UCHWAŁA Z DNIA 18 WRZEŚNIA 2001 R.
I KZP 11/2001


W wypadku gdy sąd rejonowy jest uprawniony do rozpoznawania
środków odwoławczych (art. 24 § 2 k.p.k.) działa on jako ,,sąd odwoław-
czy", czego konsekwencją jest to, że skład tego sądu, orzekającego na
posiedzeniu nie może być określony przez art. 30 § 1 k.p.k., lecz przez art.
30 § 2 k.p.k. Będzie to więc skład trzech sędziów (jeśli ustawa nie stanowi
inaczej).

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: J. Bratoszewski (sprawozdawca), P. Hofmański.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd najwyższy w sprawie Lidii D., po rozpoznaniu, przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Rejonowy w P., postanowieniem z
dnia 10 kwietnia 2001 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
Czy sąd rejonowy - jako sąd odwoławczy - rozpoznając zażalenie na za-
rządzenie o zwrocie aktu oskarżenia, wydane na podstawie art. 337 § 1
k.p.k., powinien orzekać w składzie jednego sędziego czy też trzech sę-
dziów (art. 30 § 1 i 2 k.p.k.)?

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.





U Z A S A D N I E N I E


W sprawie niniejszej wystąpił następujący układ procesowy. Urząd
Skarbowy w P. wniósł akt oskarżenia do Sądu Rejonowego w P. Zarzą-
dzeniem z dnia 20 grudnia 2000 r. Prezes sądu na podstawie art. 337 § 1
k.p.k. w zw. z art. 113 k.k.s. i art. 332 § 1 k.p.k., zwrócił ten akt oskarżenia
Urzędowi Skarbowemu celem usunięcia jego braków formalnych, polega-
jących na dołączeniu jako dowodów nieczytelnych odpisów kilku dokumen-
tów. Zarządzenie to zostało zaskarżone zażaleniem wspomnianego oskar-
życiela publicznego z dnia 24 stycznia 2001 r. Przystępując do rozpozna-
nia tego zażalenia, Sąd Rejonowy w P. nabrał wątpliwości co do tego, w
jakim składzie powinien rozpoznać to zażalenie, a mianowicie czy jedno-
osobowo czy w składzie trzech sędziów.

