UCHWAŁA Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2003 R.
I KZP 23/03

W sprawach rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępo-
wania w sprawach o wykroczenia (ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r., Dz.
U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.) warunkiem poprzestania na odczytaniu ze-
znań świadka, w trybie stosowanego odpowiednio art. 442 § 2 k.p.k. (w
brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2003 r.) w zw. z art. 109 § 2
k.p.s.w., była zgoda stron obecnych na rozprawie.

Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: H. Gradzik (sprawozdawca), T. Grzegorczyk.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Janusza P. po rozpoznaniu przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w G. postanowieniem
z dnia 30 maja 2003 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:

,,Czy zgoda, o której mowa w art. 442 § 2 k.p.k., wymagana jest jedynie od
stron obecnych na rozprawie, czy też od wszystkich stron uczestniczących
w postępowaniu karnym?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.


U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2002 r. Sąd Rejonowy w G., skazał ob-
winionego Janusza P. za wykroczenie określone w art. 86 § 1 k.w. na karę
400 zł grzywny. Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obwinionego
Sąd Okręgowy w G. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do po-
nownego rozpoznania. W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd
Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 3 marca 2003 r., uznał Janusza P. za win-
nego popełnienia zarzucanego mu wykroczenia z art. 86 § 1 k.w. i wymie-
rzył mu karę 300 zł grzywny. Również i ten wyrok zaskarżył obwiniony. W
osobiście sporządzonej apelacji zarzucił m. in., że przy ponownym rozpo-
znaniu sprawy Sąd Rejonowy nie przesłuchał jednego ze świadków, który
złożył zeznania na rozprawie przed wydaniem pierwszego wyroku skazują-
cego. Protokół jego zeznań został ujawniony przez Sąd Rejonowy w trybie
art. 442 § 2 k.p.k. w nieobecności oskarżonego, który nie stawił się na roz-
prawę, mimo, że został powiadomiony o jej terminie.
Przy rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy w G. uznał, że w postępo-
waniu odwoławczym wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasad-
niczej wykładni ustawy i przedstawił je w postaci przytoczonego na wstępie
pytania.
Zmierza ono do uzyskania zasadniczej wykładni przepisu art. 442 § 2
k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2003 r., tj. do zmia-
ny jego treści wprowadzonej przepisem art. 1 pkt 180 ustawy z dnia 10
stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (...)
(Dz. U. Nr 17, poz. 155). W dacie dokonania kwestionowanej przez skar-
żącego czynności procesowej, tj. ujawnienia na rozprawie protokołu ze-
znań świadka, art. 442 § 2 k.p.k. miał następującą treść: ,,W wypadku prze-
kazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd orzekający w pierwszej
instancji, przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie
miały wpływu na uchylenie wyroku, może za zgodą stron poprzestać na ich
ujawnieniu."
Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, czy warunek uzyskania zgody
stron na poprzestanie na ujawnieniu dowodów, które nie miały wpływu na
uchylenie wyroku, obejmuje zgodę wszystkich stron uczestniczących w to-
czącym się procesie, czy tylko stron obecnych na rozprawie. Przedstawił
argumenty na rzecz każdej z obu alternatywnych koncepcji. Za tym, że wa-
runek dotyczy zgody wszystkich stron miałaby przemawiać, zdaniem sądu
odwoławczego, wykładnia językowa. Skoro bowiem w innych przepisach
Kodeksu postępowania karnego ustawodawca wprowadził expressis verbis
warunek zgody ,,obecnych" stron na uproszczenia w czynnościach postę-
powania dowodowego (np. w art. 388 i 394 § 2 k.p.k.), to pominięcie słowa
,,obecnych" w art. 442 § 2 k.p.k. zdaje się oznaczać, że w sytuacji proce-
sowej normowanej tym przepisem, wymaga się zgody wszystkich stron,
także tych, które nie stawiły się na rozprawę. Za rozwiązaniem przeciwnym
przemawiałyby natomiast względy wykładni celowościowej, a więc dążność
do przyspieszenia, w racjonalnych granicach, ponownego rozpoznania
sprawy przez sąd pierwszej instancji, którą art. 442 § 2 k.p.k. ma właśnie
realizować. Kłóciłaby się z tą intencją ustawodawcy konieczność uzyskania
zgody na ujawnienie dowodów od stron nieobecnych na rozprawie. Nie-
zbędna staje się zatem, w przekonaniu sądu odwoławczego, zasadnicza
wykładnia art. 442 § 2 k.p.k. dla ustalenia właściwej treści zawartej w nim
normy.
