Uchwała z dnia 25 lipca 2002 r., III CZP 45/02

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi wierzyciela Skarbu Państwa - Sądu
Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie na czynność Komornika
Rewiru II przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie z dnia
28 stycznia 2002 r. w sprawie przeciwko dłużnikowi Zbigniewowi C. i z dnia 31
stycznia 2002 r. w sprawie przeciwko dłużniczce Monice K., po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 25 lipca 2002 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 23 maja
2002 r.:
,,Czy w świetle art. 45 ust. 7 i art. 59 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz U z 1997 r. Nr 133, poz. 882) w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz U z 2001 r. Nr
130, poz. 1452) - wierzyciel Skarb Państwa - działający przez Sąd - jest
obowiązany do uiszczenia (przekazania) opłaty stosunkowej łącznie (jednocześnie)
z poleceniem komornikowi sądowemu wszczęcia egzekucji?".
podjął uchwałę:
Przepis art. 45 ust. 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) zobowiązuje sąd do
przekazania komornikowi części opłaty stosunkowej, o której mowa w art. 45
ust. 5 tej ustawy, łącznie z poleceniem egzekucyjnym.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 15 marca 2002 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa
Śródmieścia oddalił skargę wierzyciela Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla
Krakowa-Nowej Huty na czynności Komornika Rewiru II przy Sądzie Rejonowym
dla Krakowa-Śródmieścia, polegające na zarządzeniu zwrotu poleceń
egzekucyjnych z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie przeciwko dłużnikowi
Zbigniewowi C. i z dnia 31 stycznia 2002 r. w sprawie przeciwko dłużniczce Monice
K.
Sąd Rejonowy uznał za uzasadniony zwrot poleceń egzekucyjnych w sytuacji,
w której jednocześnie z nimi wierzyciel-Skarb Państwa - Sąd Rejonowy dla
Krakowa-Nowej Huty nie wniósł opłaty egzekucyjnej. Uzasadnienie dla takiej oceny
stanowi art. 47 ust. 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i
egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 - dalej "u.k.s.egz.") w brzmieniu ustalonym
ustawą z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 130, poz. 1452).
Rozpoznając zażalenie wierzyciela, Sąd Okręgowy w Krakowie przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w
sentencji postanowienia. W ocenie Sądu Okręgowego, ustawa z dnia 18 września
2001 r., która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 r., w zasadzie uniezależniła
podjęcie przez komornika sądowego czynności od uiszczenia przez wierzyciela
należnej opłaty. Odmiennie jednak traktowany jest wierzyciel - Skarb Państwa,
działający przez sąd lub prokuratora, treść znowelizowanego art. 45 u.k.s.egz.
wskazuje bowiem, że pomimo ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych (art. 8
ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm. - dalej "u.k.s.c."), które
powinno w myśl art. 771 k.p.c. rozciągać się na postępowanie egzekucyjne,
wprowadzony został jednak obowiązek uiszczenia opłaty egzekucyjnej
jednocześnie z poleceniem wszczęcia egzekucji. Przemawia za tym art. 45 ust. 7
ustawy w nowym brzmieniu, przewidujący sankcję zwrotu polecenia egzekucyjnego
w razie braku jednoczesnego przekazania przez sąd lub prokuratora części
należnej opłaty stosunkowej. Brak co prawda przepisu nakładającego obowiązek
uiszczenia takiej opłaty jednocześnie z wnioskiem, jednak istnienie sankcji zwrotu
polecenia musi zakładać nałożenie takiego obowiązku. Gdyby uznać, że sąd lub
prokurator nie ma takiego obowiązku, to zastosowanie takiej sankcji byłoby
niedopuszczalne, zwłaszcza że w świetle art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. komornik nie
może wzywać sądu lub prokuratora - dochodzących należności Skarbu Państwa -
do uiszczenia takiej opłaty. Jedyny wniosek, zdaniem Sądu Okręgowego, jest taki,
że obowiązek uiszczenia stosownej opłaty egzekucyjnej przez sąd lub prokuratora
musi wynikać z ustawy. Za takim stanowiskiem przemawia też treść art. 59 ust. 3
u.k.s.egz. Brzmienie ustawy przemawia zatem za przyjęciem istnienia obowiązku
uiszczenia przez sąd lub prokuratora, dochodzącego należności Skarbu Państwa,
opłaty egzekucyjnej jednocześnie ze złożeniem polecenia egzekucyjnego,
jakkolwiek w ramach wykładni celowościowej i systemowej trudno przyjąć, by
rzeczywiście taka była wola ustawodawcy, zwłaszcza wobec ustawowego
zwolnienia Skarbu Państwa z obowiązku ponoszenia opłat sądowych (art. 8 u.k.s.c.
i art. 771 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy rozstrzygnąć zagadnienie, czy ustawowe zwolnienie
Skarbu Państwa, w tym sądu, wynikające z art. 8 ust. 1 u.k.s.c., rozciąga się na
postępowanie egzekucyjne, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 771 k.p.c.
