UCHWAŁA Z DNIA 23 KWIETNIA 2002 R.
I KZP 12/2002


Względna przyczyna odwoławcza w postaci zarzutu ,,rażącej nie-
współmierności kary" przewidziana w art. 438 pkt 4 zd. 1 k.p.k. może sta-
nowić podstawę wniesienia środka odwoławczego także w przypadku ra-
żącej niewspółmierności orzeczonego środka karnego.

Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.
Sędziowie SN: M. Sokołowski, E. Strużyna (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.

Sad Najwyższy w sprawie Marka Ż. po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w Z. postanowieniem
z dnia 28 lutego 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
,,Czy zawarte w art. 438 pkt 4 k.p.k. sformułowanie - niesłuszne za-
stosowanie - obejmuje swoim zakresem również wysokość wymiaru środ-
ków karnych określonych w art. 39 pkt 1-3, 6-7 k.k.?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne sformuło-
wane zostało w następującej sytuacji procesowej.
Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 22 listopada 2001 r. skazał Mar-
ka . za popełnienie przestępstwa określonego w art. 178 a § 1 k.k. na karę
grzywny, a na podstawie art. 42 § 2 k.k. orzekł wobec niego środek karny w
postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu
lądowym na okres 2 lat.
Apelację od powyższego wyroku złożył Prokurator Rejonowy w Z. i
zarzucając ,,rażącą niewspółmierność środka karnego w postaci zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na
okres dwóch lat", wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie środ-
ka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na
okres 4 lat.
Sąd Okręgowy w Z., rozpoznając powyższą apelację powziął wyra-
żoną w pytaniu prawnym wątpliwość i zagadnienie to, na podstawie art.
441 § 1 k.p.k., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Prokurator Krajowy wniósł o odmowę podjęcia uchwały z uwagi na
fakt, że przepis art. 438 pkt 4 in fine k.p.k. jest sformułowany jasno i nie
budzi wątpliwości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W aktualnym stanie prawnym podzielenie stanowiska zawartego we
wniosku Prokuratora Krajowego nie jest możliwe. Treść przepisu, o którego
wykładnię zwrócił się, w trybie określonym w art. 441 § 1 k.p.k., Sąd Okrę-
gowy w Z. nie wywoływała bowiem wątpliwości interpretacyjnych jedynie
na gruncie kodyfikacji karnych z 1969 r.
Wykładnia językowa sformułowania ,,niesłusznego zastosowania albo
niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka", czyli okre-
ślenia ujętej w art. 387 pkt. 4 in fine k.p.k. z 1969 r., (identycznie jak w art.
438 pkt 4 in fine k.p.k. z 1997 r.) podstawy odwoławczej prowadzi do oczy-
wistego wniosku, że chodzi o błąd w ocenie okoliczności uzasadniających
zastosowanie konkretnego środka. O ,,niesłusznym" zastosowaniu albo
niezastosowaniu danego środka można więc mówić wówczas, gdy środek
ten ma charakter fakultatywny, tzn. gdy decyzja o jego zastosowaniu jest
wyrazem sędziowskiej oceny.
Zarówno w doktrynie jak i praktyce orzeczniczej omawiana podstawa
odwoławcza tak właśnie jest interpretowana od dawna, w tym także na
gruncie obowiązującego k.p.k. (por. m. in. Z. Doda, A. Gaberle: Kontrola
odwoławcza w procesie karnym, Orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Komentarz, t. II, Warszawa 1997, s. 132; S. Zabłocki w: J. Bratoszewski, L.
Gardocki, Z. Gostyński, S. M. Przyjemski, R. A. Stefański, S. Zabłocki: Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 1998, s. 464; P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komen-
tarz, t. II, Warszawa 1999, s. 550; F. Prusak: Komentarz do Kodeksu po-
stępowania karnego, t. 2, Warszawa 1999, s. 1217; J. Grajewski, L. K. Pa-
przycki: Kodeks postępowania karnego z komentarzem, Sopot 2000, s.
647; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego, Komentarz, Kraków
2001, s. 109).
Utrwalona w orzecznictwie i nauce wykładnia zwrotu określającego
przewidzianą w art. 438 pkt 4 in fine k.p.k. podstawę odwoławczą nie mo-
że jednak oznaczać niemożności kwestionowania w postępowaniu odwo-
ławczym długości okresów na jaki dany środek karny został orzeczony. W
sytuacji, gdy ocena kary jako sumy dolegliwości wynikającej z zastosowa-
nych kar i środków prowadzi do wniosku o niewspółmierności orzeczonej
kary (nadmiernej surowości lub łagodności), możliwa jest korekta wyroku
poprzez uwzględnienie ewentualnego zarzutu rażącej niewspółmierności
kary.
Zaskarżenie wyroku z powodu orzeczenia rażąco niewspółmiernego
środka karnego nie może być jednak wyłączone tylko dlatego, że brzmienia
art. 438 pkt 4 k.p.k. nie skorelowano z przepisami Kodeksu karnego z
1997 r., w którym zrezygnowano z nazw ,,kary zasadnicze" i ,,kary dodat-
kowe", wprowadzając określenia ,,kary" i ,,środki karne".
Wykładnia przepisu art. 387 pkt 4 k.p.k. z 1969 r. nie nastręczała
trudności w warunkach, gdy w prawie karnym materialnym funkcjonowało
pojęcie kar zasadniczych i kar dodatkowych. Interpretację art. 438 pkt 4
k.p.k. poważnie komplikuje jednak fakt wprowadzenia w k.k. 1997 r., obok
pojęcia kar, także pojęć: środków karnych, środków związanych z podda-
niem sprawcy próbie oraz środków zabezpieczających, a ponadto w k.p.k.
z 1997 r. pojęcia środków zapobiegawczych.
W myśl przepisów obowiązującego Kodeksu karnego możliwe jest
samoistne orzekanie środków karnych. W sytuacjach przewidzianych w art.
59 i art. 60 § 7 k.k. sąd może bowiem odstąpić od wymierzenia kary i po-
przestać na orzeczeniu wyłącznie środka karnego. Podkreślenia wymaga
fakt, że także w przypadkach odstąpienia od wymierzenia kary, dopusz-
czalne jest orzeczenie środka karnego w maksymalnych ustawowych gra-
nicach. Możliwe jest więc np. odstąpienie od wymierzenia kary sprawcy
przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., i orzeczenie środka karne-
go w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 10
lat. W takiej sytuacji, przy identycznej interpretacji przepisu art. 438 pkt 4
k.p.k. jaka funkcjonowała w odniesieniu do art. 387 pkt. 4 k.p.k. z 1969 r.
wyłączona byłaby możliwość zaskarżenia orzeczenia. Tym samym przepis
art. 438 pkt 4 in fine k.p.k., jako wyłączający prawo do rozpoznania sprawy
karnej przez sąd wyższej instancji, należałoby uznać za sprzeczny z art.
176 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 2 ust. 1 Protokołu Siódmego do Kon-
wencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Zdaniem Sądu Najwyższego orzekającego w niniejszej sprawie brak
podstaw do uznania, że zamiarem ustawodawcy było wyłączenie możliwo-
ści zaskarżenia omawianej kategorii orzeczeń karnych. Należy zatem opo-
wiedzieć się za taką wykładnią przepisu art. 438 pkt 4 k.p.k., która nie na-
rusza Konstytucji i nie łamie obowiązujących standardów międzynarodo-
wych. W pełni dopuszczalnym rozwiązaniem w tym względzie jest zatem
operowanie zarzutem ,,rażącej niewspółmierności kary" nie tylko w przy-
padku wymierzenia rażąco niewspółmiernej kary, ale także w przypadku
rażącej niewspółmierności orzeczonego środka karnego. Dodatkowym ar-
gumentem przemawiającym za taką wykładnią jest fakt, że Kodeks karny
przewiduje jednolite zasady wymiaru zarówno kar jak i środków karnych
(Rozdział VI. Zasady wymiaru kar i środków karnych; art. 56).
Reasumując, uzasadnione jest więc uznanie, że względna przyczyna
odwoławcza w postaci zarzutu ,,rażącej niewspółmierności kary" przewi-
dziana w art. 438 pkt 4 zdanie pierwsze k.p.k. może stanowić podstawę
wniesienia środka odwoławczego także w przypadku rażącej niewspół-
mierności orzeczonego środka karnego.