Uchwała z dnia 4 sierpnia 2005 r., III CZP 51/05

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi na czynności komornika sądowego rewiru
IV przy Sądzie Rejonowym w Katowicach w sprawie egzekucyjnej IV Km (...) z
wniosku Anny G. przeciwko Aleksandrze K. i Jakubowi K. o świadczenie pieniężne,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 4 sierpnia 2005
r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Katowicach
postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2005 r.:
"1. Czy w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego wskutek pozbawienia
wykonalności tytułu wykonawczego uregulowanego w art. 825 pkt 2 k.p.c. w sytuacji
częściowego ściągnięcia należności pieniężnej objętej tytułem wykonawczym, gdy
istniała przeszkoda do wszczęcia i prowadzenia egzekucji, zachodzi podstawa do
obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną obejmującą ściągniętą część należności
stosownie do treści art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) i czy w takim przypadku
podstawę takiego rozstrzygnięcia stanowi art. 43 ustawy co do egzekucji wszczętej
przed dniem 5 lutego 2005 r.?,
a w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1,
2. Czy w takiej sytuacji postanowienie komornika obciążające wierzyciela
obowiązkiem uiszczenia opłaty egzekucyjnej podlega wykonaniu w drodze
egzekucji po jego uprawomocnieniu bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności
stosownie do treści art. 49 zd. 3 ustawy w brzmieniu obowiązującym do 13
listopada 2004 r. i art. 49 ust. 1 zd. 5 ustawy w brzmieniu obowiązującym po tej
dacie? "
podjął uchwałę:


Komornik nie jest uprawniony do obciążenia wierzyciela opłatą
egzekucyjną od wyegzekwowanej części świadczenia pieniężnego w razie
umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek dłużnika na podstawie
art. 825 pkt 2 k.p.c.

Uzasadnienie

(...) Postanowieniem z dnia 8 października 2004 r. Sąd Rejonowy nadał
klauzulę wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu
upominawczym. W dniu 27 października 2004 r. komornik na wniosek wierzycielki
wszczął na podstawie powyższego tytułu wykonawczego egzekucję, w wyniku
której doszło do wyegzekwowania kwoty 3606 zł. Na skutek zażalenia dłużnika z
dnia 10 listopada 2004 r. Sąd Rejonowy postanowieniem wydanym w tym samym
dniu uchylił swoje postanowienie z dnia 8 października 2004 r. o nadaniu nakazowi
zapłaty klauzuli wykonalności, a w dniu 1 grudnia 2004 r. oddalił ponowny wniosek
wierzycielki o nadanie nakazowi klauzuli wykonalności, stwierdzając, że nie ma ku
temu podstaw, okazało się bowiem, iż w dniu 20 maja 2004 r. dłużnicy złożyli
sprzeciw od nakazu zapłaty, który pomyłkowo został załączony do niewłaściwych
akt, a zatem postanowienie z dnia 8 października 2004 r. nie miało podstaw
prawnych. Po uprawomocnieniu się postanowienia z dnia 10 listopada 2004 r.
komornik na wniosek dłużnika postanowieniem z dnia 21 stycznia 2005 r. umorzył
egzekucję na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c., zwrócił dłużnikowi wyegzekwowaną
kwotę 3 606 zł, ustalił na podstawie art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm. - dalej:
,,u.k.s.egz.") opłaty egzekucyjne w wysokości 447,48 zł i wezwał wierzycielkę do ich
pokrycia w terminie 14 dni pod rygorem egzekucji.
Oddalając w dniu 25 lutego 2005 r. skargę wierzycielki na powyższe
postanowienie komornika obciążające ją opłatami egzekucyjnymi, Sąd Rejonowy
uznał, że komornik nie naruszył przepisów prawa, zgodnie bowiem z art. 43 i 49 ust.
1 u.k.s.egz. należała mu się opłata egzekucyjna od wyegzekwowanej części
świadczenia, a skoro postępowanie egzekucyjne zostało umorzone ze względu na
pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego i wyegzekwowaną kwotę
zwrócono dłużnikowi, to kosztami egzekucji powinna zostać obciążona wierzycielka,
gdyż w przeciwnym wypadku komornik pozbawiony byłby należnego mu
wynagrodzenia.
