UCHWAŁA Z DNIA 24 MAJA 2007 R.
I KZP 12/07


Organem postępowania wykonawczego właściwym do orzekania, na
podstawie art. 206 § 3 k.k.w., w przedmiocie rozłożenia na raty kwoty pie-
niężnej stanowiącej równowartość orzeczonego przepadku jest sąd pierw-
szej instancji.

Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak.
Sędziowie SN: P. Hofmański (sprawozdawca), W. Płóciennik.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.

Sąd Najwyższy w sprawie Anny R., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Apelacyjny w L., postanowie-
niem z dnia 21 lutego 2007 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:

,,Czy odpowiednie zastosowanie przepisu art. 206 § 2 k.k.w. do wykonania
orzeczenia o nawiązce na rzecz Skarbu Państwa oraz obowiązku uiszcze-
nia kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość orzeczonego przepadku
(art. 206 § 3 k.k.w.) oznacza, że odraczanie wykonania, rozkładanie na raty
oraz umarzanie tych należności dokonuje sąd pierwszej instancji (art. 2 pkt
1 k.k.w.), czy też urząd skarbowy (art. 2 pkt 8)?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującym układzie procesowym.
W dniu 28 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w R. wezwał skazaną Annę
R. do okazania dowodu wpłaty kwoty 6 000,00 zł z tytułu przepadku korzy-
ści majątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa, orzeczonego pra-
womocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 13 lutego 2006 r., a następnie, w
dniu 9 maja 2006 r., przesłał Urzędowi Skarbowemu w B., na podstawie
art. 187 k.k.w., odpis owego wyroku do wykonania w części dotyczącej
przepadku. Jednocześnie Sąd Okręgowy przekazał Urzędowi Skarbowemu
w B. wniosek skazanej o rozłożenie na raty kwoty pieniężnej stanowiącej
równowartość przepadku. Drugi Urząd Skarbowy w R., do którego przeka-
zany został wniosek Anny R., zwrócił go Sądowi Okręgowemu w R. do za-
łatwienia według właściwości, powołując się na przepis art. 206 § 3 k.k.w.
Sąd Okręgowy w R., nie uznając swojej właściwości w omawianym zakre-
sie, pismem z dnia 19 czerwca 2006 r. przekazał wniosek skazanej z po-
wrotem Drugiemu Urzędowi Skarbowemu w R., z pouczeniem, iż adresa-
tem normy zawartej w art. 206 § 3 k.k.w. jest urząd skarbowy, jako organ
postępowania wykonawczego właściwy do wykonywania orzeczeń o prze-
padku (art. 27 k.k.w.). Drugi Urząd Skarbowy w R., po uzyskaniu akceptacji
dla swojego stanowiska od Izby Skarbowej w W., ponownie przekazał
wniosek Anny R. do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w R.
W tej sytuacji, postanowieniem z dnia 8 listopada 2006 r. Sąd Okrę-
gowy w R., orzekając w trybie określonym w art. 13 § 1 k.k.w., stwierdził,
że sporny wniosek powinien być rozpoznany przez Drugi Urząd Skarbowy
w R. W ocenie Sądu Okręgowego, podstawą właściwości urzędu skarbo-
wego do rozpoznania wniosku o rozłożenie na raty równowartości orzeczo-
nego przepadku jest art. 27 k.k.w., albowiem ani ten przepis, ani też żaden
inny przepis prawa nie przewiduje tego rodzaju udziału sądowych organów
egzekucyjnych w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (poza wska-
zanymi w art. 842 k.p.c. i w art. 190 § 2 k.k.w.).
Postanowienie Sądu Okręgowego w R. zaskarżone zostało na pod-
stawie art. 13 § 3 k.k.w. przez Drugi Urząd Skarbowy w R. Rozpoznając
powyższe zażalenie, Sąd Apelacyjny w L. postanowieniem z dnia 21 lutego
2007 r., stwierdził, że w sprawie wyłoniło się przytoczone na wstępie za-
gadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni ustawy i przekazał je
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 441 § 1 k.p.k.
Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Apelacyjny w L. wskazał, że za
pomocą powszechnie akceptowanych metod wykładni nie da się ustalić,
czy organem właściwym do podejmowania decyzji w przedmiocie odracza-
nia wykonania, rozkładania na raty i umarzania należności z tytułu orze-
czonej nawiązki lub obowiązku uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej
równowartość orzeczonego przepadku, jest sąd pierwszej instancji, czy też
urząd skarbowy. Jak podnosi się ponadto w uzasadnieniu, zagadnienie to
nie było dotąd przedmiotem zainteresowania doktryny poza nie wspartymi
argumentacją wypowiedziami o charakterze przyczynkarskim, ani też judy-
katury. Zdaniem Sądu Apelacyjnego za przyjęciem, że organem właściwym
w omawianym zakresie jest urząd skarbowy, przemawiają reguły wykładni
funkcjonalnej. Celowym jest bowiem - jak wskazuje Sąd - obciążenie
obowiązkiem wezwania skazanego do uiszczenia określonej kwoty tego
organu, który będzie zajmował się następnie jego egzekwowaniem. Ten
też organ - jako znający najlepiej sytuację majątkową dłużnika - powinien
rozstrzygać w takich kwestiach, jak odroczenie wykonania orzeczenia o
nawiązce i obowiązku uiszczenia równowartości przedmiotów podlegają-
cych przepadkowi oraz o rozłożeniu tych należności na raty. Z drugiej jed-
nak strony, Sąd Apelacyjny dostrzega, że w wypadku należności o charak-
terze pieniężnym (a takim jest zarówno nawiązka, jak i przepadek równo-
wartości przedmiotów pochodzących z przestępstwa oraz służących jego
popełnieniu, względnie do tego przeznaczonych), nie da się wykluczyć
udziału sądu w postępowaniu egzekucyjnym (np. w zakresie orzeczeń wy-
dawanych na podstawie art. 15 § 1 i 2 k.k.w.). Nadto, za powierzeniem mu
kompetencji w zakresie odraczania płatności, rozkładania na raty i umarza-
nia omawianych należności przemawia spójność systemowa z analogicz-
nymi rozwiązaniami dotyczącymi egzekucji grzywny oraz należności sądo-
wych.
Zajmując stanowisko procesowe, przedstawiciel Prokuratora Krajo-
wego wyraził przekonanie, że organem właściwym do orzekania na pod-
stawie art. 206 § 3 k.k.w. w przedmiocie odroczenia wykonania obowiązku
uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość orzeczonego prze-
padku, rozłożenia tej kwoty na raty oraz obowiązku jej umorzenia, jest sąd
pierwszej instancji. Przedstawiciel urzędu prokuratorskiego proponował
pominięcie w treści uchwały zagadnienia odraczania wykonania orzeczenia
o nawiązce, oraz rozkładania jej na raty i umarzania, jako wykraczające
poza realia niniejszej sprawy.
