UCHWAŁA Z DNIA 30 CZERWCA 2008 R.
I KZP 12/08

Nie jest dopuszczalne orzeczenie przepadku narzędzi lub innych
przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestęp-
stwa określonego w art. 202 § 4a k.k., jeżeli nie stanowiły one własności
sprawcy.

Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: J. Grubba, W. Kozielewicz (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Szymona Ś., po rozpoznaniu, przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w P., postano-
wieniem z dnia 27 marca 2008 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy środek karny przepadku przedmiotów służących do popełnienia prze-
stępstwa, niestanowiących własności sprawcy, określony w art. 202 § 5 k.k.
może być orzeczony w przypadku skazania z art. 202 § 4a k.k."

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu, na podstawie art. 441 § 1
k.p.k., zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu fak-
tycznego.
Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 27 czerwca 2007 r., uznał
oskarżonego Szymona Ś. za winnego tego, że w okresie od dnia 17 kwiet-
nia 2005 r. do dnia 6 lutego 2006 r. w T. na twardym dysku swojego kom-
putera służbowego przechowywał treści pornograficzne, w postaci zdjęć
oraz filmów z udziałem małoletnich poniżej lat piętnastu, tj. występku z art.
202 § 4a k.k. i za to na mocy tegoż przepisu wymierzył mu karę roku po-
zbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz
art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby. Nadto na
mocy art. 71 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 2 k.k. orzekł wobec niego karę 100
stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 20
zł. Powołując jako podstawę prawną art. 202 § 5 k.k. w zw. z art. 44 § 2, 7 i
8 k.k. orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa przedmiotu służącego do
popełnienia przestępstwa w postaci komputera wraz z kieszenią dysku
twardego.
Od tego wyroku apelację złożył obrońca oskarżonego.
Sąd Okręgowy w P., rozpoznając ten środek odwoławczy powziął
wątpliwości co do wykładni art. 202 § 5 k.k., w sytuacji skazania za prze-
stępstwo określone w art. 202 § 4a k.k. Sprowadza się ona w istocie do te-
go, czy po zmianie treści art. 202 k.k. dokonanej ustawą z dnia 27 lipca
2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania
karnego i ustawy - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363),
przepis art. 202 § 5 k.k. pozwala na orzeczenie przepadku narzędzi lub in-
nych przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia
przestępstwa określonego w art. 202 § 4a k.k., chociażby nie stanowiły
własności sprawcy. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy w P.
zauważa, że w doktrynie pominięcie w przepisie art. 202 § 5 k.k. prze-
stępstw określonych w dodanym § 4a, tłumaczy się wynikiem błędu usta-
wodawcy (por. M. Mozgawa red., M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M.
Kulik: Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Warszawa 2007, s. 399, A.
Marek: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2006, s. 388).
Sąd Okręgowy w P. zrelacjonował też w uzasadnieniu swojego po-
stanowienia przebieg prac legislacyjnych dotyczących zmiany art. 202 k.k.
dokonanej wspomnianą wyżej nowelą z dnia 27 lipca 2005 r. Ustalił, że
zmiany w treści art. 202 k.k. były inicjatywą poselską. Przepis art. 202 § 4a
k.k. został wprowadzony do druku sejmowego Nr 2693 IV Kadencji Sejmu
w toku prac Podkomisji Nadzwyczajnej. Propozycję zgłosili przedstawiciele
Klubu Poselskiego Prawa i Sprawiedliwości. Z nadesłanych, na żądanie
Sądu Okręgowego w P., przez Naczelnika Archiwum Sejmu RP zestawu
kaset magnetowidowych z zapisem dźwiękowym z posiedzeń Podkomisji,
na których rozpatrywano propozycje zmiany w art. 202 k.k. (posiedzenia
odbyte w dniach: 27 stycznia, 17 i 24 lutego 2005 r.), zdaje się wynikać, że
w zamyśle twórców zmian ,,podział" dotychczasowego art. 202 § 4 k.k. na
dwie odrębne jednostki redakcyjne tzn. na art. 202 § 4 i art. 202 § 4a, miał
umożliwić zróżnicowanie zagrożenia karą przestępczych zachowań ,,sko-
masowanych" w art. 202 § 4 k.k. w jego dotychczasowym brzmieniu. Z za-
pisów dyskusji, jak stwierdza Sąd Okręgowy w P., nie wynika, by zamysłem
twórców nowelizacji było ograniczenie możliwości orzeczenia środka kar-
nego określonego w art. 202 § 5 k.k. jedynie w przypadku przestępstw z
art. 202 § 1 - 4 k.k., a wyłączenie takiej możliwości w przypadku przestęp-
stwa z art. 202 § 4a k.k.
Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym wniosku z dnia 5 maja
2008 r. wniósł o podjęcie uchwały następującej treści: ,,Nie jest dopusz-
czalne orzeczenie przepadku narzędzi lub innych przedmiotów, które służy-
ły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa z art. 202 § 4a k.k.,
jeżeli nie stanowiły one własności sprawcy".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podzielić należy stanowisko Sądu Okręgowego w P. oraz Prokurato-
ra Prokuratury Krajowej, że w sprawie wystąpiły wszystkie przewidziane w
art. 441 § 1 k.p.k. przesłanki do rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy prze-
kazanego zagadnienia prawnego. Zagadnienie prawne wyłoniło się przy
rozpoznawaniu środka odwoławczego, wynika z okoliczności sprawy i ma
bezpośrednie znaczenie dla jej rozstrzygnięcia. Trafnie przy tym zauważa
Prokurator Prokuratury Krajowej, iż przeszkodą do dokonania wykładni nie
jest brak wypowiedzi judykatury - jak to ma miejsce w niniejszej sprawie -
jeżeli dane zagadnienie ma znaczenie dla praktyki wymiaru sprawiedliwo-
ści.
Zgodzić się należy ze spostrzeżeniami zawartymi w uzasadnieniu
postanowienia Sądu Okręgowego w P. oraz uzasadnieniu pisemnego
wniosku Prokuratora Prokuratury Krajowej, że wątpliwości przedstawione z
pytaniu prawnym mają swoje źródło w trybie prac nad zmianą treści art.
202 k.k., dokonaną powołaną wyżej ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U.
Nr 163, poz. 1363). Ustawodawca dokonując wówczas nowelizacji tego ar-
tykułu, pozostawił w niezmienionej formie jego § 1, 2 i 5, zaś ze sfery pena-
lizacji § 4 w dotychczasowym brzmieniu, wyłączył czynności polegające na
sporządzaniu, przechowywaniu lub posiadaniu treści pornograficznych z
udziałem małoletniego poniżej 15 lat, penalizując je w nowym przepisie §
4a, pod groźbą tej samej co dotychczas kary (od 3 miesięcy do 5 lat po-
zbawienia wolności). W § 4 pozostawiono jedynie utrwalanie treści porno-
graficznych z udziałem małoletniego poniżej 15 lat, podwyższając sankcję
za ten czyn do wysokości od roku do 10 lat pozbawienia wolności.
Nie wprowadzono natomiast jakichkolwiek zmian w art. 202 § 5 k.k.
Przepis ten przewiduje możliwość orzeczenia przepadku przedmiotów,
chociażby niestanowiących własności sprawcy, które służyły lub były prze-
znaczone do popełnienia przestępstw określonych w § 1 - 4. Brak jest za-
tem w podstawie orzekania przepadku z art. 202 § 5 k.k. typu przestępstwa
określonego w art. 202 § 4a k.k.
Zauważyć należy, że pierwotny projekt poselski nie przewidywał w
ogóle żadnych zmian w art. 202 k.k., a jego uzasadnienie było niezwykle
lakoniczne (por. druk nr 2693 Sejmu RP IV kadencji, tekst ze stron interne-
towych Sejmu RP). Zmiany w tym przepisie zostały wprowadzone, jak usta-
lił Sąd Okręgowy w P., z inicjatywy grupy posłów Prawa i Sprawiedliwości
w trakcie prac w Podkomisji Sejmowej. Propozycje te nie zawierały pisem-
nego uzasadnienia. Zgodzić się w tej sytuacji należy, z dominującym co do
tej kwestii poglądem doktryny, że pominięcie w przepisie art. 202 § 5 k.k.
przestępstw określonych w dodanym § 4a było wynikiem przeoczenia
ustawodawcy (por. J. Piórkowska-Flieger w: T. Bojarski red.: Kodeks karny.
Komentarz, Warszawa 2008, s. 394).
Niewątpliwie zatem luka istniejąca w art. 202 § 5 k.k., polegająca na
pominięciu w nim § 4a nie ma charakteru tzw. luki aksjologicznej. Ta ozna-
cza bowiem sytuację, gdy ustawodawca celowo nie uregulował analizowa-
nej kwestii, gdyż wówczas brak stosownej regulacji musi być poczytywany
za regulację negatywną (por. L. Morawski: Wykładnia w orzecznictwie są-
dów. Komentarz, Toruń 2002, s. 193). Nie oznacza to jednak, że możliwe
jest wypełnienie stwierdzonej luki w drodze analogii. Nie do przyjęcia bo-
wiem na gruncie wykładni przepisów prawa karnego materialnego byłoby
odwołanie się w tej sytuacji do dyrektywy celowościowej i twierdzenie, że
skoro celem orzekania środka karnego przepadku przedmiotów jest zabez-
pieczenie przed ponownym użyciem danych przedmiotów do popełnienia
przestępstwa to paradoksem jest niemożność orzeczenia przepadku
przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa z art. 202 § 4a k.k.,
skoro ich posiadanie jest zabronione.