Rozpoznając zażalenie wierzycielki, zarzucające m.in., że działała zgodnie z
prawem i nie może ponosić konsekwencji pomyłki Sądu, w wyniku której okazało
się, iż klauzula wykonalności została nadana bezpodstawnie i doszło do umorzenia
egzekucji, Sąd Okręgowy w Katowicach powziął poważne wątpliwości prawne
przedstawione w pytaniach przytoczonych na wstępie uchwały. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa,
zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia może dotyczyć jedynie
takich problemów prawnych, które pozostają w ścisłym związku z rozstrzygnięciem
środka odwoławczego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1975
r., I PR 31/75, OSNCP 1975, nr 12, poz. 176). Tej przesłanki nie spełnia drugie z
przedstawionych zagadnień prawnych, dotyczy bowiem wykonania w drodze
egzekucji postanowienia komornika obciążającego wierzyciela opłatami
egzekucyjnymi, przedmiotem zaś zażalenia jest kwestia dopuszczalności
obciążenia przez komornika opłatą egzekucyjną od wyegzekwowanej części
świadczenia wierzyciela, po umorzeniu postępowania egzekucyjnego na wniosek
dłużnika na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c., na skutek uchylenia postanowienia o
nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Z tego względu, niezależnie
od odpowiedzi na pierwsze pytanie, drugie nie mogło być przedmiotem
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego. Z tych samych względów uściślenia wymagało
pierwsze pytanie i rozstrzygnięcie, czy w okolicznościach rozpoznawanej sprawy
dopuszczalne było obciążenie przez komornika wierzyciela opłatami egzekucyjnymi
od świadczenia wyegzekwowanego w toku prawidłowo wszczętej i prowadzonej
egzekucji, gdy następnie, w wyniku uchylenia przez Sąd postanowienia o nadaniu
tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, doszło na wniosek dłużnika do
umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c.
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że ze względu na to, iż w rozpatrywanej
sprawie egzekucja została wszczęta przed dniem 13 listopada 2004 r., tj. przed
wejściem w życie ustawy, z dnia 24 września 2004 r. nowelizującej ustawę o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 236, poz. 2356), zgodnie z art. 4 ust. 1
tej ustawy stosuje się przepisy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji w
brzmieniu sprzed nowelizacji.
Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji zmieniła zasady wynagradzania
komorników oraz zasady i sposób pobierania przez nich opłat za czynności
egzekucyjne. Stanowiąc w art. 43 u.k.s.egz., że za prowadzenie egzekucji i inne
czynności wymienione w ustawie komornik pobiera opłaty egzekucyjne,
ustawodawca starał się jednocześnie zwiększyć zainteresowanie komorników
skutecznością i efektywnością egzekucji przez uzależnienie uzyskiwanych
dochodów od wartości realnie wyegzekwowanych świadczeń, choć początkowo,
zgodnie z pierwotnym brzmieniem przepisu art. 45 u.k.s.egz., wszczęcie egzekucji
świadczeń pieniężnych wymagało wpłacenia przez wierzyciela części opłaty
stosunkowej ustalanej od wartości egzekwowanego świadczenia. Kolejne
nowelizacje ustawy uchyliły ten obowiązek, doprowadzając do stanu prawnego, w
którym komornik nie ma prawa pobierania od wierzyciela jakichkolwiek opłat za
wszczęcie egzekucji świadczeń pieniężnych, a pobiera jedynie od dłużnika opłatę
stosunkową za dokonaną egzekucję takich świadczeń (art. 45 § 2 u.k.s.egz.).
Przepisy omawianej ustawy nie przewidują możliwości pobrania przez komornika
od wierzyciela opłaty egzekucyjnej od egzekucji świadczeń pieniężnych w
jakiejkolwiek sytuacji związanej z postępowaniem egzekucyjnym, także w razie
umorzenia tego postępowania niezależnie od przyczyn i podstawy umorzenia.
Z art. 45 ust. 2, art. 49 zdanie drugie oraz art. 59 ust. 1 u.k.s.egz. wynika, że
komornik może obciążyć opłatami od egzekucji świadczeń pieniężnych tylko
dłużnika - w jedynym, uregulowanym w ustawie przypadku umorzenia
postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela złożony przed upływem roku
od dnia otrzymania wniosku o wszczęcie egzekucji. Z faktu, że inne przyczyny
umorzenia postępowania egzekucyjnego nie zostały - w zakresie pobierania opłat
egzekucyjnych - uregulowane w ustawie nie wynika, iż chodzi o lukę w prawie ani
że w tych sytuacjach komornik może tymi opłatami obciążyć wierzyciela.
