UCHWAŁA Z DNIA 23 PAŹDZIERNIKA 2002 R.
I KZP 31/02


Magnetyczna karta telefoniczna nie jest ,,innym środkiem płatniczym"
w rozumieniu art. 310 § 1 k.k.

Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie SN: E. Gaberle (sprawozdawca), L. Misiurkiewicz.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Rudolfa K., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w K., postanowie-
niem z dnia 17 lipca 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasad-
niczej wykładni ustawy:

,,Czy magnetyczna karta telefoniczna jest < czym>> w rozumieniu art. 310 § 1 k.k.?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j .


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne postało na
tle następującego stanu faktycznego.
Do Sądu Okręgowego w K. wpłynął akt oskarżenia przeciwko Rudol-
fowi K., w którym zarzucono mu popełnienie przestępstwa określonego w
art. 310 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., polegającego na tym, że w grudniu
2001 r. w K., działając czynem ciągłym i w celu osiągnięcia korzyści mająt-
kowej, przerobił nie mniej niż sto magnetycznych kart telefonicznych, a na-
stępnie puścił je w obieg, czym działał na szkodę Telekomunikacji Polskiej
S.A. i Spółki z o.o. ,,Telefonika" w W.
Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2002 r. Sąd Okręgowy w K.
stwierdził swą niewłaściwość do rozpoznania tej sprawy i przekazał ją Są-
dowi Rejonowemu w K., podnosząc w uzasadnieniu, że magnetyczna karta
telefoniczna nie jest ,,innym środkiem płatniczym" w rozumieniu art. 310 § 1
k.k.
Rozpoznając zażalenie prokuratora, kwestionujące stanowisko wyra-
żone w zaskarżonym postanowieniu, Sąd Apelacyjny w K. powziął wątpli-
wość co do wykładni przewidzianego w art. 310 § 1 k.k. znamienia ,,inny
środek płatniczy" i na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone na wstępie pytanie prawne.
Uzasadniając swoje wystąpienie Sąd Apelacyjny podniósł, że okre-
ślenie ,,inny środek płatniczy" może być rozumiane niejednolicie, o czym
świadczy rozbieżność stanowisk w niniejszej sprawie. Również w literatu-
rze przedmiotu kwestia ta nie jest przedstawiana jednoznacznie, co utrud-
nia prawidłową wykładnię tego znamienia, choć ma to dla praktyki doniosłe
znaczenie.
Ustosunkowując się do przedstawionego zagadnienia prawnego pro-
kurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały stwierdzającej, że
magnetyczna karta telefoniczna nie jest ,,innym środkiem płatniczym", o
którym mowa w art. 310 § 1 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodzić się należy ze stwierdzeniem Sądu Apelacyjnego, że znamię
przestępstwa, określone w art. 310 § 1 k.k. jako ,,inny środek płatniczy", ma
charakter ogólny, a podjęte w literaturze próby zdefiniowania pojęcia ,,śro-
dek płatniczy" sprzyjają pojawianiu się rozbieżności interpretacyjnych, co
wymownie ilustruje niniejsza sprawa. Trafnie też podkreślono, że przed-
stawiony problem ma dla praktyki zasadnicze znaczenie, gdyż od kierunku
jego rozstrzygnięcia zależy zarówno właściwość sądu, jak i zakres odpo-
wiedzialności oskarżonego. Uznać zatem trzeba, że w sprawie tej wyłoniło
się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy.
Rozpatrując to zagadnienie należy dokonać niewątpliwej konstatacji,
że przedmiotem ochrony objętej art. 310 § 1 k.k. jest niezakłócony obrót
środkami płatniczymi oraz wymienionymi w tym przepisie dokumentami
(zob. Z. Ćwiąkalski w: Komentarz do kodeksu karnego, Zakamycze 1999, t.
3, s. 504-505; D. Wysocki: Glosa do uchwały SN z dnia 13 grudnia 2000 r.,
I KZP 41/00, OSP 2001, z. 4, poz. 54), natomiast niejasności pojawiają się
w odniesieniu do przedmiotu czynności wykonawczej tego przestępstwa.
Rozbieżność poglądów wyrażanych w literaturze dotyczy m.in. zaliczenia
magnetycznej karty telefonicznej do środków płatniczych, a w szczególno-
ści zaliczania takiej karty do ,,kart płatniczych", albo wyłączenia jej z zakre-
su tego pojęcia, co ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia omawianego
zagadnienia prawnego. Część autorów zalicza karty telefoniczne do kart
płatniczych (A. Adamski: Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000, s.
95; M. Smaga: Karty płatnicze, Zakamycze 1998, s. 20-21; J. Skorupka:
Karta płatnicza jako przedmiot czynności wykonawczych przestępstwa z
art. 310 § 1 k.k., Prok. i Pr. 2001, z. 7-8, s. 67 i 72), inni zaś traktują je od-
rębnie jako tzw. karty parapłatnicze (A. Myczkowska, T. Dąbrowski: Karty
płatnicze. Przewodnik po świecie plastykowego pieniądza, Warszawa
1997, s. 20) bądź nie wypowiadają się jednoznacznie na ten temat (A. Bu-
ry: Karty płatnicze w Polsce, Warszawa 2002). Powszechny jest jednak i
niekontrowersyjny pogląd, że karty płatnicze (mimo pewnych różnic w
określaniu tego pojęcia) umożliwiają dokonywanie bezgotówkowych opera-
cji finansowych, w tym także zapłaty za towary lub usługi (W. Pelc: Zapłata
kartą płatniczą, Pal. 1995, z. 1-2, s. 21 i nast.; A. Adamski: op. cit., s. 95;
