UCHWAŁA Z DNIA 23 KWIETNIA 2002 R.
I KZP 7/02


W wypadku gdy sąd, rozpoznając wniosek prokuratora - złożony na
podstawie art. 324 k.p.k. - o umorzenie postępowania przygotowawczego
i zastosowanie środka zabezpieczającego, dojdzie do wniosku, że brak
podstaw do orzeczenia takiego środka, odmawia uwzględnienia wniosku
i przekazuje sprawę prokuratorowi.

Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.
Sędziowie SN: M. Sokołowski (sprawozdawca), E. Strużyna.

Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Kazimierza K., po rozpoznaniu, przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w G. postano-
wieniem z dnia 29 stycznia 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:

,,Jakiej treści decyzję winien wydać sąd rozpoznający wniosek proku-
ratora złożony w trybie art. 324 k.p.k. w razie stwierdzenia braku podstaw
do orzeczenia środka zabezpieczającego?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E


Przedstawione przez Sąd Okręgowy w G. zagadnienie prawne wyło-
niło się na tle następującej sytuacji procesowej:

Prokurator Rejonowy w G. skierował do Sądu Rejonowego w G. - na
podstawie art. 324 k.p.k. - wniosek o umorzenie postępowania karnego
wobec Kazimierza K. o przestępstwo określone w art. 310 § 2 k.k. i art. 286
§ 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i orzeczenie względem niego środka zabez-
pieczającego w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychia-
trycznym. Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 19 października 2001 r.
uniewinnił Kazimierza K. od zarzuconego mu czynu ustalając, że popełnił
on ten czyn, a w chwili działania nie mógł rozpoznać jego znaczenia i po-
kierować swoim postępowaniem (art. 31 §1 k.k.), lecz aktualny stan jego
zdrowia nie daje podstaw do stosowania wobec niego środków zabezpie-
czających.

Prokurator Okręgowy w G. zaskarżył powyższy wyrok apelacją za-
rzucając obrazę przepisów postępowania, a to art. 322 § 1 i art. 324 k.p.k.,
przez wydanie orzeczenia merytorycznego i to w formie wyroku i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Prokuratorowi Rejo-
nowemu w G. zgodnie z właściwością, celem umorzenia postępowania.

Przy rozpoznaniu tego środka odwoławczego Sąd Okręgowy w G.
powziął wątpliwości, które sformułował w zacytowanym na wstępie pytaniu.
W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Okręgowy wskazał, że w literatu-
rze podzielone są poglądy w kwestii czy sąd rozpoznając wniosek przewi-
dziany w art. 324 k.p.k. władny jest umorzyć postępowania nie orzekając
przy tym środka zabezpieczającego. Niezależnie od tego Sąd Okręgowy
zwrócił uwagę, że zgodnie z wykładnią przyjętą w uchwale Sądu Najwyż-
szego z dnia 19 sierpnia 1999 r. sygn. akt I KZP 21/99 (OSNKW 1999 z. 9
- 10 poz. 49) Sąd Rejonowy winien orzec w tej sprawie postanowieniem a
nie wyrokiem.

Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie na to pytanie na-
stępującej odpowiedzi: ,,w wypadku gdy sąd, rozpoznając wniosek prokura-
tora - złożony na podstawie art. 324 k.p.k. - o umorzenie postępowania
przygotowawczego i zastosowanie środka zabezpieczającego, dojdzie do
wniosku, że brak jest podstaw do orzeczenia takiego środka, odmawia
uwzględnienia wniosku i zwraca sprawę prokuratorowi".

Rozstrzygając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Instytucja unormowana w przepisach art. 324, art. 354 i art. 380 k.p.k.
nie miała odpowiednika w kodeksie postępowania karnego z 1969 r. Usta-
wodawca wprowadzając nowe rozwiązanie - możliwość umorzenia postę-
powania przygotowawczego przez sąd - nie sformułował szczegółowych
zasad regulujących sposób rozstrzygnięcia, gdy sąd wniosku prokuratora
nie podziela. Ustalić je należy zatem w drodze wykładni.