Przeciwnie, niezamieszczenie w ustawie odpowiednika § 6 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności
komorników (Dz.U. Nr 62, poz. 264 ze zm.), przyznającego komornikowi prawo do
wyegzekwowania na swoją rzecz od wierzyciela opłat niepobranych od dłużnika, w
powiązaniu ze wskazanymi wyżej regulacjami dotyczącymi pobierania przez
komornika opłat egzekucyjnych, zawartymi w ustawie o komornikach sądowych i
egzekucji, wskazuje, że ustawodawca świadomie uprawnił komornika do pobierania
opłat egzekucyjnych od egzekucji świadczeń pieniężnych w każdej sytuacji tylko od
dłużnika, nie dając mu prawa do obciążania nimi wierzyciela. Uprawnienia takiego
nie przyznaje komornikowi także art. 770 k.p.c., który dotyczy kosztów egzekucji
należnych wierzycielowi od dłużnika i nie może być podstawą do wydania przez
komornika postanowienia obciążającego wierzyciela opłatami egzekucyjnymi na
swoją rzecz.
Trzeba zatem stwierdzić, że również w sytuacji, do jakiej doszło w
rozpoznawanej sprawie, w której egzekucja została wszczęta na podstawie
wydanego przez sąd tytułu wykonawczego i doprowadziła do wyegzekwowania od
dłużnika części świadczenia, komornik - zgodnie z art. 45 ust. 2 u.k.s.egz. -
powinien pobrać od dłużnika odpowiednią opłatę stosunkową także przy umorzeniu
postępowania egzekucyjnego na wniosek dłużnika na podstawie art. 825 pkt 2
k.p.c. z powodu uchylenia przez sąd postanowienia o nadaniu klauzuli
wykonalności, nie miał bowiem podstawy prawnej do nałożenia na wierzyciela
obowiązku uiszczenia tej opłaty.
Jak podkreślał wielokrotnie Sąd Najwyższy (por. m.in. uchwała składu siedmiu
sędziów z dnia 27 listopada 1986 r., III CZP 40/86, OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 71,
uchwały z dnia 28 lutego 1995 r., III CZP 20/95, OSNCP 1995, nr 5, poz. 83, z dnia
19 lipca 1996 r., III CZP 80/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 148 i z dnia 28 kwietnia
2004 r., III CZP 16/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 103, oraz postanowienie z dnia 9
września 1987 r., III CRN 233/87, OSNCP 1989, nr 10, poz. 161), jakkolwiek
komornik jest zobowiązany do ustalenia kosztów egzekucji, to jednak nie jest
uprawniony do oceny, czy istniały podstawy do jej wszczęcia, jeżeli wierzyciel
łącznie z wnioskiem złożył tytuł wykonawczy uprawniający do wszczęcia egzekucji
przeciwko dłużnikowi. Nie jest zatem uprawniony do oceny, czy istnieją podstawy
do obciążenia wierzyciela kosztami postępowania egzekucyjnego, co może uczynić
tylko sąd rozpoznający skargę dłużnika na obciążenie go przez komornika opłatami
egzekucyjnymi. Ustawodawca nie przewidział możliwości dokonywania przez
komornika ustalenia i oceny okoliczności koniecznych do stwierdzenia, czy zasadne
było wszczęcie przez wierzyciela egzekucji, a przy jej umorzeniu na podstawie np.
art. 825 pkt 2 k.p.c., czy doszło do tego z przyczyn leżących po stronie wierzyciela.
Ustaleń tych i oceny może dokonać jedynie sąd, rozważając wszystkie okoliczności
sprawy, w tym zasadność wszczęcia egzekucji i przyczyny jej umorzenia.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 19 lipca 1996 r., III CZP
80/96 oraz z dnia 6 września 2001 r., III CZP 39/01 (OSNC 2002, nr 4, poz. 45), sąd
może, na podstawie art. 13 § 2 k.p.c., stosować przy ocenie, która strona
postępowania egzekucyjnego powinna ponieść jego koszty (art. 770 k.p.c.) zasady
określone w art. 98 i nast. k.p.c., a także w drodze analogii art. 20 ust. 2 i art. 11
ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.). Może zatem, w zależności od
okoliczności sprawy, uznać, że opłaty egzekucyjne powinny obciążać dłużnika albo
wierzyciela, jak również nie obciążyć nimi żadnej ze stron postępowania
egzekucyjnego. Ze względu na charakter opłat egzekucyjnych oraz status
komornika nie można wykluczyć, że w szczególnych okolicznościach komornik,
mimo prawidłowo wszczętej i prowadzonej egzekucji oraz wyegzekwowania części
należności, może nie otrzymać opłaty egzekucyjnej, jeżeli nie będzie podstaw do
obciążenia nią jednej ze stron. Nie przypadkowo więc ustawodawca nie przewidział
możliwości podejmowania w tym przedmiocie decyzji przez komornika i obciążenia
opłatami egzekucyjnymi wierzyciela w razie umorzenia postępowania
egzekucyjnego, co często wymaga ustalenia i oceny skomplikowanych nieraz
okoliczności faktycznych i prawnych, a zatem może należeć jedynie do sądu.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale.