UCHWAŁA Z DNIA 11 PAŹDZIERNIKA 2001 R.
I KZP 23/2001


Określona w art. 165 ust. 1 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami
wartościowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 ze zm.) czynność sprawcza pole-
gająca na proponowaniu nabycia papierów wartościowych oznacza każde
- skierowane do określonego w art. 2 ust. 1 tej ustawy kręgu adresatów i
w sposób tam podany - zachowanie, które u jego odbiorców wywołuje
obiektywne przekonanie, iż zostało złożone oświadczenie woli, mogące
prowadzić do zawarcia transakcji, jakiej przedmiotem są wskazane w pro-
pozycji - określone w powołanym przepisie - papiery wartościowe.

Przewodniczący: sędzia SN A. Konopka.
Sędziowie SN: J. Musioł, D. Rysińska (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Wiesława B. i Tadeusza T., po rozpozna-
niu, przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w
W., postanowieniem z dnia 8 marca 2001 r., zagadnienia prawnego wyma-
gającego zasadniczej wykładni ustawy:

Czy pod użytym w art. 165 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o
publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych
(Dz. U. Nr 118, poz. 754 z późn. zm.) w zw. z jej art. 2 ust. 1 pojęciem
,,proponuje nabycie" należy rozumieć jakiekolwiek zachowanie podjęte
przez podmiot posiadający papiery wartościowe lub uprawniony z mocy
umowy do przeniesienia praw z papierów wartościowych należących do
innych podmiotów, w warunkach określonych w przepisie ostatniego z po-
wołanych artykułów, ujawniające w sposób dostateczny wolę zawarcia
umowy przeniesienia z tychże papierów, czy też wyłącznie takie zachowa-
nie, które stanowi ofertę, bądź zaproszenie do rozpoczęcia rokowań w ro-
zumieniu przepisów kodeksu cywilnego (art. 66, 71)?

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.


U Z A S A D N I E N I E

Pytanie prawne sformułowane zostało przez Sąd Okręgowy w W.,
rozpoznający zażalenie prokuratora na postanowienie Sądu Rejonowego
w.w. z dnia 6 grudnia 2000 r., którym to postanowieniem Sąd ten, na pod-
stawie art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k., umorzył postępowanie karne wobec Wie-
sława B. i Tadeusza T. oskarżonych, odpowiednio, o czyny kwalifikowane z
art. 165 ust. 2 i z art. 165 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. Prawo o
publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 ze
zm.), przyjmując iż zarzucane oskarżonym czyny nie zawierają znamion
czynów zabronionych.
Rozpoznając zażalenie, w którym - jak przyjęto - prokurator nie zgo-
dził się z prezentowaną wyżej oceną, Sąd Okręgowy w W. powziął przed-
stawione w zagadnieniu prawnym wątpliwości, odnoszące się do użytego w
art. 165 ust. 1 Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi zwro-
tu ,,proponuje nabycie", których objaśnienie ma w szczególności, jego zda-
niem, znaczenie dla rozstrzygnięcia w części dotyczącej oskarżonego Wie-
sława B., któremu zarzucono, że w okresie od 16 grudnia 1996 r. do bliżej
nieustalonego okresu w W., w warunkach przestępstwa ciągłego, jako dy-
rektor Departamentu Zarządzania Kapitałami Gospodarczego Banku Wiel-
kopolski S.A. w P., działając w imieniu Gminy M. agentariusza tego banku,
proponował publicznie bez wymaganego zezwolenia Komisji Papierów
Wartościowych nabycie obligacji komunalnych wskazanej gminy poprzez
zamieszczenie na łamach dzienników ogólnopolskich informacji o ofercie
kupna i sprzedaży tych obligacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 165 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicz-
nym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 ze zm.)
penalizuje zachowanie polegające na proponowaniu nabycia papierów
wartościowych bez wymaganej zgody w sposób, o którym mowa w art. 2 tej
ustawy. Ta z kolei norma w ust. 1 podaje definicję publicznego obrotu pa-
pierami wartościowymi, z której - w interesującym dla niniejszych rozwa-
żań zakresie - wynika iż obrót ten polega na proponowaniu nabycia i na-
bywaniu papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego
przekazu lub w inny sposób, jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż
300 osób albo do nieoznaczonego adresata. Wobec tego, że przedstawio-
ne zagadnienie dotyczy, podlegających szczególnej regulacji stosunków
prawnych, powstaje pytanie o rzeczywisty sens opisanego działania, które
podjęte bez wymaganej zgody, staje się -w myśl dyspozycji art. 165 PrPa-
pW- działaniem przestępnym.
