Uchwała z dnia 16 września 2004 r.
III SZP 3/04

Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 września 2004 r. sprawy z wniosku
Państwowej Komisji Wyborczej przeciwko Partii Zieloni Rzeczypospolitej Polskiej o
wykreślenie z ewidencji, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd
Apelacyjny w Warszawie z dnia 26 lutego 2004 r. [...]

,,Jakie skutki prawne wywołuje złożenie przez partię polityczną sprawozdania
określonego w art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
(tj. Dz.U. z 2001 r., Nr 79, poz. 837 ze zm.) po terminie wskazanym w tym przepisie i
po złożeniu przez Państwową Komisję Wyborczą wniosku do Sądu o wykreślenie tej
partii z ewidencji (art. 38 c ust. 1 cyt. ustawy):
1. czy PKW winna orzec o odrzuceniu spóźnionego sprawozdania i jeżeli tak,
jaki to ma wpływ na złożony w Sądzie wniosek o wykreślenie partii politycznej z ewi-
dencji ?,
2. czy też fakt wcześniejszego złożenia wniosku do Sądu o wykreślenie partii
politycznej z ewidencji pozbawia skutków prawnych sprawozdania złożonego po tym
terminie ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Państwowa Komisja Wyborcza powinna odrzucić sprawozdanie finanso-
we partii politycznej za rok 2001, złożone po terminie określonym w art. 38 ust.
1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (tekst jednolity:
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.), także wówczas, gdy uprzednio wystąpiła
do sądu z wnioskiem o wykreślenie wpisu tej partii z ewidencji. W takim przy-
padku sąd umarza postępowanie.

