UCHWAŁA Z DNIA 26 LISTOPADA 2003 R.
I KZP 21/03


Bon towarowy nie jest rzeczą ruchomą w rozumieniu art. 278 § 1 k.k.,
a w szczególności nie jest środkiem płatniczym, jest natomiast dokumen-
tem stwierdzającym prawa majątkowe w rozumieniu art. 275 § 1 k.k.

Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie SN: A. Deptuła (sprawozdawca), M. Sokołowski.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Piotra L., po rozpoznaniu przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K., postanowieniem z
dnia 23 kwietnia 2003 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:

,,Czy bon towarowy jest rzeczą ruchomą w rozumieniu art. 278 § 1 k.k., w
szczególności czy jest środkiem płatniczym, czy też znakiem wartościowym
(inaczej znakiem na okaziciela), inkorporującym prawa i wartości w nim wy-
rażone i tym samym legitymującym ich posiadacza do uzyskania realizacji
uprawnienia?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.


U z a s a d n i e n i e

Wątpliwość, której Sąd Okręgowy w K. nadał rangę zagadnienia
prawnego wymagającego dokonania wykładni prawa zrodziła się w nastę-
pującej sytuacji procesowej.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2002 r. uznał Piotra L.
za winnego tego, że w nocy z 6 na 7 października 2001 r. w S., podczas
pełnienia służby w patrolu zmotoryzowanym jako funkcjonariusz Komendy
Powiatowej Policji w S., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
przekroczył swoje uprawnienia w toku interwencji związanej z odwiezie-
niem Artura W. do domu, w ten sposób, że zabrał od niego w celu przy-
właszczenia 4 bony towarowe łącznej wartości 400 zł na zakup artykułów
spożywczo-przemysłowych w sklepie ,,Chemik" w S., czym działał na szko-
dę wymienionego - i za to na podstawie art. 231 § 1 k.k. w zw. z art. 278 §
1 k.k. skazał na stosowną karę.
Na skutek apelacji obrońcy skazanego sprawa trafiła do Sądu Okrę-
gowego w K., który wystąpił z pytaniem prawnym, formułując je w takiej
postaci jaka została przytoczona w części dyspozytywnej niniejszej uchwa-
ły.
Prokurator Krajowy w związku z tym pytaniem, wystąpił z wnioskiem
o odmowę podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały, wywodząc, że z uza-
sadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w K. nie wynika, iżby odpo-
wiadało ono wymogom stawianym przy występowaniu do Sądu Najwyż-
szego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Akcentując to, że w świetle ustalonego
orzecznictwa ,,zagadnieniem prawnym powinny być tylko takie kwestie, któ-
re dotyczą przepisu rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej albo
przepisu o wadliwej redakcji lub niejasno sformułowanego, umożliwiające-
go przeciwstawne sobie interpretacje" - Prokurator Krajowy wywiódł, iż
skoro Sąd Okręgowy w K. pyta, czy bon towarowy jest rzeczą ruchomą w
rozumieniu art. 278 § 1 k.k., nie zaś o wyjaśnienie pojęcia ,,rzecz ruchoma",
to takie postawienie sprawy nie mieści się w granicach zakreślonych w
przepisie art. 441 § 1 k.p.k.
Analizując przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie Sąd
Najwyższy zważył, co następuje:
Zacząć trzeba od następującej uwagi wyjaśniającej powody, dla któ-
rych rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego ma formę uchwały, a więc zawiera
odpowiedź na pytanie prawne w postaci wyraźnie wyartykułowanej tezy, a
nie postanowienia odmawiającego podjęcia uchwały.
Otóż, nie można podzielić poglądu wyrażonego przez Prokuratora
Krajowego, że wystąpienie Sądu Okręgowego w K. nie ma dostatecznego
