Uchwała z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 75/08

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Roberta L. przy uczestnictwie Katarzyny
L. o egzekucję kontaktów z małoletnią Zuzanną L., po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 sierpnia 2008 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 14
marca 2008 r.:
"Czy wykonanie postanowień sądu opiekuńczego, określających stałe i
powtarzające się kontakty rodziców z dziećmi i zawierających nakazy
każdorazowego wydania dziecka przez tego z rodziców, któremu powierzono
wykonywanie władzy rodzicielskiej, a równocześnie zobowiązujących drugiego z
rodziców do każdorazowego odprowadzania dziecka do miejsca jego zamieszkania
po upływie terminu kontaktów następuje w trybie art. 1050 czy art. 1051 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Postanowienie regulujące kontakty rodziców z dzieckiem, nakazujące
wydawanie dziecka przez rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy
rodzicielskiej, oraz zobowiązujące drugiego rodzica do odprowadzania
dziecka, podlega wykonaniu w postępowaniu unormowanym w art. 5981 i
nast. k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu zażalenia na postanowienie
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu z dnia 14 grudnia 2007 r.,
nakładające na dłużniczkę Katarzynę L. - na podstawie art. 1050 § 1 i 3 k.p.c. -
grzywnę z zamianą na areszt, w związku z uniemożliwianiem wierzycielowi
Robertowi L. kontaktów z małoletnią córką Zuzanną, określonych w postanowieniu
sądu opiekuńczego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawą z dnia 19 lipca 2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 98, poz. 1069) uchylono przepisy art.
580, 790 oraz 1089-10951 k.p.c., jak też znowelizowano art. 579, a do działu II
tytułu I części pierwszej księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego dodano
oddział 5, normujący postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej
władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Podstawowym celem tych zmian
było - jak podniesiono w piśmiennictwie - pozbawienie postępowania w sprawach o
odebranie osoby wszelkich cech postępowania egzekucyjnego i nadanie mu
charakteru postępowania opiekuńczego. Prawodawcy przyświecał również cel
ujednolicenia i uproszczenie tego postępowania oraz uczynienia go bardziej
skutecznym.
W wyniku tych zmian postępowanie w sprawach o odebranie osoby toczy się
według przepisów o postępowaniu nieprocesowym, stanowiąc jedno z postępowań
w sprawach opiekuńczych, należących do spraw z zakresu prawa rodzinnego,
opiekuńczego i kurateli. Istotą nowej regulacji jest więc skupienie w jednym
postępowaniu (opiekuńczym, nieprocesowym) kwestii związanych z rozpoznaniem i
wykonaniem (także przymusowym) orzeczenia nakazującego odebranie osoby. Jak
się jednolicie podkreśla w literaturze, współcześnie w sprawach o odebranie osoby
wyłączone jest stosowanie przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego
oraz postępowania klauzulowego (por. także uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 156/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 2).
Zmiana modelu wykonywania orzeczeń dotyczących odebrania osoby
podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką nie może być
pomijana przy rozstrzyganiu kwestii, jakie przepisy są właściwe do wykonania
postanowienia sądu opiekuńczego lub sądu orzekającego rozwód, regulującego
kontakty rodziców z dzieckiem, zawierające nakaz wydawania dziecka przez
rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, oraz
zobowiązujące drugiego rodzica do odprowadzania dziecka (art. 58 § 1 oraz art. 97
§ 2 k.r.o.). Konieczność uwzględnienia tej zmiany wynika nie tylko z faktu, że
wszystkie argumenty aksjologiczne i pragmatyczne leżące u jej podstaw są
aktualne także w wypadku orzeczeń regulujących kontakty rodziców z dziećmi, ale
także dlatego, że w obu wypadkach zbliżona jest - a nawet identyczna - istota
obowiązków rodziców, polegających na wydaniu (wydawaniu) i odebraniu
(odbieraniu) dziecka w określonym czasie i w określonych warunkach. Nie ulega
przy tym wątpliwości, że korelatem nakazu wydania oraz ,,odprowadzenia" dziecka
jest jego odebranie, także przymusowe, jeżeli nie następuje w sposób dobrowolny.
Nie ma również podstaw, językowych nie wyłączając, do redukowania
znaczenia użytego w tytule oddziału 5 wyrazu ,,odebranie" tylko do czynności
jednokrotnej, polegającej na jednorazowym odebraniu dziecka od osoby
zobowiązanej i przekazaniu go osobie uprawnionej. Normując ,,odebranie" osoby,
prawodawca nie wprowadza żadnych ograniczeń lub dystynkcji pomiędzy
odebraniem na stałe, a odebraniem na czas określony; chodzi więc o każde
odebranie osoby (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 maja
1975 r., III CZP 30/75, OSNCP 1976, nr 3, poz. 41). Trzeba przy tym pamiętać, że
prawodawca - formułując tekst normatywny - zazwyczaj posługuje się, jeżeli nie
zachodzą inne istotne względy, rzeczownikami w liczbie pojedynczej, a
rzeczownikami odsłownymi (gerundami) w formie dokonanej, nie ciągłej (w tym
wypadku ,,odebranie", a nie ,,odbieranie"); z punktu widzenia semantycznego forma
dokonana obejmuje wtedy także ,,stany ciągłe".
Wszystkie przedstawione argumenty przemawiają za wdrożeniem w
rozstrzyganym przypadku postępowania unormowanego w art. 5981 i nast. k.p.c., a
jednocześnie stanowczo przeciwko stosowaniu art. 1050 lub 1051 k.p.c. Przyjęte
rozwiązanie ma także walor funkcjonalny, gdyż prowadzi do skupienia w sądzie
opiekuńczym wszystkich spraw związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej,
jak też pozwala, bez uciekania się do ekstensywnych metod wykładni prawa
egzekucyjnego, uniknąć problemów, z którymi zmagał się Sąd Najwyższy przy
podejmowaniu uchwały z dnia 20 marca 1992 r., III CZP 16/92 (OSNCP 1992, nr 9,
poz. 162).
Z tych względów Sąd Najwyższy, wychodząc z konieczności poza alternatywę
przedstawioną w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym,
uchwalił, jak na wstępie.