M. Smaga: op. cit., s. 14-15; J. Skorupka: op. cit., s. 72). W literaturze
przestrzega się jednak przed traktowaniem nazwy ,,karta płatnicza" jako
zgeneralizowanego pojęcia, obejmującego każdy dokument związany z
dokonywaniem operacji finansowych, gdyż takie uogólnienie nie uwzględ-
nia konieczności ,,przypisywania poszczególnym kategoriom kart właści-
wego im charakteru prawnego" (L. Stecki: Karty kredytowe, Toruń 1998, s.
46).
Dla rozstrzygnięcia omawianego zagadnienia prawnego przydatne
jest odwołanie się do ustawowej definicji karty płatniczej, zawartej w art. 4
pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.
U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665). Przepis ten stanowi, że kartą płatniczą jest
,,karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca
do wypłaty gotówki i dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydawanej
przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu -
także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wykorzystaniem kredy-
tu". Nie sposób nie zauważyć, że w ustawowej definicji karty płatniczej od-
różnia się dwie funkcje takiej karty, tj. funkcję bezgotówkowej ,,zapłaty"
oraz funkcję ,,wypłaty" gotówki. Prowadzi to do kolejnego, istotnego spo-
strzeżenia, że nie każda karta płatnicza pełni funkcję płatniczą.
Odnosząc powyższe uwagi do oceny magnetycznej karty telefonicz-
nej, stwierdzić trzeba, że nie ma ona nawet tych cech, którymi charaktery-
zują się karty płatnicze uprawniające do dokonywania zapłaty. Mniej istot-
ne jest przy tym, że jej posiadacz nie jest identyfikowany, gdyż karta płatni-
cza może być także kartą na okaziciela. Decydujące znaczenie ma nato-
miast to, że karta telefoniczna nie umożliwia jej posiadaczowi bezgotów-
kowego dokonywania płatności za usługę, ponieważ usługa polegająca na
udostępnieniu aparatu telefonicznego, zostaje opłacona przy zakupie karty.
Chcąc więc przyjąć, że karta telefoniczna pełni funkcję płatniczą, trzeba by
uczynić absurdalne założenie, że usługa jest opłacana dwa razy: pierwszy
raz przy zakupie karty, a ponownie przy jej użyciu. Karta telefoniczna nie
spełnia zatem podstawowego kryterium zaliczania kart do kart płatniczych,
co sprawia, że nie można za jej pomocą regulować żadnych wynikających
z zawarcia umowy kupna - sprzedaży zobowiązań finansowych. Karta taka
umożliwia jedynie, podobnie jak np. karnet do kina lub karta parkingowa,
skorzystanie z już opłaconej usługi, czyli stanowi dowód zawarcia określo-
nej umowy, dającej uprawnienie do skorzystania z usługi będącej przed-
miotem tej umowy. W przypadku karty telefonicznej mylące jest to, iż za-
wiera ona jednocześnie techniczne rozwiązanie (pasek magnetyczny), po-
zwalające uruchomić aparat, lecz ta właściwość nie może zmienić jej
prawnego charakteru jako dokumentu pozwalającego uzyskać określone
świadczenie z racji wcześniejszego opłacenia tego świadczenia (zawarcia
umowy o to świadczenie). Wszystkie te okoliczności przemawiają przeciw-
ko traktowaniu magnetycznej karty telefonicznej jako ,,innego środka płat-
niczego" w rozumieniu art. 310 § 1 k.k.
Za takim stanowiskiem przemawiają inne jeszcze względy. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego podniesiono, że przepisem podstawo-
wym, chroniącym wiarygodność dokumentów, jest art. 270 § 1 k.k., a rady-
kalnie zwiększona odpowiedzialność za fałsz szczególnego rodzaju, okre-
ślony w art. 310 § 1 k.k., uzasadniona jest specyfiką owych dokumentów,
co sprawia jednak, że interpretacja tego ostatniego przepisu musi być ści-
sła (uchwała SN z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 41/00, OSNKW 2001, z.
1-2, poz. 6). Uzupełniająco dodać tutaj trzeba, że gwarancyjna funkcja
prawa karnego nie dopuszcza do interpretacji pozwalających objąć za-
ostrzoną sankcją karną czynów, co do których istnieją wątpliwości, czy
wchodzą one w zakres ogólnie określonego znamienia przestępstwa. Nie
można pominąć wreszcie i tego, że przepis art. 310 § 1 k.k. ma postać al-
ternatywy zwykłej (użycie spójnika ,,lub"), gdy chodzi o fałszowanie wymie-
nionych w nim środków oraz usuwanie z nich oznaki umorzenia, co ozna-
cza, że środki te mogą być przedmiotem obu tych bezprawnych działań. W
przypadku karty telefonicznej możliwe jest jedynie jej podrobienie albo
przerobienie, nie można natomiast usunąć z niej oznaki umorzenia, gdyż
nie należy ona do dokumentów podlegających umorzeniu. Karta taka ulega
zużyciu, nie jest to jednak jej ,,umorzenie", lecz ,,skonsumowanie" upraw-
nień uzyskanych w wyniku umowy.
Oczywiste jest natomiast, że karty telefoniczne, podobnie jak karnety,
bony towarowe lub karty do automatów, stanowiące dowód zawarcia okre-
ślonej umowy cywilnoprawnej, podlegają ochronie na podstawie art. 270 §
1 k.k., tak jak każdy dokument wchodzący w zakres definicji zamieszczonej
w art. 115 § 14 k.k.
Przedstawione rozważania skłoniły do podjęcia uchwały o treści
podanej na wstępie.