Uchwała z dnia 11 kwietnia 2006 r.
I UZP 1/06

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2006 r.
sprawy z odwołania Henryka C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w O.W. o umorzenie należności likwidowanego funduszu, na skutek zagad-
nienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Sieradzu z dnia 26 stycznia 2006 r. [...]

,,Czy Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jest właściwy
rzeczowo do rozpoznania odwołania od decyzji likwidatora określonych w art. 68 ust.
1 ustawy z dnia 28. 11. 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228 poz. 2255
ze zm.), jeśli decyzje te zostały wydane przed 1 czerwca 2005 r., tj. przed wejściem
w życie art. 27 p. 34 ustawy z dnia 22. 04. 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników
alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86 poz. 732) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jest właściwy do
rozpoznania odwołania od decyzji likwidatora funduszu alimentacyjnego w
przedmiocie umorzenia należności tego funduszu zapadłej przed wejściem w
życie art. 27 pkt 34 ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec
dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732
ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie faktycznym sprawy. Decyzją z dnia 31 maja 2005 r.
organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O.W. odmówił wniosko-
dawcy Henrykowi C. umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego
za okres od marca 2000 r. do kwietnia 2004 r. Wnioskodawca wniósł odwołanie od
tej decyzji. Powołując się na zły stan zdrowia domagał się jej zmiany.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sieradzu wyrokiem z
dnia 17 października 2005 r. zmienił zaskarżoną decyzję i umorzył wnioskodawcy
należności ,,likwidowanego funduszu alimentacyjnego" za okres od marca 2000 r. do
kwietnia 2004 r. W sprawie było bezsporne że wnioskodawca jest zadłużony wobec
likwidowanego funduszu alimentacyjnego na kwotę 22.751,18 zł za wskazany okres.
Zdaniem Sądu Rejonowego, sytuacja życiowa i zdrowotna wnioskodawcy spełnia
kryterium szczególnie uzasadnionego przypadku wskazanego w art. 68 ustawy z
dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze
zm.) jako uzasadnienie umorzenia należności funduszu z tytułu wypłaconych przez
fundusz świadczeń. Konieczność ponoszenia bieżących kosztów utrzymania, lecze-
nia i rehabilitacji przy niskim poziomie comiesięcznych dochodów powodują, że
wnioskodawca nie jest w stanie spłacić ciążącego na nim zadłużenia.
Rozpoznający apelację organu rentowego od tego wyroku Sąd Okręgowy w
Sieradzu postanowieniem z dnia 26 stycznia 2006 r. przedstawił Sądowi Najwyższe-
mu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości następującej treści: ,,Czy Sąd
Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jest właściwy rzeczowo do rozpo-
znania odwołania od decyzji likwidatora określonych w art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28
listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze zm.), jeśli
decyzje te zostały wydane przed 1 czerwca 2005 r. tj. przed wejściem w życie art. 27
p. 4 ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyj-
nych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732)".
Sąd Okręgowy podniósł, że po wejściu w życie z dniem 1 czerwca 2005 r. no-
welizacji ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr
228, poz. 2255) sądem właściwym rzeczowo do rozpoznawania odwołania od decyzji
likwidatora Funduszu Alimentacyjnego, jest sąd okręgowy - sąd pracy i ubezpieczeń
społecznych. Rozpoznanie odwołania od decyzji likwidatora wydanych od 1 czerwca
2005 r. przez sąd rejonowy, skutkuje nieważnością postępowania braną przez sąd
odwoławczy pod rozwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.). Wątpliwości Sądu odnosiły
się do decyzji wydanych przez likwidatora przed 1 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy
stwierdził, iż jakkolwiek w uchwale z dnia 12 lipca 2005 r., II UZP 6/05 (OSNP 2006
nr 1-2, poz. 20), Sąd Najwyższy uznał, że do rozpoznania tej kategorii spraw właści-
we rzeczowo są sądy okręgowe, to zagadnienie prawne będące przyczyną podjęcia
tej uchwały powstało przed wejściem w życie nowelizacji ustawy z 22 kwietnia 2005
r. obowiązującej od 1 czerwca 2005 r. a Sąd Najwyższy bliżej nie analizując w
uchwale kwestii tej nowelizacji ograniczył się do stwierdzenia, że potwierdza ona wy-
kładnię w niej przyjętą. Zdaniem Sądu Okręgowego, nowelizacja przesądza jedynie,
że od decyzji wydanych od dnia 1 czerwca 2005 r. przysługuje odwołanie do sądu
okręgowego, stąd kwestia właściwości rzeczowej dotyczącej odwołań od decyzji li-
kwidatora sprzed 1 czerwca 2005 r jest sprawą otwartą. Wątpliwości Sądu Okręgo-
wego dotyczyły tego, czy pojęcie ,,sprawy o świadczenie z tytułu funduszu alimenta-
cyjnego" użyte w art. 4778 § 2 pkt 6 k.p.c. jest tożsame z pojęciem ,,sprawy w przed-
miocie świadczeń z funduszu alimentacyjnego". Ustawodawca w art. 4778 § 2 pkt 6
k.p.c. nie określa przedmiotu ,,sprawy o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjne-
go", co potwierdza przypuszczenie, że chodzi o każdy przedmiot obejmujący sprawy
z funduszu alimentacyjnego, w tym sprawy związane z obowiązkiem zwrotu świad-
czeń wypłaconych z tego funduszu. Sąd Okręgowy opowiadając się za właściwością
rzeczową sądów rejonowych wskazał na wprowadzenie nowelizacją z 22 kwietnia
2005 r ustępu 3 do art. 68 i podniósł, że skoro od decyzji wydanych od 1 czerwca
2005 r. odwołanie przysługuje do sądu okręgowego, to brak takiego uregulowania
