Uchwała z dnia 28 października 2004 r., III CZP 59/04

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza S. przeciwko Gminie
Miasta K. przy interwencji ubocznej Janiny N.-H. o ustalenie prawa do
dysponowania grobem, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 28 października 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 6 lipca 2004 r.:
,,Czy sprawa dotycząca ustalenia prawa do dysponowania grobem z
pochowanymi zmarłymi należy do kategorii spraw wymienionych w art. 17 pkt 1
k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Sprawa o ustalenie uprawnienia do dysponowania grobem, w którym są
pochowane zwłoki, należy do właściwości sądu okręgowego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia wyrokiem z dnia 13 października
2003 r. ustalił, że powód jest współuprawniony do dysponowania oznaczonym
grobem stałym, murowanym, położonym na Cmentarzu R. w K. W uzasadnieniu
wyjaśnił, że obecnie w grobie tym są pochowane zwłoki dwudziestu trzech osób.
Powód zrealizował już przysługujące mu uprawnienie do czterech miejsc na
pochowanie zwłok, uprawnienie do dysponowania grobem nie ogranicza się jednak
do możliwości pochowania zwłok, lecz obejmuje także możliwość odbywania
ceremonii religijnych i podejmowania innych czynności.
W toku rozpoznawania apelacji, wniesionej przez interwenientkę uboczną po
stronie pozwanej, Sądowi Okręgowemu nasunęło się przytoczone wyżej
zagadnienie prawne. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Generalnym założeniem art. 17 k.p.c. jest przekazanie spraw niemajątkowych
do właściwości rzeczowej sądu okręgowego. Gdy w sprawie dochodzone jest prawo
niemajątkowe łącznie z roszczeniami majątkowymi, decydujące znaczenie, zgodnie
z tym założeniem, ma prawo niemajątkoweme, w związku z czym sprawa ta,
stosownie do art. 17 pkt 1 k.p.c., należy do właściwości rzeczowej sądu
okręgowego.
Według utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, w typowej sytuacji
prawo do grobu obejmuje zarówno uprawnienia majątkowe, związane przede
wszystkim z poniesionymi opłatami za grób i wydatkami na urządzenie grobu, jak i
uprawnienia niemajątkowe, w szczególności do pochowania zmarłego, do
wystawienia nagrobka, do urządzenia wystroju nagrobka i do wykonywania
zwyczajowo przyjętych innych czynności. Jednocześnie akcentuje się
niepodzielność tego prawa. W konsekwencji, realizowanie tylko niektórych
wspomnianych uprawnień jest w istocie wykonywaniem prawa do grobu jako całości
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 r., III CZP 155/94, OSNC 1995,
nr 3, poz. 52 i cytowane tam orzecznictwo).
Jeżeli w grobie są już pochowane zwłoki, choćby tylko jednej osoby, za
niewątpliwie dominujące elementy prawa do grobu uważa się uprawnienia o
charakterze niemajątkowym.
Niemajątkowy aspekt prawa do grobu nie może być jednak pominięty z reguły
także wtedy, gdy w grobie nikt nie został jeszcze pochowany. Wyrazem tego prawa
w takiej sytuacji jest przede wszystkim uprawnienie do pochowania zwłok. Tylko w
jednym przypadku prawo do grobu, w którym nikt nie został jeszcze pochowany,
może mieć - jak się przyjmuje w orzecznictwie - charakter wyłącznie majątkowy, a
mianowicie wtedy, gdy przysługujące danej osobie uprawnienie do pochowania
zwłok wygasło, a nikt inny nie nabył jeszcze w miejsce tej osoby uprawnienia do
pochowania zwłok w tym grobie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
1994 r., III CZP 155/94).
W świetle powyższych uwag, uprawnienie do dysponowania grobem, w
którym są pochowane zwłoki, musi być uznane za przejaw prawa, którego
dochodzenie jest sprawą objętą hipotezą art. 17 pkt 1 k.p.c.
W konsekwencji, należało udzielić odpowiedzi, jak w uchwale (art. 390 § 1
k.p.c.).