Uzasadniając swoje stanowisko prokurator Prokuratury Krajowej od-
wołuje się przede wszystkim do wniosków wynikających z analizy przebie-
gu prac ustawodawczych związanych z uchwaleniem nowel do Kodeksu
karnego wykonawczego: z dnia 24 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1380)
oraz z dnia 13 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 111, Nr 1061). Prokurator Proku-
ratury Krajowej - podobnie jak i Sąd Apelacyjny w R. - odwołuje się do re-
guł wykładni systemowej, wskazując jednak na możliwą repartycję zadań w
zakresie postępowania wykonawczego pomiędzy sądem a urzędem skar-
bowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie ulega wątpliwości, że potrzeba dokonania wykładni ustawy, i to
wykładni o charakterze zasadniczym, usprawiedliwia inicjatywę Sądu Ape-
lacyjnego w L. W istocie bowiem, na co wskazuje w obszernych motywach
postanowienia z dnia 21 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny w L., rysują się dwa
możliwe kierunki interpretacji, przy czym każdy z nich można wspierać
przekonującą argumentacją. Trzeba jednak zwrócić uwagę, co podkreślono
już w pisemnym stanowisku przedłożonym przez prokuratora Prokuratury
Krajowej, że realia sprawy powinny prowadzić do ograniczenia przedsta-
wionego zagadnienia do kwestii właściwości w przedmiocie orzekania o
rozłożeniu na raty kwoty pieniężnej, stanowiącej równowartość orzeczone-
go przepadku. Brak jest natomiast potrzeby rozstrzygania kwestii tejże wła-
ściwości do orzekania w przedmiocie odraczania wykonania obowiązku
uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość przepadku i umo-
rzenia obowiązku jej uiszczenia, a tym bardziej kwestii właściwości organu
egzekucyjnego w zakresie odraczania wykonania, rozkładania na raty, czy
umarzania obowiązku uiszczenia orzeczonej nawiązki. Spostrzeżenie to
prowadzi do ograniczenia treści uchwały jedynie do zakresu usprawiedli-
wionego okolicznościami sprawy, niemniej trzeba przyznać, że brak jest
podstaw, aby odmiennie, niż uczyniono to w niniejszej uchwale, rozstrzy-
gano kwestie związane z odraczaniem i umarzaniem kwoty stanowiącej
równowartość orzeczonego przepadku oraz z odraczaniem, umarzaniem i
rozkładaniem na raty orzeczonej nawiązki.
Istotą zagadnienia prawnego przestawionego do rozstrzygnięcia Są-
dowi Najwyższemu jest przewidziany w art. 206 § 3 k.k.w. zakres odpo-
wiedniego stosowania art. 206 § 1 i § 2 k.k.w., a w konsekwencji także art.
49 - 51 k.k.w. (do których odpowiedniego stosowania odsyła art. 206 § 2
k.k.w.), do obowiązku uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej równowar-
tość orzeczonego przepadku.
Bezsporne jest, że organem, który jest właściwy do prowadzenia eg-
zekucji środka karnego przepadku jest urząd skarbowy, o czym przesądza
art. 27 k.k.w. Przepis ten zastrzega jednak, że czynności egzekucyjne w
tym zakresie podejmuje urząd skarbowy na podstawie przepisów o postę-
powaniu egzekucyjnym w administracji (to jest na podstawie ustawy z dnia
17 czerwca 1966 r., Dz. U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.), jeżeli
przepisy Kodeksu karnego wykonawczego nie stanowią inaczej. Reguły
postępowania w wypadku orzeczenia podlegającego wykonaniu przepadku
określają art. 187 k.k.w. i nast., przy czym dla rozstrzygnięcia przedstawio-
nego zagadnienia prawnego ma znaczenie przede wszystkim art. 187
k.k.w., według którego sąd bezzwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku
przesyła jego odpis lub wyciąg urzędowi skarbowemu, właściwemu ze
względu na siedzibę sądu pierwszej instancji w celu wykonania środka kar-
nego w postaci orzeczonego przepadku. Dalsze przepisy Rozdziału XII,
Oddział 3 Kodeksu karnego wykonawczego określają przejmowanie w po-