U z a s a d n i e n i e

Przytoczone w sentencji postanowienia zagadnienia prawne powstały na tle
następującego stanu faktycznego. W dniu 20 sierpnia 2002 r. Państwowa Komisja
Wyborcza (PKW) wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie z wnioskiem o wy-
kreślenie partii politycznej Zieloni Rzeczpospolitej Polskiej, podnosząc, że partia ta
nie złożyła do dnia 2 kwietnia 2002 r. sprawozdania finansowego za rok 2001. Tym
samym naruszyła art. 38 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.), powoływanej dalej jako
,,ustawa", przewidujący obowiązek przedłożenia Państwowej Komisji Wyborczej
przez partie polityczne sprawozdania finansowego do dnia 31 marca każdego roku.
W dniu 29 sierpnia 2002 r. do Państwowej Komisji Wyborczej wpłynęło spra-
wozdanie o źródłach pozyskiwania środków finansowych przez partię polityczną
Zieloni Rzeczpospolitej Polskiej wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego
złożenia. W uzasadnieniu wniosku partia ta podniosła, że złożyła sprawozdanie fi-
nansowe w ustawowym terminie, jednakże nie do Państwowej Komisji Wyborczej,
lecz do Sądu Okręgowego w Warszawie. Sąd ten zwrócił partii Zieloni Rzeczpospo-
litej Polskiej sprawozdanie w sierpniu 2002 r., pouczając ją jednocześnie o właściwo-
ści Państwowej Komisji Wyborczej. W odpowiedzi na wniosek, PKW uznała, że ter-
min do złożenia sprawozdania jest terminem zawitym i nie podlega przywróceniu,
wobec czego wniosek o wykreślenie partii Zieloni Rzeczpospolitej Polskiej z ewiden-
cji partii politycznych skierowany w dniu 20 sierpnia 2002 r. do Sądu Okręgowego w
Warszawie jest zasadny.
Postanowieniem z 28 listopada 2002 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - na
wniosek Państwowej Komisji Wyborczej - wykreślił z rejestru partii politycznych partię
Zieloni Rzeczpospolitej Polskiej. W ocenie tego Sądu, partia uchybiła art. 38 ustawy,
albowiem w wymaganym terminie, tj. do dnia 31 marca 2002 r., nie złożyła Państwo-
wej Komisji Wyborczej sprawozdania o źródłach pozyskiwania środków finansowych,
w tym o kredytach bankowych, warunkach ich uzyskania przez partię polityczną i
Fundusz Wyborczy oraz o wydatkach poniesionych ze środków Funduszu Wy-
borczego w poprzednim roku kalendarzowym. Zdaniem Sądu, termin przewidziany w
art. 38 ustawy jest "terminem wyznaczonym do dokonania konkretnej czynności, po
upływie którego dokonana czynność nie wywołuje skutków prawnych". Ponadto, o
prekluzyjnym charakterze tego terminu świadczy treść art. 38c ustawy. Zgodnie z
powołanym przepisem, niezachowanie terminu przez partię polityczną nakłada na
PKW obowiązek wystąpienia do Sądu z wnioskiem o wykreślenie wpisu tej partii z
ewidencji. Sąd nie uwzględnił wniosku dowodowego pełnomocnika partii o przesłu-
chanie świadków na okoliczność złożenia Państwowej Komisji Wyborczej sprawoz-
dania finansowego w terminie, choć na niewłaściwym formularzu. Według Sądu,
wskazany we wniosku przez partię Zieloni Rzeczpospolitej Polskiej świadek - Jerzy
A., zeznał na rozprawie, że w wyniku uzyskania w sierpniu 2002 r. informacji z Sądu
Okręgowego w Warszawie, partia złożyła sprawozdanie Państwowej Komisji Wybor-
czej na wymaganym przepisami prawa formularzu, jednakże po terminie. W kontek-
ście innych dowodów zgromadzonych w toku postępowania, zeznania Jerzego A.
wskazywały, że partia nie zachowała terminu określonego w art. 38 ustawy.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją uczestnik postępowania
- Partia Zielonych Rzeczpospolitej Polskiej. Wskazując naruszenie przepisów postę-
powania poprzez odmowę przeprowadzenia zgłoszonych dowodów z zeznań świad-
ków, którzy mieli wykazać, że sprawozdanie zostało złożone w terminie oraz poprzez
odmowę odroczenia rozprawy pomimo składanych zaświadczeń lekarskich o stanie
zdrowia Jerzego A., partia ta wniosła o jego uchylenie.
Sąd Apelacyjny w Warszawie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzy-
gnięcia - w trybie art. 390 § 1 k.p.c. - zagadnienia prawne o treści przytoczonej w
sentencji postanowienia. Zdaniem Sądu, skutkiem złożenia przez partię polityczną
sprawozdania finansowego z uchybieniem terminu wskazanego w art. 38 ustawy, tj.
po 31 marca, jest jego odrzucenie przez Państwową Komisję Wyborczą. W konse-
kwencji, partia polityczna, której sprawozdanie finansowe zostało odrzucone, traci
prawo do otrzymania subwencji. Bardziej dotkliwą sankcję przewidział ustawodawca
w przypadku niezłożenia przez partię polityczną sprawozdania finansowego. Partia
zostaje wówczas, na wniosek Państwowej Komisji Wyborczej, wykreślona z ewiden-
cji, z uwagi na treść art. 45 ust. 2 ustawy, bez określenia dalszych skutków z tego
wynikających.
Wątpliwość Sądu dotyczy sytuacji, gdy partia polityczna złoży sprawozdanie
finansowe, ale już po wystąpieniu przez Państwową Komisję Wyborczą do Sądu z
wnioskiem o wykreślenie tej partii z ewidencji z powodu niezłożenia sprawozdania w
terminie. W ocenie Sądu, Państwowa Komisja Wyborcza powinna wówczas orzec
zgodnie z art. 38a ustawy, zaś złożony przez nią wniosek do sądu o wykreśIenie
partii z ewidencji staje się bezprzedmiotowy ze skutkami określonymi w art. 355 § 1
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd uznał, że data złożenia przez Państwową
Komisję Wyborczą wniosku do sądu nie powinna mieć wpływu na możliwość oceny
prawnej - w aspekcie formalnym i materialnym - złożonego przez partię sprawozda-
nia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

