UCHWAŁA Z DNIA 21 MAJA 2004 R.
I KZP 4/04

Dolnej granicy grzywny przewidzianej w sankcji art. 219 ust. 1 ustawy
z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emery-
talnych (Dz. U. Nr 139, poz. 934 ze zm.) nie określa się na podstawie art.
33 § 1 i § 3 k.k., a stanowi ją kwota 1 zł.

Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: E. Gaberle, R. Malarski.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Piotra J. i Arkadiusza G., po rozpoznaniu
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w P.,
postanowieniem z dnia 25 lutego 2004 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy kara grzywny, o której mowa w art. 219 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierp-
nia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U.
Nr 139, poz. 934 z późn. zm.) winna być orzekana, mimo braku określenia
w wymienionej ustawie dolnej granicy ustawowego zagrożenia tej kary
kwotowo, czy też z powodu, o którym mowa powyżej, w stawkach dzien-
nych a w przypadku uznania, że grzywnę tę należy orzekać kwotowo o
wskazanie dolnej granicy ustawowego zagrożenia tej kary?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.


UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w L., wyrokiem z dnia 5 czerwca 2003 r., uznał oskar-
żonego Piotra J. m.in. za winnego popełnienia występku określonego w art.
219 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz. 934 ze zm.) w zw. z art. 91 § 1
k.k., i za to na mocy tychże przepisów wymierzył mu karę grzywny w wyso-
kości 50 stawek dziennych, ustalając stawkę dzienną na kwotę 15 zł. Tym-
że wyrokiem uznał też oskarżonego Arkadiusza G. m.in. za winnego po-
pełnienia występku określonego w art. 219 ust.1 powołanej wyżej ustawy i
za to na mocy tegoż przepisu wymierzył mu karę grzywny w wysokości 50
stawek dziennych, ustalając stawkę dzienną na kwotę 15 zł.
Powyższy wyrok został zaskarżony przez oskarżyciela publicznego
oraz oskarżonych.
Sąd Okręgowy w P., rozpoznając wniesione apelacje, uznał, iż wyło-
niło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, tj.
art. 219 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjono-
waniu funduszy emerytalnych, które sformułował w pytaniu przekazanym
Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 441 § 1 k.p.k.
Zastępca Prokuratora Generalnego w pisemnym wniosku, podziela-
jąc stanowisko Sądu Okręgowego w P., co do tego, że w tej sprawie wyło-
niło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, wy-
raził pogląd, iż dolnej granicy grzywny zawartej w sankcji art. 219 ust. 1
ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz.. 934 ze zm.) nie określa się na podsta-
wie art. 33 § 1 i 3 k.k., a stanowi ją kwota 1 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Objęty pytaniem prawnym przepis art. 219 ust. 1 ustawy z dnia 28
sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
brzmi: ,,Kto, wbrew zakazowi przewidzianemu w art. 92 ust. 1, oferuje w
ramach działalności akwizycyjnej określone w tym przepisie dodatkowe ko-
rzyści materialne w celu skłonienia do przystąpienia do otwartego funduszu
lub pozostawania jego członkiem, podlega grzywnie do 1.000.000 złotych".
Takie określenie sankcji rodzi, zdaniem Sądu Okręgowego w P., pytanie
czy jest to grzywna kwotowa, czy też mamy do czynienia z grzywną okre-
śloną w stawkach dziennych. W uzasadnieniu pytania wskazuje się, iż w
literaturze prawniczej, właśnie na tle interpretacji tego przepisu, wyrażono
pogląd, że dolną granicę grzywny należy określić stosując unormowania z
art. 33 § 1 i § 3 k.k., tzn. w wysokości 1- stawek dziennych, przy czym wy-
sokość stawki dziennej nie może być niższa od 10 zł ani też wyższa od
2000 zł (por. M. Bojarski, W. Radecki: Pozakodeksowe prawo karne, tom II,
Przestępstwa gospodarcze oraz przeciwko środowisku, Warszawa 2003, s.