Powołując się na rozbieżne stanowiska prezentowane w tym zakre-
sie w piśmiennictwie Sąd Rejonowy wystąpił do Sądu Najwyższego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. z przestawionym na wstępie pytaniem praw-
nym, wymagającym - zdaniem tego Sądu - dokonania zasadniczej wy-
kładni ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stylizacja pytania prawnego nie wskazuje wprost które z określeń
ustawowych wymaga dokonania wykładni (i to zasadniczej) przez Sąd
Najwyższy w trybie art. 441 § 1 k.p.k.
Również w uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu Sądowi
Najwyższemu tego pytania Sąd Rejonowy nie powołuje się wprost na wąt-
pliwości nasuwające się przy interpretacji któregokolwiek z przepisów
ustawy, lecz akcentuje istnienie rozbieżności w piśmiennictwie prawni-
czym - co do składu sądu rejonowego, rozpoznającego zażalenie na po-
siedzeniu. Istotnie w tym zakresie w popularnych komentarzach do kodek-
su postępowania karnego ich autorzy zajęli rozbieżne stanowiska. I tak w
komentarzach pod. red. Z. Gostyńskiego (Warszawa 1998) w tezie 1 do
art. 30 i w tezie 6 do art. 337 k.p.k., a także w komentarzu J. Grajewskiego
i L. Paprzyckiego (Sopot 2000) w tezie 13 do art. 337 k.p.k. wyrażono po-
gląd, że sąd rejonowy rozpoznaje zażalenie jednoosobowo, natomiast w
komentarzu pod red. P. Hofmańskiego (Warszawa 1999) w tezie 4 do art.
30 k.p.k. i w komentarzu T. Grzegorczyka (Wyd. II, Warszawa 2001) w te-
zie 1 do art. 30 k.p.k. wyrażono pogląd, że sąd rejonowy działa w takiej sy-
tuacji jako sąd odwoławczy i orzeka w składzie trzech sędziów.
Dostrzegając te rozbieżności w piśmiennictwie prawniczym Sąd Naj-
wyższy podkreśla, że samo ich zaistnienie nie uzasadniałoby potrzeby
podjęcia uchwały w trybie art. 441 § 1 k.p.k., gdyż uchwałę taką Sąd Naj-
wyższy podejmuje wówczas gdy zachodzi potrzeba dokonania wykładni
ustawy i to ,,zasadniczej". Bliższa analiza treści przedstawionego pytania
prawnego doprowadziła jednak Sąd Najwyższy do wniosku, że w istocie w
przedstawionym pytaniu prawnym Sąd Rejonowy wskazał - choć w sposób
pośredni - na potrzebę dokonania zasadniczej wykładni ustawy, a miano-
wicie ustalenia wzajemnego stosunku art. 30 § 1 do art. 30 § 2 k.p.k. i uży-
tego tam określenia ,,sąd odwoławczy". Wniosek ten wynika ze sformuło-
wania zawartego w końcowej części pytania (ujętego w nawiasie), a po-
średnio także z końcowej części uzasadnienia pytania prawnego.
Sąd Najwyższy uznaje, kierując się uprawnieniami wynikającymi z
art. 441 § 1 k.p.k., że w tej sytuacji przedmiotem zasadniczej wykładni do-
konywanej w trybie tego przepisu może być nie to jaki powinien być skład
sądu w określonej sytuacji procesowej, lecz to jak należy rozumieć okre-
ślenie: ,,sąd odwoławczy" użyte w art. 30 § 2 k.p.k. w zestawieniu z treścią
art. 30 § 1 k.p.k. (in principio), odnoszącego się do składu sądu rejonowe-
go, orzekającego na posiedzeniu, a także i to czy sam fakt, że sąd rejo-
nowy jest uprawniony do rozpoznawania środków odwoławczych w wypad-
kach wskazanych w ustawie (art. 24 § 2 k.p.k.) przesądza o tym, że działa
on jako ,,sąd odwoławczy".
Tak właśnie rozumiejąc przedmiot wykładni (której konsekwencje
mogą dopiero mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia wątpliwości Sądu Rejo-
nowego) Sąd Najwyższy uznaje za konieczne podkreślić przede wszyst-
kim, że w kodeksie postępowania karnego z 1969 r., kiedy to sąd rejonowy
także miał uprawnienia (choć w bardzo wąskim zakresie) do rozpoznawa-
nia środków odwoławczych (np. co do tymczasowego aresztowania - art.
212 § 2 d.k.p.k. co do zarządzenia obserwacji psychiatrycznej art. 184 § 4
d. k.p.k.) sam ten fakt nie decydował o tym, że na posiedzeniu, na którym
rozpoznawano środek odwoławczy sąd ten miałby orzekać w składzie
trzech sędziów. Przepis art. 20 § 2 d k.p.k. odnoszący się do składu sądu
orzekającego na posiedzeniu, nie uzależniał bowiem tego składu od tego
czy sąd orzekał na posiedzeniu jako sąd pierwszej instancji, czy też jako
sąd ,,odwoławczy", lecz uzależniał to wyłącznie od rangi sądu. Jeżeli był to
sąd rejonowy, to na posiedzeniu zawsze orzekał w składzie jednego sę-
dziego (ewentualnie - na zarządzenie prezesa sądu - w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników).
W odróżnieniu od tamtego unormowania w obowiązującym aktual-
nie kodeksie postępowania karnego z 1997 r. wprowadzono w art. 24 § 2
k.p.k. nowe uregulowanie a mianowicie, że sąd rejonowy rozpoznaje także
- w wypadkach wskazanych w ustawie - środki odwoławcze.
Na pytanie, czy sąd rejonowy rozpoznający w takiej sytuacji środki
odwoławcze staje się tym samym (w tym zakresie) ,,sądem odwoławczym"
ze wszystkimi tego konsekwencjami, (wynikającymi np. z art. 426 § 1 - 3,
art. 430 § 1 i 2 a także 441 § 1 k.p.k.) odpowiedzieć należy jednoznacznie
pozytywnie (zob. Komentarz do Kodeksu postępowania karnego pod red.
Z. Gostyńskiego Warszawa 1998 r., teza 6 do art. 24). W obowiązującym
kodeksie postępowania karnego - w odróżnieniu od kodeksu postępowa-
nia karnego z 1969 r. - nie ma bowiem sądu, który byłby uprawniony do
rozpoznawania środków odwoławczych, nie będąc - w tym zakresie - są-
dem odwoławczym.
Stwierdzenie powyższe ma także znaczenie dla oceny określenia:
,,sąd odwoławczy" użytego w art. 30 § 2 k.p.k., regulującego generalnie
skład sądu odwoławczego orzekającego na posiedzeniu. Mimo bowiem, że
w § 1 tegoż artykułu statuuje się, iż sąd rejonowy orzeka na posiedzeniu
jednoosobowo, to w kontekście z treścią art. 30 § 2 k.p.k. przyjąć należy,
że regulacja zawarta w § 1 tegoż przepisu dotyczy tylko sytuacji, gdy sąd
rejonowy orzeka jako sąd pierwszej instancji, nie zaś sytuacji gdy orzeka
jako sąd odwoławczy. Przepis art. 30 § 2 k.p.k. stanowi bowiem lex specia-
lis w stosunku do regulacji zawartej w art. 30 § 1 k.p.k., co oznacza, że w
wypadku gdy do rozpoznania środka odwoławczego uprawniony jest sąd
rejonowy, to orzeka on w składzie trzech sędziów, tak jak każdy inny sąd
odwoławczy (oczywiście z wyjątkiem sytuacji, w których ustawa stanowi
inaczej, np. w art. 329 § 2 k.p.k.).
Konsekwencją przyjętej wykładni jest m. in. to, że sąd rejonowy roz-
poznający zażalenie na zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia wydane na
podstawie art. 337 § 1 k.p.k. orzeka w składzie trzech sędziów, gdyż działa
jako sąd odwoławczy, a ustawa żadnego wyjątku w tym zakresie nie sta-
nowi. Oczywiste jest przy tym, że nie może tu być mowy o ewentualnym
stosowaniu art. 329 § 2 k.p.k. statuującego jednoosobowy skład sądu przy
rozpoznawaniu zażaleń na czynności postępowania przygotowawczego,
gdyż czynność procesowa w postaci zarządzenia prezesa sądu o zwrocie
aktu oskarżenia, choć odnosi się do postępowania przygotowawczego, nie
jest ,,czynnością postępowania przygotowawczego", lecz czynnością po-
stępowania sądowego, podjętą już w fazie postępowania jurysdykcyjnego
(po wniesieniu aktu oskarżenia).