Kompetencja sądu do umorzenia postępowania przygotowawczego
jest odstępstwem od zasady , iż organem uprawnionym do umorzenia tego
postępowania jest prokurator (art. 305 § 2 k.p.k.) lub Policja (art. 305 § 3
k.p.k.). Stosownie do art. 322 § 1 k.p.k. organy te umarzają postępowanie
,,jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarże-
nia, a nie zachodzą warunki określone w art. 324". Art. 324 k.p.k. stanowi,
że ,,jeżeli zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie nie-
poczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpiecza-
jących, prokurator po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia kieruje sprawę
do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków
zabezpieczających".

Trafnie w literaturze i wniosku Prokuratury Krajowej zwrócono uwagę
na to, że w art. 324 k.p.k. użyty został funktor zdaniowy ,,i" będący wy-
znacznikiem koniunkcji. Koniunkcja oznacza natomiast, że sytuacja prze-
widziana w tym przepisie zachodzi tylko wówczas kiedy równocześnie wy-
stępują czynniki połączone funktorem ,,i" - a zatem gdy sąd umarza postę-
powanie i stosuje środki zabezpieczające. Płynie z tego wniosek, że sąd
nie jest władny umorzyć postępowania przygotowawcze bez zastosowania
środków zabezpieczających.

Jak już wyżej wskazano, w art. 324 k.p.k. przewidziany jest wyjątek
od zasady umarzania postępowania przygotowawczego przez organ pro-
wadzący to postępowanie. Przepisy wyjątkowe nie podlegają rozszerzają-
cej wykładni, a zatem nie ma tu zastosowania rozumowanie a maiori ad
minus. Dlatego też nie można podzielić prezentowanego w literaturze po-
glądu, iż sąd może tylko umorzyć postępowanie - bez stosowania środka
zabezpieczającego - jeżeli podejrzany popełnił zarzucany mu czyn w sta-
nie niepoczytalności lecz nie zachodzi potrzeba zastosowania środka za-
pobiegawczego.

Przedstawione rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że sąd
rozpoznając wniosek przewidziany w art. 324 k.p.k. bada czy:
- podejrzany dopuścił się zarzucanego mu czynu,
- podejrzany w chwili czynu znajdował się w stanie niepoczytalności,
- istnieją podstawy do zastosowania wobec podejrzanego środków za-
bezpieczających.
Jeżeli nie zachodzi którakolwiek z tych przesłanek, sąd nie może
uwzględnić wniosku o zastosowanie środków zabezpieczających i musi
dać temu wyraz w swoim rozstrzygnięciu - przez wydanie postanowienia o
odmowie uwzględnienia wniosku w tym zakresie.

Powoduje to z kolei, że sąd nie jest władny umorzyć postępowanie i
sprawa musi wrócić do etapu przed skierowaniem jej do sądu - czyli w ge-
stię organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. W literaturze
zwrócono uwagę, że przepisy kodeksu postępowania karnego nie wskazu-
ją wprost podstawy prawnej takiej decyzji. Przyjąć należy, że najwłaściw-
sze będzie tutaj posłużenie się przepisem art. 35 § 1 k.p.k., albowiem
umorzenie postępowania przygotowawczego w omawianej sytuacji należy
do właściwości prokuratora. Przepis art. 397 k.p.k. nie zawsze w takiej sy-
tuacji może mieć zastosowanie, a zwłaszcza nie zawsze zachodzić będzie
potrzeba uzupełnienia postępowania przygotowawczego.

Zwrócić nadto należy uwagę, że przepis art. 323 § 3 k.p.k. wprowa-
dza odmienne zasady od przyjętych w art. 324 w zakresie orzekania prze-
padku przedmiotów tytułem środka zabezpieczającego - tworząc tym sa-
mym wyjątek od wyjątku. Omówione wyżej zasady nie mają więc zastoso-
wania przy stosowaniu tego środka zabezpieczającego.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy uchwalił udzielić odpowiedzi
jak na wstępie.