Odnosząc się wstępnie do zagadnienia prawnego Sąd Najwyższy
zauważa, że zostało ono przedstawione ze wskazaniem na - nie do końca
trafnie identyfikowaną - podstawę normatywną. Widoczne jest to już w tre-
ści pytania, w którym sąd odwoławczy odniósł poszukiwane rozumienie
warunku uzyskania zgody stron, zawartego w art. 442 § 2 k.p.k., do
postępowania karnego, mimo że rozpoznawana sprawa toczy się według
przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.). W kodeksie
tym nie ma przepisu uprawniającego wprost do wystąpienia przez sąd
odwoławczy do Sądu Najwyższego z zagadnieniem wymagającym
Sądu Najwyższego z zagadnieniem wymagającym zasadniczej wykładni
ustawy. Art. 109 § 2 k.p.s.w. odsyła w tej kwestii do odpowiednio stosowa-
nego art. 441 k.p.k. Tak więc formalna podstawa procesowa zwrócenia się
o zasadniczą wykładnię ustawy wskazana w postanowieniu Sądu Okręgo-
wego jest niepełna, gdyż powinny ją stanowić pozostające w związku prze-
pisy art. 441 § 1 k.p.k. i art. 109 § 2 k.p.s.w.
Merytorycznie wadliwe było natomiast odniesienie wywodu dotyczą-
cego prawidłowego pojmowania określenia ,,za zgodą stron", użytego w art.
442 § 2 k.p.k., wyłącznie do modelu postępowania karnego, w szczególno-
ści do przepisów regulujących przebieg rozprawy głównej przed sądem
pierwszej instancji. Stąd też, prezentowanie przez Sąd Okręgowy obu kon-
cepcji rozstrzygnięcia zagadnienia nie wychodzi poza argumentację na-
wiązującą do przepisów Kodeksu postępowania karnego. Pominął Sąd
Okręgowy to, że w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przepisy Ko-
deksu postępowania karnego znajdują zastosowanie jedynie wtedy, gdy
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia tak stanowi (art. 1 § 1 i 2
k.p.s.w.). Przebieg rozprawy przed sądem pierwszej instancji w sprawach o
wykroczenia jest kompleksowo uregulowany w rozdziale 13 kodeksu po-
stępowania w sprawach o wykroczenia. W ogóle nie mają tu zastosowania
przepisy art. 388 i 394 § 2 k.p.k., do których Sąd Okręgowy przywiązuje tak
istotne znaczenie. Natomiast art. 442 § 2 k.p.k. może być stosowany w po-
stępowaniu w sprawach o wykroczenia odpowiednio (art. 109 § 2 k.p.s.w.).
Zwraca też uwagę fakt, że zakres zagadnienia prawnego dostrzeżo-
nego przez Sąd Okręgowy został ujęty w postanowieniu w zbyt szerokiej
formule. Zgodnie bowiem z art. 441 § 1 k.p.k. można przedstawić zagad-
nienie, które wyłoniło się przy rozpoznawaniu środka odwoławczego, a
więc w realiach rozpoznawanej sprawy. Sąd Najwyższy dokonuje więc wy-
kładni ustawy jedynie w takim zakresie, w jakim wątpliwości interpretacyjne
pojawiły się w okolicznościach sprawy (por. post. SN z dnia 10 marca 1995
r., I KZP 1/95, OSNKW 1995 z. 5-6, poz. 37). W sprawie rozpoznawanej
przez Sąd Okręgowy kontrowersyjne jest wyłącznie to, czy warunkiem po-
przestania na ujawnieniu zeznań świadka, w ponownym rozpoznaniu
sprawy o wykroczenie, było wyrażenie zgody przez strony obecne na roz-
prawie, czy też przez wszystkie strony uczestniczące w procesie. Wątpli-
wości Sądu Okręgowego nie odnoszą się w ogóle do uwarunkowań ujaw-
nienia przy ponownym rozpoznaniu sprawy na rozprawie, dowodów innego
rodzaju.
