzja przyznająca świadczenie przedemerytalne, należąca do wyłącznej kompe-
tencji starosty, z woli ustawodawcy, musi być poprzedzona decyzją o ustaleniu wy-
sokości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia, tę zaś - na wniosek po-
wiatowego urzędu pracy - wydaje organ rentowy, stosując odpowiednio przepisy do-
tyczące postępowania w sprawach świadczeń emerytalnych. Wskazane odesłanie
oznacza, że odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy Działu IX ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS - Postępowanie w sprawach świadczeń i wypłata świadczeń.
Organ rentowy więc nie decyduje o uprawnieniu do tego świadczenia, ustala jedynie
wysokość emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia, nie może to jednak
oznaczać, że wniosek ewentualnego płatnika świadczenia o ustalenie jego wysoko-
ści, wiąże organ rentowy w zakresie istnienia samego prawa do tego świadczenia.
Prawo to, jak wyżej wspomniano, ustala bowiem starosta (art.37k ust. 3 w związku z
art. 37o ust. 1 ustawy), ale dopiero po wydaniu decyzji organu rentowego ustalającej
wysokość emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia. Tak więc decyzja or-
ganu rentowego bądź to ustala wysokość emerytury, bądź też odmawia takiego
ustalenia w sytuacji gdy brak po temu warunków (brak wystarczających okresów
składkowych i nieskładkowych). Trafnie bowiem zwraca się uwagę w uzasadnieniu
postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, że dla wy-
liczenia wysokości emerytury, konieczne jest zakwalifikowanie wskazanych w kwe-
stionariuszu okresów jako składkowych lub nieskładkowych. W tym w sposób oczy-
wisty mieści się prawo organu rentowego do zakwestionowania okresów wskazanych
przez osobę ubiegającą się o świadczenie przedemerytalne. Taka decyzja podlega
kontroli sądu powszechnego (art. 37k ust.5 ustawy w związku z art. 476 § 2 pkt 4
KPC) jako sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych, mimo że samo świadczenie
przedemerytalne - wchodząc do katalogu szeroko pojętego systemu zabezpieczeń
społecznych - nie jest częścią systemu ubezpieczeń społecznych (art. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Dla przesądze-
nia przez starostę istnienia prawa do świadczenia przedemerytalnego, decyzja ZUS
ma charakter prejudycjalny, co oznacza, iż kompetencje obu tych organów są roz-
dzielne - aczkolwiek nie sposób nie zauważyć, że skutkiem decyzji organu rentowe-
go może być negatywna dla zainteresowanego decyzja starosty, podlegająca za-
skarżeniu w innym trybie, przewidzianym przepisami KPA.
Jest bezsporne, że odmowa ustalenia przez organ rentowy wysokości emery-
tury w przedstawionym postępowaniu, może w przyszłości spowodować odmowę
przyznania emerytury - świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Wynika to wprost
z art. 21 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, według którego podstawę wy-
miaru emerytury dla osoby, która wcześniej pobierała świadczenie przedemerytalne
na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, stanowi pod-
stawa wymiaru emerytury przyjęta do ustalenia świadczenia przedemerytalnego - w
wysokości uwzględniającej wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie
następującym po ustaleniu prawa do świadczenia przedemerytalnego albo podstawa
wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15. Zauważyć jednak należy, że zgodnie z art.
76 obowiązującej do dnia 31 grudnia 1998 r. ustawy o z.e.p., prawo do świadczeń
określonych w ustawie powstawało z dniem spełnienia się wszystkich warunków wy-
maganych do nabycia tego prawa, a jeżeli pracownik pobierał zasiłek chorobowy,
prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej powstawało z dniem zaprzestania pobiera-
nia tego zasiłku. Zasada ta funkcjonuje również w obecnym stanie prawnym. Przepis
art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, stanowi bowiem, że prawo do świadczeń określonych w
ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia
tego prawa.
Uregulowania powyższe upoważniają do wyrażenia poglądu, że prawo do
świadczeń powstaje ex lege. Powstanie prawa do świadczeń odróżnić należy od jego
ustalenia deklaratoryjną decyzją organu rentowego oraz od prawa do pobierania
świadczenia (por. np., uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyż-
szego z dnia 27 listopada 1989 r., III UZP 11/89, OSNCP 1990 z. 6, poz. 72). Zgło-
szenie przez osobę uprawnioną wniosku oraz wydanie przez organ rentowy dekla-
ratoryjnej decyzji ustalającej prawo do świadczeń i ich pobierania stanowi jedynie
realizację prawa do świadczeń, które to prawo powstaje z mocy ustawy (ex lege) z
dniem spełnienia wszystkich wymaganych do jego nabycia warunków.
Również w aktualnym stanie prawnym ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r., o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych utrzymała zasadę, że
prawo do świadczeń w niej określonych powstaje z dniem spełnienia wszystkich wa-
runków wymaganych do nabycia tego prawa (art. 100 ust. 1), zaś postępowanie w
sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, który
może być złożony za pośrednictwem płatnika składek (art. 116 ust. 1 i 3).
Wszystko to pozwala na wyrażenie poglądu, że Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych może odmówić ustalenia, na wniosek powiatowego urzędu pracy, wysokości
emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego, w związku z
uznaniem, że osoba ubiegająca się o to świadczenie, nie spełnia warunku posiada-
nia wymaganego okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do emerytury.
Z przedstawionych wyżej przyczyn nie można podzielić odmiennego stanowi-
ska wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 7 maja 2002 r.,
III AUa 1989/01. OSA 2002 nr 8, poz. 26, według którego organ rentowy w takiej sy-
tuacji nie może odmówić uznania jednego z wskazywanych okresów pracy jako
okresu składkowego lub nieskładkowego. Oznaczałoby to bowiem w istocie, że wnio-
sek urzędu pracy, do którego dołączono kwestionariusz przedstawiający okresy za-
trudnienia, ma wiążący dla organu rentowego charakter i obliguje go do wyliczenia
wysokości emerytury także nienależnej, pomijając nawet oczywistą trudność czy
wręcz niemożliwość takiego ustalenia. Rozumowanie takie mogłoby mieć ewentualne
uzasadnienie jedynie wówczas gdyby decyzję organu rentowego poprzedzała decy-
zja starosty stwierdzająca istnienie prawa do świadczenia przedemerytalnego, nie-
mniej w istniejącym stanie prawnym, decyzja ZUS w takiej sprawie ,,wyprzedza" de-
cyzję starosty.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================