przed 1 czerwca 2005 r. może wskazywać na wolę ustawodawcy pozostawienia tych
spraw we właściwości rzeczowej sądów rejonowych w oparciu o art. 4778 § 2 pkt 6
k.p.c.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Fundusz Alimentacyjny przeszedł w stan likwidacji z dniem 1 maja 2004 r., to
jest z dniem wejścia w życie ( w tym zakresie) ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze zm.). Zgodnie z art. 63 ust. 2
i art. 64 ust. 2 tej ustawy likwidatorem funduszu został Prezes Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, także w zakresie ściągania wierzytelności. Likwidator został upoważ-
niony, między innymi, do umorzenia, rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płat-
ności należności likwidowanego funduszu z tytułu wypłaconych lub bezpodstawnie
pobranych świadczeń z funduszu (art. 68 ust. 1). Pierwszy problem, jaki wyłonił się
na tle tej regulacji prawnej dotyczył prawa odwołania do sądu od decyzji likwidatora
funduszu przewidzianych w tym przepisie. Chodziło przede wszystkim o przesądze-
nie, czy do rozpoznania odwołania właściwy jest sąd administracyjny czy sąd po-
wszechny w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecz-
nych. Sąd Najwyższy opowiedział się za tą drugą możliwością w uchwale z dnia 12
lipca 2005 r., II UZP 6/05 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 20). Drugą kwestią rozważaną i
rozstrzygniętą w tej uchwale była właściwość rzeczowa sądu powszechnego w spra-
wach odwołań od decyzji likwidatora w przedmiocie umorzenia, rozłożenia na raty i
odroczenia terminu płatności należności likwidowanego funduszu z tytułu wypłaco-
nych lub bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu. Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, iż właściwy do rozpoznania spraw z odwołań w tych sprawach jest sąd okrę-
gowy a nie sąd rejonowy. Rozważane wówczas zagadnienie prawne podobnie jak
sprawa, w której wyłoniło się zagadnienie obecnie rozpatrywane, dotyczyło okresu
sprzed nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych dokonanej ustawą z dnia 22
kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce ali-
mentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732 ze zm.). W art. 27 tej ustawy dokonano obszernej
nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych. W punkcie 34 tego artykułu nadano
nowe brzmienie art. 68 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Dodano mianowicie dwa
ustępy do dwóch dotychczas istniejących, w których w ust. 3 uregulowany został
problem odwołań od decyzji likwidatora funduszu określonych w ust. 1. Obecnie nie
budzi już żadnych wątpliwości, że od tych decyzji przysługuje odwołanie do sądu
okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie i według zasad
określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących spraw z
zakresu ubezpieczeń społecznych. Przepis ten wszedł w życie 1 czerwca 2005 r.
Wątpliwość przedstawiona przez Sąd Okręgowy w Sieradzu dotyczy kwestii, czy
również w sprawach, w których decyzje zapadły przed wejściem w życie ustawy no-
welizującej, należy przyjąć właściwość sądu okręgowego czy też - na podstawie art.
4778 § 2 pkt 6 k. p. c.- właściwy byłby sąd rejonowy.
Istotne znaczenie przy rozważaniu tego zagadnienia mają zasady rządzące
postępowaniem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Są to sprawy cy-
wilne jedynie w znaczeniu formalnym (art. 1 k.p.c.) rozpoznawane w postępowaniu
odrębnym. W postępowaniu tym, odmiennie niż w zwykłym postępowaniu określona
została właściwość rzeczowa sądów. Jako regułę przewidziano w art. 4778 k.p.c.
właściwość sądu okręgowego. Wynika to wprost z § 1 tego przepisu. Właściwość
sądu rejonowego została określona jako wyjątek od reguły w sprawach enumeratyw-
nie wymienionych w § 2. Wśród tych spraw znalazły się sprawy o świadczenia z ty-
tułu funduszu alimentacyjnego. Jak wiadomo, nie są to sprawy dotyczące ubezpie-
czenia społecznego, jednakże ustawodawca zdecydował, że odwołania od decyzji
dotyczących świadczeń z funduszu alimentacyjnego winny być rozpatrywane jako
sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych w znaczeniu formalnym, podobnie jak
wiele innych spraw przekazanych do tego postępowania z uwagi na ich charakter,
bliski sprawom o świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Skoro tak się stało (a są
po temu istotne powody), rozpoznawaniem spraw dotyczących funduszu alimenta-
cyjnego winny rządzić te same zasady, które dotyczą spraw z zakresu ubezpieczeń
społecznych z uwzględnieniem generalnej właściwości sądów okręgowych. Wyjątki
od tej zasady muszą być rozumiane i stosowane ściśle. W art. 4778 § 2 pkt 6 k. p. c.
ustalona została właściwość sądu rejonowego jedynie do rozpoznawania spraw ,,o
świadczenia z funduszu alimentacyjnego". Sprawą o świadczenie jest sprawa, w któ-
rej chodzi o przyznanie prawa do spornej należności. Nie może być uznana za
sprawę o świadczenie sprawa, w której stroną wnoszącą odwołanie jest osoba, która
tego świadczenia nie dochodzi lecz przeciwko której egzekwowane jest roszczenie o
charakterze regresowym podmiotu, który spełnił świadczenie. Uznanie takiej sprawy
za sprawę o świadczenie z funduszu alimentacyjnego mogłoby nastąpić jedynie w
drodze niedopuszczalnej rozszerzającej interpretacji przepisu ustanawiającego wy-
jątek od zasady.
Sąd Najwyższy rozpoznający zagadnienie prawne przedstawione obecnie
przez Sąd Okręgowy w Sieradzu w pełni podziela poglądy przedstawione w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2005 r., II UZP 6/05.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przedstawionej w
sentencji.
========================================