173 - 174; K. Buczkowski: Przestępstwa giełdowe - nowa regulacja praw-
na - Przegl. Pr. Karn. 1998 z. 18, s. 39). Z dalszej części uzasadnienia po-
stanowienia Sądu Okręgowego w P. wynika, iż za bardziej przekonywające
uważa on stanowisko sprowadzające się do tego, że wobec nieokreślenia
w kwocie dolnej granicy grzywny przewidzianej w sankcji z art. 219 ust. 1,
grzywny tej nie można traktować jako określonej kwotowo w rozumieniu
art. 11 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Przepisy wprowadzające Ko-
deks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 ze zm.), i w tej sytuacji należy stosować
co do niej unormowania z art. 33 k.k. Jednocześnie Sąd Okręgowy do-
strzega, że ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
została uchwalona po dniu 6 czerwca 1997 r., tj. po dacie uchwalenia Ko-
deksu karnego, wyraża jednak pogląd, iż treść art. 11 przepisów wprowa-
dzających Kodeks karny nie stoi na przeszkodzie w zastosowaniu zawartej
w nim dyrektywy. Znaczenie normatywne tego przepisu wykracza bowiem
poza kwestie uregulowania kolizji, jakie związane były z samym wejściem
w życie nowego systemu orzekania grzywien przewidzianego w Kodeksie
karnym z 1997 r. (por. W. Wróbel w: Kodeks karny. Część szczególna.
Komentarz do k.k., t. 3, pod redakcją A. Zolla, Zakamycze 1999, s. 913).
W art. 219 ust. 1 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych określona jest kwotowo górna granica grzywny. W tej sytuacji
nie można zasadnie dowodzić, iż mamy tu do czynienia z grzywną w staw-
kach dziennych. Nie do zaakceptowania jest pogląd, że grzywną kwotową
jest tylko taka grzywna, której zarówno górna jak i dolna granica zostały
wyrażone za pomocą konkretnych kwot. Ustawodawca bowiem w innych
niż Kodeks karny ustawach przewidujących odpowiedzialność karną (tzw.
ustawach szczególnych), karę grzywny za przestępstwo określa raz po-
przez podanie górnej, jak i dolnej granicy, innym razem (i to bardzo często)
wskazując wyłącznie jej górną granicę. Z tą ostatnią sytuacją mamy wła-
śnie do czynienia w niniejszej sprawie.
Przy takim spojrzeniu na omawianą kwestię pojawia się od razu pro-
blem ustalenia najniższej grzywny kwotowej, jeżeli ustawa szczególna
określa jedynie jej maksymalny wymiar.
W doktrynie pojawiły się następujące propozycje rozwiązania tej
kwestii.
Jedni autorzy uważają, że skoro ustawa szczególna nie określa
wprost dolnej granicy grzywny określonej kwotowo, a nie mają do niej za-
stosowania zasady wymiaru grzywny zawarte w Kodeksie karnym, to dolny
jej próg wynosi 1 zł (J. Majewski: O niektórych wątpliwościach związanych
z wykładnią przepisów dotyczących orzekania grzywny w nowym kodeksie
karnym, Pal. 1998, Nr 3 - 4, s. 12, B. Kolasiński: Kara grzywny w kodeksie
karnym, Prok. i Pr. 1999, Nr 3, s. 32 - 33).
Drudzy stoją na stanowisku, że skoro w Kodeksie karnym minimalny
wymiar grzywny stanowi kwota 100 zł, którą to kwotę daje iloczyn najniż-
szej ze stawek dziennych i minimalnej jej wysokości (10 stawek dziennych
x 10 zł), to taki próg należy przyjmować w stosunku do wszystkich grzywien
przewidzianych za przestępstwa, w tym także zawierających w sankcji
grzywnę określoną kwotowo tylko co do jej górnej granicy (V. Konarska-
Wrzosek: Projektowane zmiany w prawie karnym w zakresie grzywny i dy-
rektyw jej wymiaru, PiP 2001, Nr 5, s. 49; A. Marek: Podstawy regulacji
prawnej i orzekania kary grzywny, PiP 2003, Nr 2, s. 20; M. Bojarski, W.
Radecki, op. cit. s. 173 - 174). Ta koncepcja, bazująca na skorzystaniu z
analogii, kształtuje dolną granicę grzywny kwotowej na najniższym pozio-
mie dopuszczalnym w świetle unormowań Kodeksu karnego.
W literaturze pojawił się też pogląd, że w omawianym przypadku na-
leży zastosować system mieszany, i niesprecyzowaną dolną granicę
grzywny kwotowej określić w systemie stawek dziennych (por. W. Wróbel,
op. cit. s. 914).