Trafnie krytycznie do takiego ewentualnego kierunku wykładni art.
202 § 5 k.k. odnosi się Prokurator Prokuratury Krajowej w uzasadnieniu
swojego pisemnego wniosku podkreślając, że w prawie karnym material-
nym obowiązuje nie tylko zasada pierwszeństwa wykładni językowej prze-
pisów prawa, ale nade wszystko zakaz stosowania analogii i wykładni roz-
szerzającej na niekorzyść oskarżonego [por. też P. Gensikowski: O wy-
kładni prawa karnego, w: L. Morawski red.: Wykładnia prawa i inne proble-
my filozofii prawa, Toruń 2005, s. 111; J. Wyrembak: Wykładnia przepisów
prawa karnego materialnego w ujęciu doktrynalnym, Gaz. Sąd. 2007, nr 9,
s. 36 i wskazana tam literatura; J. Wróblewski: Rozumienie prawa i jego
wykładnia, Wrocław 1990, s. 86; M. Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady,
reguły, wskaźniki, Warszawa 2002, s. 317; Sz. Majcher: W kwestii tzw.
prawotwórstwa sądowego (na przykładzie orzecznictwa SN w sprawach
karnych), PiP 2004, z. 2, s. 70, wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 8
lipca 1999 r., P 2/99, OTK ZU 1999, Nr 5, poz. 103 i z dnia 7 lipca 2003 r.,
SK 38/01, OTK-A 2003, Nr 6, poz. 61].
Nie ulega wątpliwości, że orzeczenie przepadku określonego narzę-
dzia lub innego przedmiotu, które służyły do popełnienia przestępstwa,
prowadzi do wyzucia właściciela z przysługującego mu prawa własności.
Jest to zatem idąca najdalej z możliwych ingerencja w prawo własności. W
świetle ustawowej deklaracji, zwartej w art. 21 Konstytucji RP, że Rzeczpo-
spolita chroni własność, takie pozbawienie tego prawa jest środkiem osta-
tecznym, a przemawiać muszą za nim szczególnie istotne argumenty. Jak
podkreśla Trybunał Konstytucyjny, zgodnie z art. 46 Konstytucji RP orze-
czenie przepadku rzeczy musi po pierwsze znajdować oparcie w ustawie,
po drugie w orzeczeniu sądu. Nadto należy przy tym pamiętać, że uregu-
lowanie z art. 46 Konstytucji RP zostało usytuowane pośród wolności i
praw osobistych, a zatem praw silniej chronionych przez ustawodawcę niż
prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne, wśród których zawarte zostało
prawo do własności (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29
czerwca 2005 r., SK 34/04, OTK-A 2005, Nr 6, poz. 69). Na gruncie Ko-
deksu karnego orzeczenie przepadku przedmiotów, które służyły lub były
przeznaczone do popełnienia przestępstwa, jeżeli nie stanowiły własności
sprawcy, możliwe jest tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Rów-
nież w razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu
wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania lub przewozu określonych
przedmiotów, jeżeli nie stanowiły one własności sprawcy, można orzec ich
przepadek tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Jeżeli zatem art.
202 § 5 k.k. możliwości takiej nie przewiduje w odniesieniu do przestępstw
określonych w art. 202 § 4a k.k., to jeżeli przedmioty te nie stanowiły wła-
sności sprawcy nie jest dopuszczalne orzeczenie ich przepadku. Ewidentny
błąd ustawodawcy w zakresie konstrukcji art. 202 § 5 k.k. powinien być na-
prawiony tylko w drodze zmiany ustawy.
Na marginesie należy zauważyć, iż Sąd Okręgowy w P. może rozwa-
żyć, w realiach niniejszej sprawy, ewentualność zastosowania instytucji z
art. 44 § 1 k.k. do orzeczenia przepadku wyłącznie zapisu na komputero-
wym nośniku informacji, przez usunięcie z dysku komputera niestanowią-
cego własności oskarżonego plików zawierających treści pornograficzne z
udziałem małoletniego poniżej lat 15.
Kierując się przedstawionymi wyżej względami Sąd Najwyższy
uchwalił jak na wstępie.