Po prezentacji powyższych uwag, konfrontujących ramy zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy, z wymogami określony-
mi w art. 441 § 1 k.p.k., jego przedmiot zawęził się do pytania następującej
treści: czy w postępowaniu w sprawach o wykroczenia poprzestanie na
ujawnieniu na rozprawie zeznań świadków w trybie stosowanego odpo-
wiednio art. 442 § 2 k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca
2003 r.), uwarunkowane było zgodą stron obecnych na rozprawie, czy też
zgodą wszystkich stron uczestniczących w tym postępowaniu?
Przed podjęciem odpowiedzi na to pytanie niezbędne jest podkreśle-
nie, że wprawdzie art. 442 § 2 k.p.k. zamieszczony jest w rozdziale 48 Ko-
deksu postępowania karnego, zawierającym przepisy ogólne postępowania
odwoławczego, ale reguluje on sposób procedowania przez sąd pierwszej
instancji, w zakresie określonych dowodów, przy ponownym rozpoznaniu
sprawy. Przepis ten specyfikuje kategorię dowodów, co do których dopusz-
cza się możliwość ujawnienia na rozprawie, a więc odstąpienia od bezpo-
średniego ich przeprowadzenia. Wskazuje on sądowi meriti, że jeśli okre-
ślone dowody nie miały wpływu na uchylenie wyroku, to można uznać, że
ich bezpośrednie przeprowadzenie na rozprawie nie jest niezbędne. Wa-
runkuje zarazem dopuszczalność takiego postąpienia od zgody stron.
Należy przy tym zauważyć, że w odniesieniu do zeznań świadków, a
więc tej kategorii dowodów, do których ogranicza się w okolicznościach
sprawy zakres przedmiotowy zagadnienia, Kodeks postępowania w spra-
wach o wykroczenia zawiera ogólną normę przewidzianą dla sytuacji, gdy
bezpośrednie przesłuchanie świadka na rozprawie nie jest niezbędne. W
myśl bowiem art. 75 § 4 k.p.s.w. protokoły zeznań świadków można odczy-
tywać, wtedy gdy bezpośrednie przesłuchanie świadka na rozprawie nie
jest niezbędne, a żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia, przy
czym sprzeciw strony, której zeznania nie dotyczą, nie stoi na przeszko-
dzie odczytaniu protokołów.
Jest oczywiste, że zawarta w art. 75 § 4 k.p.s.w. norma odnosi się
również do rozprawy toczącej się ponownie po uchyleniu wyroku przez sąd
drugiej instancji. Obejmuje swym zakresem wszelkie sytuacje na rozpra-
wie, w których sąd pierwszej instancji uznaje, że bezpośrednie przesłu-
chanie świadka nie jest niezbędne, a więc także sytuację określoną w art.
442 § 2 k.p.k., tj. gdy taka ocena sądu opiera się na przesłance, iż dowód z
zeznań świadka nie miał wpływu na uchylenie wyroku. Tak więc relacja
między art. 442 § 2 k.p.k., a art. 75 § 4 k.p.s.w., w odniesieniu do dowodu z
zeznań świadka, kształtuje się klarownie. Przesłanka poprzestania na
ujawnieniu zeznań świadka w trybie art. 442 § 2 k.p.k. (brak wpływu dowo-
du na uchylenie wyroku) zawiera się w tym, co ustawodawca w art. 75 § 4
k.p.s.w. określił ogólnie brakiem niezbędności bezpośredniego przesłucha-
nia świadka. Zasadne jest zatem stwierdzenie, że art. 442 § 2 k.p.k. (ina-
czej niż w postępowaniu karnym - w brzmieniu przepisu obowiązującym
przed 1 lipca 2003 r.) nie wprowadza do postępowania w sprawach o wy-
kroczenia nowej przesłanki poprzestania na ujawnieniu protokołu z prze-
słuchania świadka na rozprawie, gdyż mieści się ona w całości w ramach
tego, co w art. 75 § 4 k.p.s.w. określono sformułowaniem ,,gdy bezpośred-
nie przesłuchanie ... nie jest niezbędne". Artykuł 442 § 2 k.p.k. konkretyzu-
je tylko jeden z potencjalnie możliwych powodów braku niezbędności bez-
pośredniego przeprowadzenia dowodu, a więc także przesłuchania świad-
ka.