siadanie określonych w wyroku składników mienia, ustalanie składników
mienia objętego przepadkiem, przekazywanie w zarząd organom admini-
stracji publicznej przejętych nieruchomości, sposób postępowania z rze-
czami ruchomymi, wierzytelnościami, innymi prawami majątkowymi,
przedmiotami o wartości historycznej, naukowej i artystycznej (art. 188
k.k.w.), a także kwestie szczegółowe związane z wykonywaniem orzecze-
nia o przepadku tych przedmiotów. Analizując treść tych przepisów łatwo
zauważyć, że unormowania w nich zawarte w sposób oczywisty nie są na-
stawione na wykonywanie orzeczenia o obowiązku uiszczenia kwoty pie-
niężnej stanowiącej równowartość orzeczonego przepadku. W tym bowiem
zakresie w ustawie znalazło się uregulowanie szczególne w art. 206 k.k.w.,
który zawiera przede wszystkim regulację dotyczącą egzekwowania należ-
ności sądowych (tytuł Rozdziału Kodeksu karnego wykonawczego) nie-
mniej w § 3 przepis ten nakazuje odpowiednie stosowanie jego § 1 i 2 mię-
dzy innymi do wykonywania orzeczenia o obowiązku uiszczenia kwoty pie-
niężnej stanowiącej równowartość orzeczonego przepadku (chodzi tu -
rzecz jasna - o wykonanie orzeczeń, o których mowa w art. 44 § 4 k.k. i w
art. 45 § 1 k.k., a zatem nie tyle o równowartość orzeczonego przepadku,
co o przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z
przestępstwa lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do po-
pełnienia przestępstwa, a także o przepadek równowartości korzyści ma-
jątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa). Ulokowanie odesłania
właśnie w Rozdziale XIV, a nie w Oddziale 3 Rozdziału XII może wydawać
się mało konsekwentne, jednak z jednej strony przemawiało za tym podo-
bieństwo obowiązku uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej równowar-
tość orzeczonego przepadku do należności sądowych (w obu wypadkach
chodzi o określoną kwotę pieniężną), z drugiej zaś to, że lex specialis, jaki
stanowi art. 206 § 3 k.k.w., odnosi się nie tylko do środka karnego prze-
padku, ale także do nawiązki orzekanej na rzecz Skarbu Państwa. Nie by-
łoby zatem - z punktu widzenia techniki legislacyjnej - celowe zamiesz-
czanie takiego samego przepisu w Oddziałach 3 i 4 Rozdziału XII Kodeksu
karnego wykonawczego, skoro ten sam rezultat można było osiągnąć po-
przez zamieszczenie stosownej regulacji w art. 206 k.k.w. Poprawne legi-
slacyjnie jest zarówno zamieszczenie przepisu statuującego odpowiednie
stosowanie określonego przepisu w ramach regulacji obejmującej sytuację
prawną, w której następuje odpowiednie stosowanie określonego przepisu,
jak i dokonanie zastrzeżenia o odpowiednim stosowaniu bezpośrednio w
przepisie, który odpowiedniemu stosowaniu podlega (tak, jak uczyniono to
w art. 206 k.k.w.). Rzeczą ustawodawcy jest dokonanie wyboru techniki
legislacyjnej w każdym indywidualnym wypadku.
Rozważania powyższe pozwalają na sformułowanie kilku wniosków.
Po pierwsze, umiejscowienie normy nakazującej odpowiednie stosowanie
art. 206 § 1 i 2 k.k.w. w § 3 tego przepisu, a nie w Oddziale 3 Rozdziału XII
o niczym nie przesądza i nie może być podstawą do konstruowania jakich-
kolwiek argumentów. Po drugie, nie można dopatrzyć się sprzeczności
pomiędzy art. 187 k.k.w., który nakazuje sądowi, bezzwłocznie po upra-
womocnieniu się wyroku, którym orzeczono przepadek, przesłanie jego
odpisu lub wyciągu urzędowi skarbowemu właściwemu ze względu na sie-
dzibę sądu pierwszej instancji, a art. 206 § 1 k.k.w. (odpowiednio stosowa-
nym w wypadku egzekwowania obowiązku uiszczenia określonej kwoty
pieniężnej stanowiącej równowartość przepadku z mocy art. 206 § 3
k.k.w.), zgodnie z którym to sąd powinien wezwać osobę zobowiązaną do
uiszczenia kosztów sądowych lub pieniężnej kary porządkowej do ich za-
płacenia w terminie 30 dni.