Zważywszy na to, iż zarówno treść tego, jak i pozostałych przepisów
Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi (dalej PrPapW) nie
przydała pojęciu proponowania nabycia papierów żadnego specjalnego
znaczenia, zgodnie z przyjętymi regułami wykładni przepisów ustawy, za-
sadnicze znaczenie ma metoda językowa, stosownie do której bez uza-
sadnionych powodów nie należy przypisywać interpretowanym zwrotom
znaczenia różnego od tego, jakie mają równokształtne terminy w języku
potocznym i którą to metodę odrzucić należy tylko wtedy, gdy wynik inter-
pretacji, w myśl jej zasad, byłby niedorzeczny (por. J. Wróblewski: Sądowe
stosowanie prawa, Warszawa 1972, s.124 i nast.).
W pierwszej zatem kolejności na uwadze mieć należało, iż w języku
polskim słowo ,,proponować" oznacza ,,występować z propozycją, zgłaszać
projekt, pomysł czegoś, nakłaniać kogoś do wzięcia, pożyczenia, kupienia,
spożycia czegoś"(Słownik języka polskiego, pod redakcją M. Szymczaka,
Warszawa 1999, s.895), w innym zaś ujęciu, ,,zwracać się do kogoś z pro-
pozycją czegoś ocenianego korzystnie, oferować coś, zachęcać do kupie-
nia czegoś"(Nowy słownik poprawnej polszczyzny, pod redakcją A. Mar-
kowskiego, Warszawa 1999, s.754). W tym kontekście rozważane znamię
czasownikowe przestępstwa z art. 165 PrPapW należy więc interpretować
jako każde zachowanie, polegające na występowaniu z propozycją, zgła-
szaniu projektu, nakłanianiu, czy zachęcaniu do nabycia papierów warto-
ściowych. Takie też rozumienie, nie odbiegające od potocznego znaczenia
tego zwrotu, prezentowane jest w literaturze (por. J. Majewski: Przestępne
wprowadzanie papierów wartościowych do publicznego obrotu, Prawo pa-
pierów wartościowych, 2001, z.5, s. 21, a także O.Górniok: Prawo karne
gospodarcze, Komentarz, Toruń 1997, s. 154).
Powyższe prowadzi do wniosku, że zachowanie polegające na pro-
ponowaniu nabycia papierów wartościowych może przybrać postać dowol-
nego rodzaju i formy komunikatu, skierowanego do wskazanego w art. 2
ust. 1 PrPapW kręgu adresatów i w sposób tam określony, którego treść
skłania do nabycia wskazanych w nim papierów, czego niezbędnym wa-
runkiem jest wywołanie u jego odbiorców przekonania, iż możliwe jest za-
warcie, dotyczącej tych papierów transakcji, która wszakże do skutku dojść
nie musi; przestępstwo z art. 165 PrPapW ma bowiem charakter formalny a
jego dokonanie następuje z chwilą zrealizowania rozważanej czynności
wykonawczej.
Takie rozumienie czynnościowego znamienia omawianego przestęp-
stwa, a więc jako każdego zachowania zdolnego realizować wskazane wa-
runki propozycji, sprzeciwia się prezentowanej w uzasadnieniu postawio-
nego pytania prawnego sugestii, że propozycja nabycia papierów warto-
ściowych winna być przedstawiona jedynie w postaci oferty, o jakiej mowa
w art. 66 k.c., lub innego oświadczenia woli o wiążącym charakterze, gdyż
w tym względzie nie postawiono w ustawie żadnych wymogów, czy ograni-
czeń. Powyższe nie zmienia natomiast faktu, że skoro propozycja, ze swej
istoty, wskazuje na istnienie u proponującego intencji, by adresat nabył pa-
piery (a intencji tej służy wywołanie przekonania o możliwości zawarcia
przezeń takiej transakcji z podmiotem chętnym do ich zbycia), to jej treść, o
ile nie bezpośrednio, to przynajmniej w obiektywnym odbiorze, winna da-
wać jej adresatom prawo do przypuszczenia, iż złożone zostało określonej
treści oświadczenie woli, tyle że wyrażone w dowolnej a nie tylko wiążącej
formie.
Trafność przedstawionego rozumowania potwierdza wynik zastoso-
wania dyrektyw wykładni systemowej i historycznej.
