Uchwała z dnia 8 października 2003 r., III CZP 68/03

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego
w T.G. przy uczestnictwie Jerzego G. i Grażyny G. o wpis hipoteki przymusowej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 8 października
2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach
postanowieniem z dnia 11 czerwca 2003 r.:
"Czy tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji tylko przeciwko podatnikowi jest podstawą wpisu
hipoteki przymusowej na rzecz Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego z tytułu
należności podatkowych także na nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka ?"
podjął uchwałę:

Podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej
przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka nie może być
administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony tylko przeciwko podatnikowi;
podstawę tę może stanowić tytuł wystawiony na oboje małżonków.

Uzasadnienie

Reprezentujący Skarb Państwa Urząd Skarbowy w T.G. w dniu 3 kwietnia
2003 r. wniósł o wpisanie w księdze wieczystej, prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w Tarnowskich Górach hipoteki przymusowej w kwocie 10 809,70 zł celem
zabezpieczenia na nieruchomości, dla której prowadzona jest ta księga, wykonania
zobowiązań Jerzego G. z tytułu nieuiszczenia podatku dochodowego od osób
fizycznych, stwierdzonych trzema tytułami wykonawczymi wystawionymi przeciwko
dłużnikowi przez ten Urząd.
Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach postanowieniem z dnia 4 kwietnia
2003 r. oddalił wniosek, uznając, że przeszkodą do dokonania żądanego wpisu jest
istnienie tytułów wykonawczych wystawionych tylko przeciwko dłużnikowi, podczas
gdy nieruchomość, która ma być obciążona hipoteką przymusową, stanowi
przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej jego i jego żony Grażyny G. Zdaniem
Sądu Rejonowego, podstawą wpisu mogłyby być tytuły wykonawcze wystawione
stosownie do art. 27c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r., Nr 110, poz. 968 ze zm.
- dalej: ,,u.p.e.a.") na oboje małżonków.
Rozpatrując apelację wnioskodawcy od wymienionego postanowienia, Sąd
Okręgowy w Gliwicach powziął poważne wątpliwości, które ujął w przytoczonym w
sentencji zagadnieniu prawnym i zagadnienie to przedstawił Sądowi Najwyższemu
do rozpoznania. Sąd Okręgowy odwołał się do stanowiska wyrażanego dotychczas
w orzecznictwie Sądu Najwyższego i zwrócił uwagę na późniejszą zmianę
przepisów prawa, mogącą mieć znaczenie dla jego rozstrzygnięcia. Uznał, że
dotychczasowe orzecznictwo przemawia za poglądem wyrażonym przez Sąd
Rejonowy, ale wskazał argumenty mogące przemawiać przeciwko niemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia możliwości uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości
stanowiącej przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej, gdy podstawą
uzyskania tej hipoteki jest tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (administracyjny tytuł wykonawczy),
była przedmiotem licznych wypowiedzi judykatury. Ostatecznie w orzecznictwie
Sądu Najwyższego ukształtowany został pogląd, że administracyjny tytuł
wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi może stanowić podstawę wpisu
hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot małżeńskiej
wspólności majątkowej dłużnika i jego małżonka, bez zaopatrywania tego tytułu
klauzulą wykonalności przeciwko dłużnikowi, ale wymagane jest nadanie mu
klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (zob. w szczególności
uchwały z dnia 18 maja 1995 r., III CZP 63/95, OSNC 1995, nr 10, poz. 142, z dnia
29 października 1996 r., III CZP 57/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 24, z dnia 30 maja
2001 r., III CZP 24/01, OSNC 2002, nr 2, poz. 15, z dnia 11 czerwca 2001 r., III
CZP 17/01, OSNC 2001, nr 12, poz. 172 i z dnia 20 czerwca 2001 r., III CZP 34/01,
OSNC 2002, nr 1, poz. 3). W świetle przepisów, na tle których pogląd ten został
wyrażony, nie ma powodów do jego podważenia, wymaga jednak rozważenia, czy
zachował on aktualność po zmianie ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji, dokonanej ustawą z dnia 6 września
2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 1368), która weszła w życie z dniem 30 listopada
2001 r. Ponieważ rozpatrywane zagadnienie prawne dotyczy możliwości uzyskania
hipoteki przymusowej celem zabezpieczenia zobowiązań podatkowych, należy też
odnieść się do przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(jedn. tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 137, poz. 926 ze zm. - dalej: ,,Ord.pod.") w
brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy -
Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 169, poz.
1387), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.
Według przepisów Ordynacji podatkowej, po ich zmianie dokonanej ustawą z
dnia 12 września 2002 r., Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego
przysługuje hipoteka przymusowa celem zabezpieczenia m.in. zobowiązań
podatkowych podatnika (art. 34 § 1), jej przedmiotem może być m.in. nieruchomość
stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka (art. 34 i §
3 pkt 2). Hipoteka przymusowa powstaje - z zastrzeżeniem przewidzianego tam
wyjątku - przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej (art. 35 § 1), a podstawą
wpisu jest - poza decyzjami wymienionymi w art. 35 § 2 pkt 1 - tytuł wykonawczy
lub zarządzenie zabezpieczenia, mogące być wystawione na podstawie przepisów
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji bez wydawania decyzji (art. 35 § 2
pkt 2). Z regulacji tej w sposób jasny wynika, że podstawą wpisu do księgi
wieczystej hipoteki przymusowej, zabezpieczającej wykonanie zobowiązań
podatkowych, może być administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący należności
wynikające z tych zobowiązań i że hipoteka może być wpisana na nieruchomości
stanowiącej przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej podatnika i jego
małżonka. Pozostaje jednak wątpliwość, czy wystarczający jest tytuł wykonawczy
wystawiony tylko na podatnika, czy też potrzebne jest nadanie mu klauzuli
wykonalności przeciwko małżonkowi podatnika bądź wymagane jest wystawienie
tytułu wykonawczego na oboje małżonków.
Powołane wyżej przepisy Ordynacji podatkowej mogą sugerować, że
zawierają
wyczerpującą
regulację
powstania
hipoteki
przymusowej
zabezpieczającej wykonanie zobowiązań podatkowych, podstaw wpisu tej hipoteki
w księdze wieczystej i jej przedmiotu. Można by więc sądzić, że wystarczającym dla
wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka jest administracyjny tytuł
wykonawczy, obejmujący należności wynikające z zobowiązań podatkowych,
wystawiony na podatnika. Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia
prawnego nie można jednak pomijać przepisów ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, po ich zmianie dokonanej ustawą z dnia 6 września
2001 r.
Dodany do ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji art. 27c
stanowi, że jeżeli egzekucja ma być prowadzona zarówno z majątku wspólnego
zobowiązanego i jego małżonka, jak i z ich majątków osobistych, tytuł wykonawczy
wystawia się na oboje małżonków. Przytoczony przepis dotyczy postępowania
egzekucyjnego, jednak według poglądu wyrażonego w orzecznictwie,
zapoczątkowanego orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1953 r., II C
2520/52 (OSN 1954, nr 2, poz. 34) i - mimo zmian stanu prawnego - powtarzanego
w późniejszych orzeczeniach (np. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28
marca 1995 r., I CR 2/95, nie publ.), postępowanie dotyczące wpisu hipoteki
przymusowej w księdze wieczystej powinno być traktowane jak postępowanie
egzekucyjne.
Postępowanie o wpis hipoteki przymusowej odbywa się na podstawie
przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie
wieczystoksięgowe (art. 6261-62613), zamieszczonych w księdze dotyczącej
postępowania nieprocesowego. Ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest ani
sposobem egzekucji, ani jego skutkiem nie jest wyegzekwowanie roszczenia, lecz
zabezpieczenie wykonania zobowiązania (zob. tytuł rozdziału 3 działu III Ord.pod.).
Jest to zarazem postępowanie zmierzające do ułatwienia przyszłego postępowania
egzekucyjnego i w wypadku, w którym jego skutek może być osiągnięty tylko wtedy,
gdy wierzyciel ma taki tytuł prawny, jaki jest wymagany do wszczęcia egzekucji, tj.
tytuł wykonawczy (art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm., art. 35
§ 2 pkt 2 Ord.pod.), jego podstawę powinien stanowić taki sam tytuł, który może być
podstawą egzekucji we wszystkich wypadkach jej prowadzenia. Jeżeli zatem
według art. 27c u.p.e.a. do egzekucji z majątku wspólnego zobowiązanego i jego
małżonka potrzebny jest tytuł wykonawczy wystawiony na oboje małżonków, to i do
wpisu hipoteki przymusowej, której przedmiotem jest taka nieruchomość, konieczne
jest istnienie tytułu wykonawczego wystawionego na oboje małżonków.
Odpowiednio dotyczy to wpisu hipoteki przymusowej mającej zabezpieczać
należności podatkowe podatnika na nieruchomości stanowiącej przedmiot
małżeńskiej wspólności majątkowej podatnika i jego małżonka (według terminologii
użytej w art. 34 § 3 pkt 2 Ord.pod. - na nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka). Taki tytuł wykonawczy nie
wymaga nadania klauzuli wykonalności ani przeciwko podatnikowi, ani przeciwko
jego małżonkowi.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.