Decydujące znaczenie dla udzielenia odpowiedzi na postawione py-
tanie, dotyczące warunku zgody stron na ujawnienie zeznań świadka, ma
w przekonaniu Sądu Najwyższego to, że przepis art. 442 § 2 k.p.k. podlega
w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, stosowaniu odpowiedniemu.
Przy jego stosowaniu należy więc respektować reguły wyrażone w przepi-
sach stanowiących zakres odniesienia, tj. normujących postępowanie do-
wodowe w sprawach o wykroczenia, a ściślej - przesłanki ujawnienia ze-
znań świadków. Z brzmienia art. 75 § 4 k.p.s.w. wynika, jak już wyżej przy-
toczono, że warunkiem odczytania zeznań świadka, gdy przesłuchanie nie
jest niezbędne, jest brak sprzeciwu stron obecnych na rozprawie. Na takim
też rozumieniu tego warunku, jako ograniczonego do stanowiska stron
obecnych na rozprawie, zasadza się odpowiednie stosowanie art. 442 § 2
k.p.k.
Nie ma racjonalnych podstaw do tego, by przyjmować, że przy od-
powiednim stosowaniu art. 442 § 2 k.p.k. w sprawach o wykroczenia, obo-
wiązuje szersze rozumienie określenia ,,zgoda stron", tylko dlatego, że po-
wodem odstąpienia od bezpośredniego przesłuchania świadka jest prze-
słanka określona w tym przepisie. Szerokie rozumienie sformułowania ,,za
zgodą stron", obejmujące także strony nieobecne na rozprawie, kłóciłoby
się z podstawowymi założeniami kodyfikacji, ukierunkowanej na odformali-
zowanie i przyspieszenie rozpoznawania spraw o wykroczenia. Dla reali-
zacji tych właśnie celów przewidziano tu dalej idące, niż w postępowaniu
karnym, odstępstwa od bezpośredniości w przeprowadzaniu dowodów na
rozprawie (por. Uzasadnienie do rządowego projektu Kodeksu postępowa-
nia w sprawach o wykroczenia). Konieczność uzyskania zgody na odczy-
tanie zeznań świadka także od stron nieobecnych na rozprawie ponownie
toczącej się przed sądem pierwszej instancji nie służyłaby ratio legis art. 75
§ 4 k.p.s.w. Czyniłaby niefunkcjonalną samą instytucję poprzestania na
ujawnieniu dowodów, a w wielu wypadkach przyczyniałaby się do
przedawnienia w sprawach o wykroczenia rozpoznawanych po raz kolejny.
Nie bez znaczenia dla właściwego pojmowania ,,odpowiedniego" sto-
sowania art. 442 § 2 k.p.k. jest także to, że we wszystkich pozostałych
unormowanych wypadkach odstępstw od bezpośredniości w przeprowa-
dzeniu dowodów w sprawach o wykroczenia, warunek zgody stron odnosi
się wyłącznie do stron obecnych na rozprawie (art. 72 § 3, 75 § 3, 76 § 1
k.p.s.w.).
Reasumując i odpowiadając zarazem na postawione pytanie należy
stwierdzić, że w sprawach o wykroczenia warunkiem poprzestania na od-
czytaniu zeznań świadka w trybie stosowanego odpowiednio art. 442 § 2
k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2003 r.) w zw. z art.
109 § 2 k.p.s.w., była zgoda stron obecnych na rozprawie.