Biorąc powyższe pod uwagę, rozwiązanie rysuje się jasno. Jeśli wy-
konaniu podlega orzeczony prawomocnym wyrokiem przepadek przedmio-
tów pochodzących z popełnienia przestępstwa lub przedmiotów które słu-
żyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, sąd powinien po-
stąpić w myśl art. 187 k.k.w., to znaczy, niezwłocznie po uprawomocnieniu
się wyroku przesłać urzędowi odpis tego wyroku lub wyciąg w celu prze-
prowadzenia egzekucji według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (art. 27 k.k.w.). Jeśli natomiast orzeczono przepadek równo-
wartości wymienionych przedmiotów (art. 44 § 4 k.k.), sąd powinien -
zgodnie ze stosowanym odpowiednio w takim wypadku art. 206 § 1 k.k.w.
- wezwać osobę zobowiązaną do uiszczenia kwoty stanowiącej ową rów-
nowartość. Ustawodawca zróżnicował zatem sposób postępowania w za-
leżności od tego, czy egzekwowana jest kwota pieniężna, czy też przepa-
dek przedmiotów nie stanowiących takiej kwoty. Nie oznacza to oczywiście,
że w wypadku orzeczenia nawiązki, względnie przepadku równowartości
przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub przedmiotów, które służyły
lub były przeznaczone do jego popełnienia, nie stosuje się przepisów Od-
działu 3 rozdziału XII Kodeksu karnego wykonawczego. Stosowanie ich
następuje jednak z modyfikacjami wynikającymi z art. 206 § 1 i 2 k.k.w.
oraz art. 49-51 k.k.w., do których odsyła art. 206 § 2 k.k.w. (art. 206 § 3
k.k.w.). Trzeba bowiem założyć, że także wówczas, gdy ściągnięciu podle-
ga kwota stanowiąca równowartość orzeczonego przepadku, wezwanie do
jej uiszczenia nie zawsze będzie wystarczające dla wykonania prawomoc-
nego wyroku. Bezskuteczny upływ terminu spowoduje konieczność prze-
kazania wyroku urzędowi skarbowemu, przy czym - właśnie z uwagi na
modyfikację wynikającą z art. 206 § 1 w zw. z art. 206 § 3 k.k.w. - nie na-
stąpi to niezwłocznie.
Analogiczne rozumowanie można przeprowadzić w odniesieniu do
kwestii rozkładania na raty podlegającej uiszczeniu kwoty równowartości
przedmiotów podlegających przepadkowi. Brak jest powodów, dla których
to urząd skarbowy, a nie sąd miałby podejmować decyzje w przedmiocie
rozkładania na raty podlegającej uiszczeniu kwoty stanowiącej równowar-
tość orzeczonego przepadku. Według art. 206 § 3 k.k.w. odpowiednio sto-
suje się nie tylko § 1 tego przepisu, ale także jego § 2. Przepis ten nie tylko
przesądza o tym, że omawianą tu kwotę pieniężną można rozłożyć na raty,
ale także o tym, że decyzje w tym przedmiocie podejmuje sąd. Wynika to
bowiem z art. 49 - 51 k.k.w., do których odpowiedniego stosowania - z za-
strzeżeniem skróconego okresu rozłożenia na raty do 6 miesięcy - odsyła
z kolei art. 206 § 2 k.k.w.