Zagadnienie to było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W uchwałach z
dnia 2 grudnia 1994 r., III CZP 153/94 (OSNC 1995, nr 3, poz. 51) i z dnia 26
września 2000 r., III CZP 25/00 (OSNC 2001, nr 3, poz. 35) uznano, że regulacja
dotycząca kosztów postępowania egzekucyjnego, zawarta w ustawie
o komornikach sądowych i egzekucji, nie jest regulacją odrębną ani szczególną
w stosunku do przepisów kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych. Pogląd ten uzasadniano m.in. potrzebą spójności
systemu instytucji kosztów sądowych i zwolnienia od obowiązku ich ponoszenia.
Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 25 września
1998 r., III CZP 25/98 (OSNC 1999, nr 4, poz. 68), z dnia 18 lipca 2000 r., III CZP
23/00 (OSP 2002, nr 3, poz. 36), z dnia 4 czerwca 2001 r., III CZP 23/01 (OSNC
2002, nr 1, poz. 2), z dnia 18 października 2001 r., III CZP 50/01 (OSNC 2002, nr 5,
poz. 59) i z dnia 12 czerwca 2002 r., III CZP 34/02 ("Biuletyn SN" 2002, nr 6, s. 12).
Uzasadnieniem tego poglądu było stwierdzenie, że ustawa o komornikach
sądowych i egzekucji nie zawiera odpowiednika art. 28 u.k.s.c., nie ma więc
odesłania do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Wskazywano także na
istotne różnice dotyczące uregulowania zasad zwolnienia od obowiązku ponoszenia
opłat egzekucyjnych i wydatków w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji, w
porównaniu z instytucją zwolnienia od kosztów sądowych uregulowaną w kodeksie
postępowania cywilnego i ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to stanowisko. Uregulowanie kwestii
opłat egzekucyjnych w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji, i to w sposób
odmienny niż w kodeksie postępowania cywilnego i ustawie o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, wskazuje wyraźnie na to, że ustawa ta zawiera normy
szczególne i autonomiczne, a zwolnienie Skarbu Państwa, w tym sądu, od opłat
sądowych nie rozciąga się na postępowanie egzekucyjne. Gdyby zatem wolą
ustawodawcy - jak twierdzi Sąd Okręgowy - było zwolnienie sądu i prokuratora od
obowiązku ponoszenia opłat egzekucyjnych, znalazłoby to wyraz w treści ustawy.
Po tych wstępnych rozważaniach należy zwrócić uwagę na następujące
kwestie. Przepisy dotyczące opłat egzekucyjnych przeszły istotną ewolucję, w tym
także w części dotyczącej obowiązku ponoszenia tych opłat przez Skarb Państwa.
Wyraźny obowiązek uiszczenia części opłaty, a także ryczałtu kancelaryjnego
i należności na pokrycie wydatków przez Skarb Państwa (w tym sądy), wynikał z §
3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r.
w sprawie taksy za czynności komorników (Dz.U. Nr 62, poz. 264 ze zm.), zgodnie
jednak z § 4 ust. 2, Skarb Państwa nie wpłacał zaliczki na pokrycie obciążającej go
części opłaty. Rozporządzenie to utraciło moc z dniem wejścia w życie ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. Artykuł 45 ust. 1
u.k.s.egz. uzależniał wszczęcie egzekucji świadczeń pieniężnych od uiszczenia
przez wierzyciela części opłaty stosunkowej, a przepis ten miał z mocy art. 45 ust. 3
zastosowanie do egzekucji należności Skarbu Państwa i gmin, nie wyłączając
egzekucji prowadzonej na polecenie sądu lub prokuratora. Co więcej, w ust. 4
wprowadzona została sankcja w postaci zwrotu polecenia egzekucyjnego w
wypadku nieprzekazania opłaty przez sąd lub prokuratora łącznie z poleceniem
egzekucyjnym. Przepis zawierał więc wyraźnie określony obowiązek poniesienia
części opłaty (art. 45 ust. 1 i 3) oraz sankcję na wypadek jego niewykonania (art. 45
ust. 4).
Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji została znowelizowana przez
ustawę z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 130, poz. 1452), która
weszła w życie w dniu 1 stycznia 2002 r. Obecne brzmienie art. 45 nie jest już tak
jasne, a jego wykładnia wywołała uzasadnione wątpliwości Sądu Okręgowego.
Zgodnie z art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. w nowym brzmieniu, komornik może, przed
wszczęciem egzekucji, wezwać wierzyciela do wpłacenia części opłaty
stosunkowej. Zrezygnowano zatem z uzależnienia wszczęcia egzekucji od
uiszczenia opłaty, pozostawiając nałożenie tego obowiązku uznaniu komornika. Ta
rezygnacja nie dotyczy jednak wszystkich wierzycieli, a wniosek taki wynika
z brzmienia art. 45 ust. 6 i 7 u.k.s.egz. Pierwszy z tych przepisów stanowi, że do
egzekucji należności Skarbu Państwa i organów samorządowych, nie wyłączając
egzekucji prowadzonej na polecenie sądu lub prokuratora, stosuje się odpowiednio
przepisy ust. 1-3 oraz że wierzyciele, zwolnieni od ponoszenia kosztów sądowych
przez sąd lub z mocy ustawy, nie ponoszą opłaty określonej w ust. 5.
Wykładnia gramatyczna tego przepisu prowadzi do wniosku, że do Skarbu
Państwa, w tym sądu i prokuratora, nie stosuje się art. 45 ust. 4 i 5. Podmiotów tych
zatem komornik nie może wezwać do uiszczenia części opłaty po złożeniu
polecenia egzekucyjnego. W takiej sytuacji możliwe są jedynie dwa rozwiązania -
albo w ogóle nie mają obowiązku uiszczenia opłaty egzekucyjnej, albo mają
obowiązek uiścić ją bez wezwania. Pierwszy z tych wniosków okazuje się
nieuzasadniony w świetle art. 45 ust. 7 u.k.s.egz., określającego sankcję na
wypadek nieuiszczenia owej części opłaty, o której mowa w ust. 5, w terminie
tygodnia od dnia otrzymania przez wierzyciela wezwania do zapłaty lub
nieprzekazania jej przez sąd lub prokuratora łącznie z poleceniem egzekucyjnym.
Sankcją tą jest zwrot wniosku lub polecenia. Skoro zatem komornik nie może
wezwać sądu lub prokuratora do uiszczenia części opłaty, a jej nieuiszczenie
łącznie z poleceniem egzekucyjnym powoduje zwrot tego polecenia, jedynym
zasadnym wnioskiem jest uznanie, że sąd, kierując do komornika polecenie
egzekucyjne, zobowiązany jest uiścić część opłaty, o której mowa w art. 45 ust. 5
u.k.s.egz., bez wezwania, łącznie z tym poleceniem.
Wątpliwości Sądu Okręgowego budzi sformułowanie przepisu, który nie
ustanawia obowiązku uiszczenia części opłaty egzekucyjnej przez sąd i prokuratora
wprost, a mimo to określa sankcję w postaci zwrotu polecenia egzekucyjnego.
Można mieć co prawda uzasadnione zastrzeżenia do takiej konstrukcji przepisu,
która wyprowadza obowiązek określonego zachowania z sankcji, niemniej jednak
w drodze wykładni można zarówno treść powinności, jak i podmiot zobowiązany
określić. Konstrukcja zastosowana w art. 45 u.k.s.egz. dotyczy zresztą nie tylko
sądu i prokuratora, ale także adwokata i radcy prawnego (ust. 8), co do których
obowiązek uiszczenia opłaty łącznie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji
wyprowadzić można jedynie z sankcji zwrotu wniosku. Dodatkowo należy wskazać
na art. 59 ust. 3 ustawy, z którego także wynika obowiązek uiszczenia opłaty.
Przywołać też trzeba generalną zasadę odnoszącą się do wszystkich postępowań
cywilnych, zgodnie z którą wszczęcie postępowania wiąże się z obowiązkiem
uiszczenia stosownej opłaty przez stronę, która wnosi o wszczęcie postępowania,
chyba że została z tego obowiązku zwolniona przez sąd lub ustawę. Ponadto
omawiana ustawa, wprowadzając zwolnienie od obowiązku ponoszenia opłat
egzekucyjnych, używa sformułowań expressis verbis (art. 45 ust. 6 zdanie drugie).
Takiego sformułowania w stosunku do sądu i prokuratora brak.
Z powyższych uwag wynika, że nowelizacja ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji nie wprowadziła w stosunku do pierwotnego tekstu istotnych zmian, jeżeli
chodzi o obowiązek uiszczenia przez sąd lub prokuratora części opłaty
egzekucyjnej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).