I. Z treści przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagad-
nienia prawnego nie wynika bezpośrednio, jakiego okresu sprawozdania finanso-
wego ono dotyczy. Ze stanu faktycznego sprawy należy wnosić, że chodzi o spra-
wozdanie za rok 2001. Okoliczność ta jest istotna dla treści odpowiedzi, gdyż, zgod-
nie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja wybor-
cza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 127, poz. 1089), do postępowania ze złożonymi za 2001 r.
sprawozdaniami finansowymi partii politycznych stosuje się przepisy dotychczasowe.
,,Przepisami dotychczasowymi" w rozumieniu powołanego przepisu są przepisy
ustawy o partiach politycznych obowiązujące w dniu 9 sierpnia 2002 r. Stosownie
bowiem do art. 6 ustawy z 26 lipca 2001 r., weszła ona w życie z dniem 10 sierpnia
2002 r. (data ogłoszenia w Dzienniku Ustaw). Są to więc zwłaszcza art. 38a - art. 38d
dodane do ustawy o partiach politycznych przez art. 238 pkt 16 ustawy z dnia 15
kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499), w brzmieniu nadanym im tą
ustawą. Według art. 38 ust. 1 ustawy, partia polityczna zobowiązana do złożenia
Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdania ,,o źródłach pozyskania środków fi-
nansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania przez partię
polityczną i Fundusz Wyborczy oraz o wydatkach poniesionych ze środków Fundu-
szu Wyborczego" (sprawozdanie finansowe) za dany rok kalendarzowy do 31 marca
roku następnego. Zgodnie z art. 38a ustawy, Państwowa Komisja Wyborcza w termi-
nie 4 miesięcy od dnia złożenia sprawozdania odrzuca je w razie stwierdzenia naru-
szenia przez partię polityczną przepisów ustawy. Wyznaczony w art. 38 ustawy ter-
min do złożenia Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdania finansowego ma cha-
rakter ustawowego terminu zawitego. Jego naruszenie jest wobec tego równoznacz-
ne z naruszeniem przepisów ustawy. Skutkiem uchybienia terminu do złożenia spra-
wozdania finansowego za 2001 rok jest jego odrzucenie (por. postanowienie SN z
dnia 3 października 2002 r., III SW 24/02, OSNP 2003 nr 4, poz. 92). Inną konse-
kwencją naruszenia przez partię polityczną art. 38 ust. 1 ustawy, jest przewidziane w
art. 38c ust. 1, wystąpienie Państwowej Komisji Wyborczej do sądu z wnioskiem o
wykreślenie wpisu tejże partii z ewidencji. Złożenie takiego wniosku nie zostało ogra-
niczone żadnym terminem (poza określonym w art. 38 ust. 1 ustawy). Z regulacji
prawnej nie wynika w szczególności, iżby warunkiem wystąpienia Państwowej Komi-
sji Wyborczej z wnioskiem o wykreślenie partii politycznej z ewidencji było uprzednie
odrzucenie jej sprawozdania finansowego. Partia polityczna może wszak, godząc się
- świadomie lub nieświadomie - na ustawowe sankcje takiego zaniechania, nie złożyć
w ogóle sprawozdania. Wynika stąd, że samo niezłożenie sprawozdania do 31
marca, niezależnie od przyszłych zdarzeń (niezłożenia go w ogóle lub spóźnionego
złożenia), uzasadnia wystąpienie PKW z wnioskiem o wykreślenie partii politycznej z
ewidencji.
II. Wystąpienie z wnioskiem o wykreślenie z ewidencji partii, która nie złożyła
w terminie sprawozdania finansowego nie zwalnia PKW z obowiązku odrzucenia
sprawozdania spóźnionego. Partii politycznej, na uchwałę PKW o odrzuceniu spra-
wozdania złożonego po terminie, przysługuje skarga do Sądu Najwyższego (art. 38b
ustawy). W postępowaniu odwoławczym Sąd Najwyższy bada zasadność skargi, w
tym okoliczności dotyczące zachowania (lub naruszenia) terminu określonego w art.
38 ust. 1 ustawy. Uwzględnienie skargi partii politycznej może prowadzić do uchyle-
nia uchwały PKW o odrzuceniu sprawozdania, a w konsekwencji do jego przyjęcia
(art. 34b ust. 4 w związku z art. 38 b) i w rezultacie bezzasadności wniosku o wykre-
ślenie z ewidencji. Orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć zatem zasadnicze
znaczenie dla dopuszczalności złożenia wniosku o wykreślenie wpisu partii politycz-
nej z ewidencji, a w razie jego złożenia - dla rozstrzygnięcia o nim przez sąd reje-
strowy.
,,Los" postępowania z wniosku PKW o wykreślenie partii politycznej z ewiden-
cji na podstawie art. 38c ust. 1 ustawy, zależy od ,,woli" (zachowania) tejże partii. Od-
rzucenie sprawozdania finansowego przez PKW nie obliguje partii politycznej do zło-
żenia skargi na uchwałę. Sąd rejestrowy mógłby zawiesić postępowanie, ale tylko
wówczas, gdyby partia polityczna zaskarżyła uchwałę PKW o odrzuceniu sprawoz-
dania przed rozpoznaniem wniosku. Wszczęcie postępowania przed SN uzasadnia-
łoby w takim przypadku zawieszenie postępowania o wykreślenie partii z ewidencji
na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Do zawieszenia postępowania mógłby także
prowadzić zgodny wniosek uczestników postępowania (art. 178 k.p.c.). Złożenie
sprawozdania finansowego po wniesieniu przez PKW wniosku o wykreślenie partii
politycznej, wobec przewidzianego, obligatoryjnego trybu postępowania co do spóź-
nionego sprawozdania, powoduje, że wydanie postanowienia jest przedwczesne i
bezprzedmiotowe, a przez to zbędne. Powoduje wobec tego skutki procesowe prze-
widziane w art. 355 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sen-
tencji uchwały.
========================================