Na wstępie przypomnieć więc trzeba, iż w pierwotnym stanie praw-
nym, obowiązującym na podstawie ustawy z dnia 22 marca 1991 r. Prawo
o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych
(Dz. U. Nr 35, poz. 155), rozważane ,,proponowanie nabycia" przybrało w
zamyśle ustawodawcy postać oferty lub zaproszenia do rokowań (art. 1 §
1 cyt. ustawy, do treści którego odwołano się w art. 117, będącym odpo-
wiednikiem art. 165 PrPapW), gdy tymczasem w obowiązującym obecnie
art. 2 ust. 1 PrPapW, do którego dyspozycji nawiązuje art. 165, z określe-
nia takiego zrezygnowano. Oznacza to, że ustawa, w jej kształcie obowią-
zującym już od dnia 29 listopada 1991r. (por. art. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 9
października 1991 r. - Dz.U. Nr 103, poz. 447, zmieniającej pierwotnie
obowiązujący tekst we wskazanej części), rozszerzyła zakres możliwych w
obrocie prawnym oświadczeń woli, poprzedzających nabycie papierów
wartościowych.
Powyższe potwierdza jednoznacznie, iż intencją ustawodawcy było
uznanie za ,,proponowanie nabycia" każdego zachowania, a nie tylko wyra-
żonego w poprzednio określonej postaci, t.j. oferty (art. 66 k.c.) lub zapro-
szenia do rokowań (art. 71 k.c.). Taki też pogląd, wbrew ocenie pytającego
sądu, prezentowany jest jednolicie w literaturze. Poszczególni autorzy (por.
m.in.: Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz:
pod redakcją L. Sobolewskiego, Warszawa 1999, s. 46-47, 101, M. Roma-
nowski: Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Warszawa
1999, s.27-28 i 827, R. Czerniawski: Prawo o publicznym obrocie papiera-
mi wartościowymi i funduszach powierniczych. Komentarz, Warszawa
2000, s. 15, D. Kuberski: Karalny niepubliczny obrót papierami wartościo-
wymi, Prok. i Pr. 2001, z.1, s. 67) w odmienny jedynie sposób prezentują
gamę oświadczeń, które w aktualnym stanie prawnym mogą stanowić pro-
ponowanie nabycia papierów wartościowych, w tym, np. w zależności od,
określonych w art. 9 ustawy z dnia 29 czerwca 1995r. o obligacjach (Dz.U
Nr 83, poz. 574 z późn. zm.), sposobów emisji obligacji oraz w aspekcie
wymogów stawianych podmiotom stwarzającym warunki do ich nabycia w
świetle konstrukcji normatywnych przewidzianych w Kodeksie cywilnym
(por. B. Ptak: Ustawa o obligacjach. Komentarz, Kraków 1996, s. 246-248,
252-254, 354-358).
Dalej na uwadze należy mieć to, iż samo pojęcie publicznego obrotu
papierami wartościowymi zostało w regulującej go ustawie ujęte bardzo
szeroko; obejmuje ono bowiem nie tylko nabywanie tych papierów, ale już
samo proponowanie ich nabycia, co wskazuje na wolę ustawodawcy co do
zakwalifikowania jako obrotu wszelkich odpowiadających temu propono-
waniu zachowań, które mogą, choć nie muszą doprowadzić do przejścia
praw z papierów wartościowych. W konsekwencji, choć odbywający się na
podstawie omawianej ustawy obrót jest sformalizowany i podlega ścisłym
procedurom, posługiwanie się w jej kolejnych przepisach (vide np. art. 4 pkt
6,7,8, art. 33, art. 34 ust.1 i in. PrPapW) jedynie ogólnym pojęciem propo-
nowania nabycia papierów (czy ich nabywania lub zbywania) uznać należy
za świadomy zabieg ustawodawcy, uzasadniony różnorodnością występu-
jących w obrocie prawnym czynności, których skutkiem może być przenie-
sienie papierów i to niezależnie od wymogów, jakie w tym względzie obo-
wiązują te podmioty, które, działając legalnie, poddały się reżimowi ustawy.
Zauważyć też trzeba, że kolejne nowelizacje ustawy Prawo o pu-
blicznym obrocie papierami wartościowymi (por. m.in. art. 4 ustawy z dnia 8
grudnia 2000 r. - Dz.U. Nr 122, poz. 1315) nie wpłynęły na zmianę dotych-
czasowego rozumienia pojęcia obrotu w omawianym aspekcie, a wręcz,
precyzując niektóre przedmioty uregulowań, rozumienie to wzmocniły.