Powyższe nie oznacza, iżby w wypadku ściągnięcia równowartości
orzeczonego przepadku ustawodawca nie przewidział roli urzędu skarbo-
wego. Egzekucja, o której mowa w art. 27 k.k.w., nie kończy się bowiem na
wezwaniu skazanego do uiszczenia stosownej kwoty i na podjęciu decyzji
co do rozłożenia jej na raty, odroczeniu płatności czy umorzeniu. Pozostałe
czynności, jako że przepisy Kodeksu karnego wykonawczego nie stanowią
w tym zakresie inaczej, dokonywane są przez urząd skarbowy, stosownie
do art. 27 k.k.w., w ramach porządku ukształtowanego przez przepisy o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W przypadku egzekwowania
obowiązku uiszczenia kwoty stanowiącej równowartość przedmiotów pod-
legających przepadkowi mamy więc do czynienia ze swoistym podziałem
kompetencji pomiędzy sąd pierwszej instancji oraz urząd skarbowy. Sąd
wykonuje czynności, które wprost powierza mu ustawa (art. 187, art. 206 §
1 oraz art. 49 - 51 w zw. z art. 206 § 2 i 3 k.k.w.). Pozostałe czynności eg-
zekucyjne przeprowadzane są przez urząd skarbowy, który generalnie po-
wołany jest do wykonywania orzeczeń w przedmiocie przepadku (art. 27
k.k.w.). Generalnie rola urzędu skarbowego zaczyna się wtedy, gdy skaza-
ny nie uiści ciążących na nim należności dobrowolnie. Jak trafnie wskazuje
w swoim piśmie przedstawiciel urzędu prokuratorskiego, taki podział wła-
ściwości nie jest w postępowaniu wykonawczym niczym niezwykłym (por.
art. 44 k.k.w. w zw. z art. 25 § 1 k.k.w.).
Za przyjętym rozwiązaniem przemawiają przede wszystkim względy
o charakterze systemowym. Istota egzekucji sprowadza się do przymuso-
wego wykonania orzeczenia, którego skazany z własnej woli wykonać nie
zamierza. Podobnie zatem, jak w wypadku grzywny, do której uiszczenia
sąd wzywa skazanego w terminie 30 dni (art. 44 § 1 k.k.w.), a w wypadku
jej nieuiszczenia w tym terminie kieruje do egzekucji komorniczej (art. 25 §
1 k.k.w.), także i w układzie procesowym analizowanym w realiach rozpo-
znawanej sprawy, zadaniem sądu jest wezwanie skazanego do uiszczenia
kwoty stanowiącej równowartość orzeczonego przepadku (art. 206 § 1 w
zw. z § 3 k.k.w.). Dopiero po bezskutecznym upływie terminu 30 dni sąd
kieruje sprawę do urzędu skarbowego w celu przeprowadzenia egzekucji w
trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Brak jest sen-
sownych argumentów, aby odmiennie potraktowane były kompetencje
przewidziane w art. 206 § 2 k.k.w. Także i one należeć muszą - z powyż-
szych względów - do sądu. Pojawienie się, nawet w toku postępowania
egzekucyjnego, potrzeby rozstrzygnięcia określonych kwestii przez sąd,
wcale przecież nie musi oznaczać dysfunkcjonalności tego postępowania.
Ważny jest także inny argument, dostrzeżony zarówno w postano-
wieniu Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 21 lutego 2007 r., jak i w piśmie pro-
kuratora Prokuratury Krajowej, a dotyczący trybu zaskarżania decyzji po-
dejmowanych w przedmiocie rozkładania na raty obowiązku uiszczenia
równowartości przedmiotów podlegających przepadkowi. Gdyby przyjąć, że
decyzję w tym przedmiocie podejmuje urząd skarbowy, byłaby ona zaskar-
żalna do organu nadzoru (art. 17 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyj-
nym w administracji w zw. z art. 23 § 2 i 4 pkt 1 oraz art. 54 § 1 i 5 tej usta-
wy), z ewentualną możliwością uruchomienia kontroli sądowo - administra-
cyjnej (art. 3 § 2 pkt 3, art. 52 § 1, art. 132 i art. 73 § 1 ustawy z dnia 30
sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi,
Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Skazany byłby zatem pozbawiony drogi
sądowego postępowania odwoławczego, takiego jak w wypadku sądowych
decyzji podejmowanych w toku postępowania wykonawczego. Za takim
zróżnicowaniem nie przemawiają żadne racje o charakterze pragmatycz-
nym.
Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, rozstrzygnięto jak w uchwa-
le.