oparcia w treści art. 441 § 1 k.p.k., inaczej bowiem, niż przyjął to Prokurator
Krajowy, odczytywać należy intencje wystąpienia Sądu Okręgowego. Po-
zornie tylko może się wydawać, że zgłaszana przez Sąd Okręgowy w K.
wątpliwość nie ma charakteru zagadnienia prawnego, wymagającego wy-
kładni ustawy bo, jak pisze Prokurator Krajowy w swoim wniosku, odpo-
wiedzi na tak sformułowane pytanie powinien udzielić sąd meriti. W rze-
czywistości bowiem, w pytaniu skierowanym do Sądu Najwyższego, chodzi
o wyjaśnienie kwestii poprawnego zakwalifikowania bonu towarowego w
płaszczyźnie znamion określających czynność sprawczą przestępstwa kra-
dzieży.
Tak odczytując sens pytania prawnego, należy stwierdzić, że wymogi
uzasadniające jego postawienie zostały spełnione.
Przechodząc już wprost do meritum sprawy, należy skonstatować, że
Sąd Okręgowy w K. trafnie stwierdza, iż rzecz ruchoma jako przedmiot
kradzieży opisana została w obowiązującym kodeksie ,,z zastosowaniem
terminologii cywilistycznej" (co zresztą wyraźnie wynika z uzasadnienia
rządowego projektu Kodeksu karnego z 1997 r.). Taki stan rzeczy nakazu-
je, aby, przy interpretacji znamion przestępstwa kradzieży, odwoływać się
do brzmienia i wykładni tego pojęcia w prawie cywilnym. Na plan pierwszy
wysuwa się tu przepis art. 45 k.c., w świetle którego rzeczami są tylko
przedmioty materialne, przy czym, przy podstawowym podziale rzeczy na
nieruchomości i ruchomości próżno szukać w Kodeksie cywilnym definicji
rzeczy ruchomej, w związku z czym przyjmuje się, że rzeczami ruchomymi
są przedmioty materialne nie będące nieruchomościami, definicję których
zawiera art. 46 tegoż Kodeksu.
W literaturze cywilistycznej podkreśla się, że cechą przedmiotu mate-
rialnego jest jego samoistność, to znaczy takie wyodrębnienie od innych
przedmiotów, że może być on traktowany w obrocie jako dobro - przedmiot
samodzielny. Podkreśla się także, że nie są rzeczami prawa oraz różnego
rodzaju energia (I. Ignatowicz: Prawo rzeczowe; Warszawa 1986, s. 16 i
17).
Ograniczając przedmiot przestępstwa (podstawowego) kradzieży do
rzeczy ruchomej w rozumieniu prawa cywilnego, ustawodawca karny roz-
szerzył zarazem cywilistyczne rozumienie rzeczy ruchomej oraz wprowa-
dził odrębne typy kradzieży. Wyrazem pierwszego zabiegu jest uregulowa-
nie zawarte w art. 115 § 9 k.k., drugiego zaś normy § 2 i 5 art. 278 k.k., a
także przepis art. 275 § 1 k.k., czyniący przedmiotem ochrony m.in. doku-
ment stwierdzający prawa majątkowe.
Sąd Okręgowy w K. zgłasza jednak wątpliwość, czy bon towarowy
nie należałoby traktować jako środek płatniczy, co pozostawiałoby go w
obrębie przedmiotów objętych ochroną prawnokarną w art. 278 § 1 k.k.
Wątpliwości te nie są uzasadnione. Nie uzasadnia ich w wystarczającym
stopniu ani przywołany przez Sąd Okręgowy pogląd wyrażony w Komenta-
rzu do Kodeksu karnego - (Komentarz pod red. A. Zolla, Kraków 1999, t. 3,
s. 513), ani też opinia Ministra Finansów, również przywołane przez Sąd
Okręgowy. Opinia ta odnosi się do bonu towarowego, ale tylko na gruncie
prawa podatkowego, i nie może mieć istotniejszego znaczenia przy wy-
kładni przepisów prawa karnego.
W obowiązującym prawie karnym, także w prawie skarbowym, brak
jest definicji pojęcia ,,środek płatniczy". Sąd Najwyższy pojęcie ,,środki płat-
nicze" analizował w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 września
1998 r. I KZP 3/98, OSNKW 1998, z. 9-10, poz. 41 wskazując, że desygna-
ty tego pojęcia określone zostały w prawie dewizowym. Prawo dewizowe