Przykładowo wskazać można na znowelizowaną treść przepisu art. 71, czy
art. 63 ust. 1 pkt. 3 in fine PrPapW, których sformułowania wskazują, iż
jakkolwiek przeniesienie papierów wartościowych, na gruncie ustawy, na-
stępuje najczęściej przez przeprowadzenie subskrypcji lub sprzedaży, to
nie wyklucza się innego obrotu tymi papierami, co w pewnym zakresie daje
wskazówkę, iż do zawarcia dotyczących papierów wartościowych transakcji
mogą prowadzić wszelkiego rodzaju oświadczenia woli, zależne od wyboru
proponującego nabycie oraz od charakteru przyszłej umowy. Godzi się
jednocześnie podkreślić, iż wprawdzie omawiana ustawa, w brzmieniu
sprzed wskazanej nowelizacji, nie precyzowała wyraźnie, iż w związku z
dokonywaniem czynności w zakresie publicznego obrotu papierami warto-
ściowymi składane są oświadczenia woli, co pytającemu sądowi sprawiło
zasadniczą trudność interpretacyjną w odniesieniu do pojęcia proponowa-
nia nabycia papierów (vide obecnie art. 7a dodany przez art.4 pkt. 6 cyt.
wyżej ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r., odnoszący się do składania takich
oświadczeń przy pomocy elektronicznych nośników informacji), to jednak
kwestię tę w świetle ogólnych zasad obrotu cywilnoprawnego, już wówczas
uznać należało za oczywistą.
Powyższe uprawnia do konstatacji, że odpowiadające złożeniu
oświadczenia woli zachowanie, polegające na proponowaniu nabycia pa-
pierów wartościowych może przybrać różnorodne postacie, których wy-
czerpująco wymienić się nie da. Przykładowo jedynie można wskazać, iż
może ono przybrać postać oferty, zaproszenia do składania ofert, przetar-
gu, zaproszenia do rokowań (w tym również w formie reklamy, ogłoszenia,
czy innego komunikatu), wszelkiego rodzaju porozumień, listów intencyj-
nych, i innych o podobnym charakterze. Podkreślić trzeba, iż Kodeks cy-
wilny, regulując trzy najbardziej typowe procedury zawierania umów (w try-
bie ofertowym, przetargowym i rokowaniowym), nie wyklucza dochodzenia
do porozumienia także w inny sposób, tj. przez przemienne ich stosowanie
lub zastosowanie modyfikacji jednej z nich (Kodeks cywilny. Komentarz:
pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 1999, s. 225-226). W tym kontek-
ście, sformułowane przez sąd odwoławczy pytanie zawiera niejako we-
wnętrzną sprzeczność, skoro zachowaniom stanowiącym ofertę, bądź za-
proszenie do rozpoczęcia rokowań przeciwstawia inne, ujawniające wolę
przeniesienia papierów, oświadczenia.
Jednocześnie jest rzeczą oczywistą, iż dla odczytania charakteru
prawnego i znaczenia rozmaitych oświadczeń nie sposób podać uniwer-
salnej, zawierającej szczegółowe kryteria kwalifikujące, recepty interpreta-
cyjnej. W tej mierze odwołać się więc należy do ogólnych zasad Kodeksu
cywilnego, a w szczególności do unormowań zawartych w przepisach art.
56, art. 60 i art. 65 k.c., tyczących oświadczeń woli i ich wykładni, jak rów-
nież uregulowań art. 66 i nast. k.c. Z kwestii najistotniejszych przytoczyć
zaś wypada, iż ustawa ta zezwala na każdą postać złożenia oświadczenia
woli, także w sposób konkludentny, zaś zgodnie z zasadą bezpieczeństwa
prawnego, pojęcie (i skutki) oświadczenia woli łączy z przejawem ze-
wnętrznym woli, któremu nadaje prymat w stosunku do tzw. woli wewnętrz-
nej, przy czym treść tego oświadczenia powinna być interpretowana zgod-
nie z obiektywnymi regułami, odwołującymi się do znaczeń zrozumiałych w
danych okolicznościach, zważywszy na miejsce, tradycję, kulturę, czy sys-
tem wartości dla danych uczestników obrotu, a nie z wolą wewnętrzną
(Komentarz pod red. K. Pietrzykowskiego, op.cit., s. 177-178). Przytaczane
kryteria ogólne powinny być również przydatne przy dokonywaniu ocen
prowadzących do odróżnienia oświadczeń woli od oświadczeń o innym
charakterze, w szczególności wyłącznie informacyjnym. Przepis art. 71
k.c., mający charakter normy interpretacyjnej stanowi, że ogłoszenia, re-
klamy i inne informacje (np. cenniki) skierowane do ogółu lub do poszcze-
gólnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za za-
proszenie do rozpoczęcia rokowań. Natomiast granica między informacją
stanowiącą zaproszenie do rokowań a informacją publicystyczną jest nie-
ostra i - m.in. na podstawie przytaczanych kryteriów oraz na podstawie
konkretnych okoliczności faktycznych danego zdarzenia - winna być
przedmiotem indywidualnej oceny. W każdym razie, trafnie podnosi się w
literaturze, iż dla oceny danej informacji, jako propozycji nabycia, koniecz-
ne jest, by zawierała ona treść niezbędną do podjęcia przez jej odbiorcę
działań prowadzących bezpośrednio do nabycia papierów wartościowych
(Komentarz pod red. L. Sobolewskiego, op.cit., s. 101).
Natomiast stosownie do wcześniejszych wywodów dodatkowo pod-
kreślić trzeba, iż skoro będąca przedmiotem rozważań propozycja nie musi
być skuteczna (nie musi wywoływać skutków prawnych), to - w rozumieniu
osoby składającej oświadczenie - nie musi ona prowadzić do zawarcia
umowy, lecz ma ona wywoływać - w odbiorze adresata - przeświadczenie,
iż podjęte przez proponującego działanie może bezpośrednio do jej zawar-
cia doprowadzić. Przy dokonywaniu w tej mierze oceny, brać zaś trzeba
pod uwagę wzorzec obiektywnego, starannego odbiorcy.
Rzecz jasna, powyższa konstatacja, podobnie jak i pozostałe uwagi
odnoszące się do oceny oświadczeń woli, które - lege non distinguente -
dotyczą również, jak była o tym mowa na wstępie, pojęcia proponowania
nabycia papierów wartościowych w rozumieniu art. 165 PrPapW, w żad-
nym zakresie nie pozostają w kolizji z kwestią przestępnego zamiaru, jaki
winien towarzyszyć opisywanemu w tym przepisie działaniu. Przypomnieć
więc wypada, że omawianego przestępstwa można się dopuścić jedynie z
winy umyślnej, działając z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym, który
należy, w omawianym tu aspekcie, odnosić do wywołania, u adresatów
podjętego działania, obiektywnego przekonania co do możliwości nabycia
przez nich wskazywanych papierów wartościowych.
Na koniec wreszcie stwierdzić należało, iż także wykładnia funkcjo-
nalna nie pozostawia wątpliwości co do opisywanego rozumienia pojęcia
proponowania nabycia papierów wartościowych, jeśli się zważy, iż przed-
miotem ochrony przepisu art. 165 PrPapW jest prawidłowość i bezpieczeń-
stwo publicznego obrotu tymi papierami, związana z ochroną gospodar-
czych i finansowych interesów inwestorów oraz z zapewnieniem równości
uczestniczących w tym obrocie podmiotów. W takim razie, pełna gwarancja
realizacji tych celów możliwa jest tylko w wypadku przyjęcia, iż wszelkie
opisane wyżej zachowania, skłaniające inwestorów do nabycia papierów,
są takimi działaniami, których podjęcie nie jest możliwe bez uzyskania zgo-
dy Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Zgoda ta bowiem gwarantuje
zarówno dokonanie kontroli proponowanych papierów oraz samego ich
emitenta (wprowadzającego papiery do obrotu), jak i dostępność w tym
przedmiocie rzetelnych informacji. Możliwość proponowania nabycia papie-
rów wartościowych przy pomocy środków masowego przekazu (albo w inny
publiczny sposób) stanowi zaś jednocześnie przywilej tylko dla tych pod-
miotów, które poddały się reżimowi ustawy i wynikającym z niej obowiąz-
kom.
Przedstawione względy sprzeciwiają się zatem wybiórczemu trakto-
waniu różnych informacji przybierających postać proponowania nabycia
papierów wartościowych w obrocie publicznym, czego w żadnym razie nie
można utożsamiać z zakazem informowania społeczeństwa o wszelkiego
rodzaju zjawiskach, czy zdarzeniach, jakie mają miejsce w życiu gospodar-
czym.