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie prezentuje pogląd, iż przy wy-
znaczaniu dolnej granicy grzywny określonej kwotowo nie można odwoły-
wać się do granicy określonej w systemie stawek dziennych, gdyż jest to
wątpliwe ze względów metodologicznych (łączenie w jednej sankcji dwóch
różnych systemów wymiaru grzywien - kwotowego i w stawkach dzien-
nych), jak i praktycznych (por. V. Konarska-Wrzosek, op. cit., s. 49). Nie
podziela też bazującego na analogii poglądu, że dolną granicę takiej
grzywny określa iloczyn najniższej liczby stawek dziennych i najniższej
stawki dziennej, gdyż z kolei ten pogląd koliduje z obowiązującym na ob-
szarze prawa karnego materialnego zakazem stosowania analogii oraz wy-
kładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy. Wskazać w tym miejscu na-
leży, iż w toku trwających obecnie prac parlamentarnych nad nowelizacją
Kodeksu karnego proponuje się art. 11 § 2 przepisów wprowadzających
Kodeks karny nadać brzmienie: ,,Ilekroć ustawa szczególna nie określa
dolnej granicy ustawowego zagrożenia grzywną określoną kwotowo, grani-
cę tę ustala się na 100 złotych" (projekt z dnia 18 marca 2004 r. IV kaden-
cja, druk Nr 181).
W obecnym stanie prawnym należy rozstrzygnąć jeszcze, czy z uwa-
gi na to, że górna granica grzywny określony w art. 219 ust. 1 ustawy o or-
ganizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych wyrażona jest w złotych,
to również dolna granica musi być określona w najniższej kwocie wyrażo-
nej w złotych (tj. 1 zł), czy też dolna granica powinna być wyrażona w kwo-
cie niższej od 1 zł. Należy bowiem zwrócić uwagę, że np. w prawie podat-
kowym kwoty podatków, odsetek za zwłokę oraz opłat prolongacyjnych za-
okrągla się do pełnych dziesiątek groszy (por. art. 63 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, Dz. U, Nr 137, poz. 926 ze zm.). Z
kolei art. 27a § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egze-
kucyjnym w administracji (Dz. U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968) stanowi, że w
tytule wykonawczym wykazuje się należności pieniężne po zaokrągleniu do
pełnych dziesiątek groszy. Można zatem wywodzić, że brak jest przeszkód
do zastosowania przy określaniu dolnej granicy grzywny kwotowej właśnie
rozwiązań przyjętych w powołanych ustawach co do najniższej kwoty na-
leżności. To zaś prowadziłoby do wniosku, że dolną granicą grzywny za-
wartej w sankcji art. 219 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r. o organi-
zacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych stanowi kwota 10 gr.
Sąd Najwyższy nie podziela powyższej konkluzji.
Z przeglądu bowiem polskiej praktyki legislacyjnej w zakresie sposo-
bu określania granic grzywny kwotowej wynika, iż granice te zawsze poda-
wano w pełnych złotych. Dotyczyło to zarówno grzywny będącej karą za
przestępstwo (por. art. 42 § 1 k.k. z 1932 r., art. 36 § 1 i 2 k.k. z 1969 r.),
jak i w przypadku grzywny za wykroczenie: art. 8 § 1 rozporządzenia Pre-
zydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - prawo w wykroczeniach
(Dz. U. Nr 60, poz. 572) stanowił wprost: ,,grzywny nie wymierza się poniżej
złotego", zaś art. 24 § 1 k.w. określa, iż grzywnę wymierza się w wysokości
od 20 do 5 000 zł, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ten argument natury
historycznej w powiązaniu ze zrozumiałym przecież postulatem zachowa-
nia, na obszarze prawa karnego, spójności co do sposobu określania kwo-
ty stanowiącej dolną granicę grzywny kwotowej, zdecydował iż Sąd Naj-
wyższy opowiedział się za koncepcją, że w przypadku gdy ustawa szcze-
gólna nie określa wprost dolnej granicy grzywny tego rodzaju, to stanowi ją
kwota 1 zł.
Sąd Najwyższy podziela przy tym pogląd doktryny, że wymierzenie
sprawcy przestępstwa grzywny kwotowej w śmiesznie niskiej wysokości,
chociaż formalnie dopuszczalne, niemal zawsze urągałoby społecznemu
poczuciu sprawiedliwości. Skłania to do przyjęcia dyrektywy prakseologicz-
nej, iż tylko w wyjątkowych wypadkach wysokość grzywien kwotowych
wymierzanych na podstawie przepisów ustaw szczególnych, które nie
określają dolnego progu ustawowego zagrożenia, powinna być niższa niż
sto złotych (por. J. Majewski, op. cit. s. 12).