(obecnie ustawa z dnia 27 sierpnia 2002 r., poz. 1178) nie zawiera jednak
opisowej definicji środków płatniczych. Wspomniana ustawa w art. 2 ust. 1
pkt 6 wylicza walory i dokumenty, które uznaje za krajowe środki płatnicze,
stanowiąc, że ,,krajowymi środkami płatniczymi są waluta polska oraz pa-
piery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego
wystawione w walucie polskiej". Nie budzi zatem żadnej wątpliwości, że na
gruncie cytowanego wyżej przepisu środkami płatniczymi są pieniądze pol-
skie (złoty i grosz) pozostałe zaś walory i dokumenty zaliczone są do tej
kategorii gdy in concreto spełniają funkcję płatniczą. Jasno zatem widać, że
ustawodawca ustalając katalog ,,środków płatniczych", za kryterium kwalifi-
kujące uznał funkcję płatniczą wymienionych wyżej przedmiotów. Sedno
omawianej w tym miejscu kwestii tkwi zatem w funkcji jaką może pełnić
analizowany in concreto - ogólnie mówiąc - przedmiot. Podobnie kwestia
ta ujmowana jest w piśmiennictwie prawa karnego. Wskazać tu można na
J. Skorupkę, który w: Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papie-
rami wartościowymi - Komentarz (Warszawa 2002 s. 22) pisze, że ,,środ-
kami płatniczymi, o których mowa w art. 310 § 1 k.k., będą tylko te walory
posiadające funkcję płatniczą, którymi w obrocie można posługiwać się
zamiast pieniędzy. Do kategorii środków płatniczych będzie można zaliczyć
niektóre z papierów wartościowych, a mianowicie te, które posiadają funk-
cję płatniczą". Fakt, że uwagi powyższe autor ten czyni komentując jeden z
przedmiotów czynności wykonawczej przestępstwa z art. 310 § 1 k.k., ni-
czego w niniejszej sprawie nie zmienia.
Podobnie wypowiada się O. Górniok, według której środkami płatni-
czymi są poza pieniędzmi, wszelkie inne środki, jakimi można się posługi-
wać samodzielnie, tj. bez dodatkowych czynności prawnych w obrocie we-
wnętrznym i międzynarodowym (O. Górniok: Prawo karne gospodarcze,
Toruń 1997, s. 40-41).
Wychodząc zatem z funkcji jaką winien spełniać określony przedmiot,
a więc, że ma to być funkcja płatnicza, jasnym jest, iż bon towarowy nie
może być uznany za środek płatniczy, nie jest bowiem surogatem pienią-
dza, a jego realizacja nie oznacza wprowadzenia bonu do obiegu, nie ma-
my więc tu do czynienia z zastępowaniem pieniądza. Bon towarowy nie
przedstawia też samodzielnie żadnej własnej wartości (kartka, na której
bon jest wydrukowany nie ma żadnej wartości) i nie funkcjonuje samodziel-
nie w obrocie. Jest natomiast dowodem zakupu bliżej nieokreślonych towa-
rów, za które zapłata dokonana została wcześniej. Bon taki uprawnia do
odbioru niesprecyzowanych jeszcze indywidualnie towarów, o wartości wy-
znaczonej przez cenę wcześniej uiszczoną. Jest więc dokumentem (zna-
kiem legitymacyjnym), który wyraża uprawnienia przysługujące jego okazi-
cielowi, pozwalające na odbiór wybranych przez posiadacza bonu rzeczy
od ustalonych wcześniej podmiotów. Rola bonu towarowego zbliżona jest
do magnetycznej karty telefonicznej, co do której Sąd Najwyższy przyjął, że
nie jest ona środkiem płatniczym, stanowi zaś dowód zawarcia określonej
umowy cywilnoprawnej (uchwała SN z dnia 23 października 2002 r. , I KZP
31/02 , OSNKW 2002, z. 11-12, poz. 95).
Zatem w przypadku kradzieży bonu towarowego, karnoprawnej
ochrony nie można poszukiwać w przepisie art. 278 § 1 k.k. Bon towarowy
stanowi bez wątpienia dokument wchodzący w zakres definicji ujętej w art.
115 § 14 k.k., stwierdzający prawa majątkowe w rozumieniu art. 275 § 1
k.k.